តើការបង្កើតនោះមានលក្ខណៈយ៉ាងណា ? លោក កឹម សុស បានសម្ភាសអ្នកតំណាងរាស្ត្រមួយរូបរបស់គណបក្សសមរង្សី គឺលោក សុន ឆ័យ ដែលមានខ្លឹមសារដូចតទៅ ៖
កឹម សុស ៖ តាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់គណបក្សសមរង្ស៊ី ជាពិសេសលោក សម រង្ស៊ី ដែលជាប្រធានគណបក្សសមរង្ស៊ីនេះ បានមានប្រសាសន៍ថា មិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនេះ ដូច្នេះមានន័យថា មិនចូលរួមក្នុងសភា ឬមួយក៏យ៉ាងម៉េច ?
សុន ឆ័យ ៖ ជាគោលការណ៍ តាមពលរដ្ឋ មិនថាតែគណបក្សសមរង្ស៊ីទេ ពលរដ្ឋយើងទាំងអស់ ដែលបានឃើញ បានជួបប្រទះការងារបោះឆ្នោតយើង គឺបានឃើញភាពអយុត្តិធម៌ច្រើនណាស់ ។ អ្វីដែលជាលទ្ធផលនេះក៏យើងត្រូវតែហ៊ាននិយាយថា មិនមែនឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីឆន្ទៈរបស់ពលរដ្ឋយើងនោះទូទៅនៅឡើយទេ អាហ្នឹងជាការពិតមួយដែលយើងមិនអាចប្រកែកបាន ដូច្នេះហើយបានជាគណបក្សសមរង្ស៊ីបានបញ្ជាក់ថា អំពើខុសឆ្គងទាំងឡាយនោះបានធ្វើឲ្យលទ្ធផលនេះ មិនឆ្លុះបញ្ចាំងការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវ ។ ក៏ប៉ុន្តែយើងជាអ្នកតំណាងរាស្រ្ដ ឬក៏ជាគណបក្សនយោបាយដ៏សំខាន់មួយ ក៏មានតួនាទីដើម្បីទៅជំរុញឲ្យមានការធានា ដូចយើងបានធ្វើហើយ ទី១ គឺឲ្យមានការគោរពទៅលើសិទ្ធិពលរដ្ឋរបស់យើងដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញស្ដីអំពីសិទ្ធិបោះឆ្នោត ។
សិទ្ធិនេះមានការរំលោភច្រើនអាណត្តិមកហើយ ។ ខ្ញុំក៏ដូចជាអ្នកវិភាគនយោបាយជាច្រើន មានការព្រួយបារម្ភថា បើសិនជាករណីកើតមានការបំពានទាំងនេះមិនត្រូវបានកែលម្អ ការណ៍ទាំងនេះនឹងធ្វើឲ្យពលរដ្ឋមានការឈឺចាប់កាន់តែខ្លាំង ។ ហើយបើគេអស់សង្ឃឹមថា ការបោះឆ្នោតនឹងមិនបានផ្ដល់នូវយុត្តិធម៌ និងក្ដីសង្ឃឹមដល់គេទេនោះ គឺថាអាចនឹងមានតែជម្រើសមួយ គឺការប្រើការទាមទារដោយធ្វើជាមហាបាតុកម្ម ដើម្បីនឹងផ្ដួលរំលំរបបគ្រប់គ្រងនោះតែម្ដង ។ ដូច្នេះហើយ បានជាយើងគណបក្សសមរង្ស៊ី ទីមួយគឺប្រកាសដើម្បីទាមទារជាមុនឲ្យមានការផ្ដល់សិទ្ធិហ្នឹង ហើយបើសិនណាជាគណបក្សកាន់អំណាច គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត អាចនឹងពិនិត្យទៅលើលទ្ធភាពផ្ដល់សិទ្ធិឲ្យពលរដ្ឋយើង ហើយត្រូវតែរកយុត្តិធម៌ឲ្យគេ ។ នេះជាកត្តាមួយដែលជាគោលការណ៍ដែលយើងជាអ្នកនយោបាយមិនត្រូវបំភ្លេច ឬក៏បំផ្លើស ឬក៏បំពាន ។
កឹម សុស ៖ ចំណុចមួយគឺយុត្តិធម៌ ។ តើយុត្តិធម៌ហ្នឹងជាអ្វីទៅដែលមានក្នុងគំនិតរបស់លោកហ្នឹង ? សុន ឆ័យ ៖ យុត្តិធម៌គឺអ្វីដែលជាការធានាដំបូងបំផុត គឺសិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន ។
កឹម សុស ៖ ខ្ញុំបានឮលោក សម រង្ស៊ី គាត់មានប្រសាសន៍ថា ត្រូវតែបោះឆ្នោតម្ដងទៀត តើអាហ្នឹងជាយុត្តិធម៌ ឬមួយក៏យ៉ាងម៉េច ?
សុន ឆ័យ ៖ សំខាន់ យើងបានធ្វើលិខិតហើយ ខាងអ្នកតំណាងរាស្រ្ដគណបក្សសមរង្ស៊ី ក៏បានផ្ញើលិខិតនេះទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញដែរ ព្រោះក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញជាអ្នកធានាការអនុវត្តផងដែរ នូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញយើង ហើយយើងក៏បានធ្វើលិខិតតាមរយៈគណបក្សនយោបាយមួយក្រុមហ្នឹងទៅព្រះមហាក្សត្រដែរ ។
កឹម សុស ៖ ឥឡូវត្រឡប់ទៅរឿងសភាវិញ រឿងបង្កើតសភាវិញ តើចេញរួចទេមើលទៅក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ ឬមួយក៏យ៉ាងម៉េច ?
សុន ឆ័យ ៖ ជាជម្រើសវាស្ថិតតែទៅលើគណបក្សកាន់អំណាច គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមកទល់ពេលនេះបានទទួលស្គាល់ថា នឹងបន្តអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យតទៅទៀតឬអត់ ។ បើសិនណាជាមានគំនិតថា ទោះបីជាបានប្រព្រឹត្តខុសឆ្គងហើយ... ។
កឹម សុស ៖ អាហ្នឹងជាលក្ខខណ្ឌចម្បងជាងគេ ឬមួយជាលក្ខខណ្ឌចម្បងឯទៀតដើម្បីនឹងធ្វើឲ្យស្រុះស្រួល ឲ្យសភាហ្នឹងកើតឡើងក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ ?
សុន ឆ័យ ៖ ជាលក្ខខណ្ឌថ្នាក់ទាបទេ ដូចយើងដឹងហើយគឺជម្រើសធំ សំខាន់ជាងគេ គឺត្រូវផ្ដល់យុត្តិធម៌ឲ្យពលរដ្ឋជាមុន ។ បើយើងមិនដោះស្រាយទេ តែយើងមិនបញ្ជាក់ថា សារភាពថាមានកំហុស ហើយត្រូវតែសម្រួលឲ្យពលរដ្ឋដែលមិនបានបោះឆ្នោត អាចទៅបោះឆ្នោតបាន ហើយយកសំឡេងថ្មីហ្នឹងមកបន្ថែម បូកសរុបចែកទេនោះ គឺថាវាជាជម្រើសសំខាន់ណាស់ ។
កឹម សុស ៖ តើអាចធ្វើទៅបានទេ ? សុន ឆ័យ ៖ រឿងនេះជាបញ្ហា ដោយសារច្បាប់របស់យើងមិនមានចែង ហើយការមិនមានចែងនេះគឺធ្វើឲ្យវាដូចស្មុគស្មាញ ដូចជាយើងមិនបានចែងអំពីថា ពលរដ្ឋដែលមកដល់កន្លែងបោះឆ្នោត ហើយឈ្មោះត្រូវគេលួចបោះឆ្នោតបាត់នោះ តើយើងគួរតែឲ្យគាត់មានសិទ្ធិបោះឆ្នោតឬអត់ ? បើច្បាប់ចែងបើវាអត់មានបញ្ហាទេ គាត់អាចទៅជ្រលក់ដៃទៀតទៅ ព្រោះគាត់អត់មានខុសអី គេលួចរបស់គាត់ អាហ្នឹងត្រូវតែលម្អិតដោះស្រាយ ប៉ុន្តែរឿងនេះ វាអត់មានអីចែង ម្ល៉ោះហើយបានជាត្រូវមានការជជែកគ្នា ។
កឹម សុស ៖ ប៉ុន្តែមានប្រសាសន៍អម្បាញ់មិញ គឺថាឲ្យអ្នកដែលមិនបានបោះឆ្នោតបានទៅបោះឆ្នោត ហើយយកមកចែកម្ដងទៀត ។ តើអាហ្នឹងធ្វើបានទេ ?
សុន ឆ័យ ៖ រឿងហ្នឹងវាពិបាកដូចដែលខ្ញុំបានជម្រាប វាអត់មានអ្វីចែងៗ ក៏វាអត់មានអ្វីមកហាមឃាត់ដែរ ដូច្នេះវាត្រូវការការអង្គុយជជែកគ្នា រវាងគណបក្សនយោបាយទាំងអស់ដើម្បីរកវិធីណាថា តើយើងអាចចេញច្រកណារួច ? ដើម្បីទីមួយ យើងទាំងអស់គ្នាដែលជាអ្នកនយោបាយដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសនេះត្រូវតែទទួលស្គាល់ថា យើងត្រូវគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញយើងមុនគេ ហើយដើម្បីគោរពនេះ គឺថាសិទ្ធិពលរដ្ឋយើងដែលមិនត្រូវបានការពារ មិនត្រូវបានផ្ដល់ឲ្យនេះ យើងត្រូវតែរកវិធីមើលថាតើមានវិធីអីផ្សេងខ្លះ ? ៕