"វាលវែង" ជាស្រុកមួយរបស់ខេត្តពោធិ៍សាត់ សម្បូរដោយឈើប្រណិត និងធនធានធម្មជាតិ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន តំបន់ដែលធ្លាប់មានព្រៃក្រាស់នេះ ស្ទើរក្លាយជាវាលរហោឋានដោយសារសកម្មភាពកាប់បំផ្លាញរបស់ក្រុមឈ្មួញ និងពលរដ្ឋមួយចំនួន។ អ្នកស្រុក និងមន្ត្រីឧទ្យានុរក្សខ្លះបារម្ភខ្លាចព្រៃឈើនៅតំបន់នេះ នឹងក្លាយដូចជាឈ្មោះស្រុកវាលវែងដូច្នោះដែរ បើនៅតែទប់ស្កាត់បទល្មើសមិនឈ្នះ។
សំឡេងម៉ាស៊ីនអារឈើ និងកាត់ស្មៅ បានឮជំនួសសំឡេងសត្វព្រៃធ្លាប់យំអឺងអាប់ក្នុងព្រៃក្បែរផ្ទះអ្នកស្រុក។ ក្រោយពីអស់ឈើប្រណិត សកម្មភាពទន្ទ្រានដីព្រៃក៏រាលដាលកាន់តែខ្លាំង។
ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ និងអតីតទាហានខ្មែរក្រហមឈរជើងនៅស្រុកវាលវែង ថាឈើប្រណិត និងព្រៃស្រោងក្នុងស្រុក ចាប់ផ្ដើមបាត់បង់បន្តិចម្ដងៗតាំងពីឆ្នាំ២០០០ ហើយល្បឿននៃការបាត់បង់នេះកាន់តែលឿន ក្រោយពីក្រុមហ៊ុន អឹម.ឌី.អេស (MDS) សម្អាតផ្ទៃដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចរាប់ពាន់ហិកតារដែលទទួលបានពីរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីដាំដំណាំកសិឧស្សាហកម្ម ខណៈពលរដ្ឋខ្លះទន្ទ្រានព្រៃយកដីធ្វើកម្មសិទ្ធិដែរ។
អតីតទាហានខ្មែរក្រហមពិការជើងម្ខាងដោយសារគ្រាប់មីន កំពុងអង្គុយក្រោមផ្ទះជជែកលេងជាមួយប្រពន្ធ ដោយភ្នែកក្រឡេកមើលទៅជួរភ្នំក្រោយផ្ទះឋិតនៅភូមិដីក្រហម ឃុំអន្លង់រាប លោក សូ រី រំឭកថា នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៨០ ក្រោយផ្ទះរបស់លោកមានឈើប្រណិតជាច្រើនប្រភេទដូចជា គ្រញូង នាងនួន និងបេង ជាដើម ហើយកាលណោះអ្នកភូមិពុំមានផ្លូវដើរក្រៅពីដើរតាមផ្លូវដំរី ឬសត្វខ្លានោះទេ៖ « ចំពោះខ្ញុំមានការបារម្ភ ពីមុនឃើញពិត ហេតុផលពិតដែលមានព្រៃជិត ដើមឈើប្រណិតៗនៅច្រើន តែបច្ចុប្បន្ននេះ វាអស់ឈើទៅហើយ។ អ៊ីចឹងខ្លួនបារម្ភ។ ពេលនេះវាវាលប៉ុណ្ណឹង តែបន្តបន្តិចទៅទៀត អាចនឹងវាលអស់រលីង ហើយក្លាយទៅជាវាលវែង ដូចពាក្យគេថា ស្រុកវាលវែង អ៊ីចឹង »។
លោកបញ្ជាក់ថា បច្ចុប្បន្នមានពលរដ្ឋពីក្រៅ និងក្នុងខេត្តកាន់តែច្រើនឡើង បានឈូសបំផ្លាញព្រៃយកដីសង់ផ្ទះ ឬធ្វើចម្ការ ហើយពួកគេខ្លះចូលព្រៃកាប់ឈើលក់ប្រណាំងនឹងក្រុមឈ្មួញឈើដែរ។
ចំណែកលោកស្រី សៀង ស្រីមុំ ឲ្យដឹងថា រយៈពេលជាង ១០ឆ្នាំដែលគ្រួសារលោកស្រីចេញពីស្រុកកំណើតនៅខេត្តបាត់ដំបង មករស់នៅឃុំអន្លង់រាប ស្រុកវាលវែង ឃើញតែគេធ្វើអាជីវកម្មឈើ និងទន្ទ្រានដីព្រៃ។ ព្រៃឈើដែលជារនាំងបាំងខ្យល់ព្យុះ ឬការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ត្រូវបានបំផ្លាញស្ទើរអស់បង្កឲ្យមានខ្យល់ព្យុះប៉ះផ្ទះអ្នកស្រុកជាច្រើនខ្នង ដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក៖ « ក្មេងៗក្រោយនេះខ្លាចវាអត់មានឈើធ្វើផ្ទះ ដែលថាព្រៃណាដែលគេទុកឲ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយ ម៉ែឪចែកដីត្រង់នេះត្រង់នោះឲ្យកូនអ៊ីចឹងទៅ ខ្លាចអត់ឈើធ្វើផ្ទះ ហើយអនាគតតែអស់ព្រៃឈើ យ៉ាប់ហើយ ! នៅប៉ុន្មានថ្ងៃមុននេះមានខ្យល់ព្យុះខ្យល់កន្ទ្រាក់ដល់ហើយពូ ផ្ទះមួយៗចង់ហោះហើយ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំមុនដូចអត់សូវអីប៉ុន្មានទេ ព្រោះព្រៃទាំងអស់វានៅច្រើនម៉ង ឥឡូវនេះអស់បណ្ដោយ វាសល់ភាគតិចណាស់ »។
សកម្មភាពដឹកជញ្ជូនឈើ និងកែច្នៃឈើ បានថមថយនៅឃុំប្រមោយ ក្រោយពីឈើប្រណិត និងព្រៃស្រោងនៅប៉ែកខាងកើតទីរួមស្រុកវាលវែង បាត់បង់ជិតអស់ ប៉ុន្តែរោងសិប្បកម្មឈើចាប់ផ្ដើមបើកព្រោងព្រាតនៅឃុំអន្លង់រាប ឋិតនៅប៉ែកខាងលិចទីរួមស្រុកដែលសម្បូរដោយជួរភ្នំ និងនៅសល់ព្រៃច្រើន។ បច្ចុប្បន្ន ឈើប្រណិតស្ទើរលែងមាននៅក្នុងព្រៃ ប៉ុន្តែមាននៅតាមរោងសិប្បកម្ម ឬតាមផ្ទះទៅវិញ។
ស្ត្រីវ័យកណ្ដាលម្នាក់នៅឃុំប្រមោយ ស្រុកវាលវែង កំពុងអង្គុយនៅមុខផ្ទះជជែកលេងជាមួយកូនរង់ចាំប្ដីមកពីព្រៃរកឈើ លោកស្រី ជី វណ្ណនី មានប្រសាសន៍ថា អ្នកស្រុកវាលវែង ១០០នាក់ គឺមាន ៩៩នាក់ហើយដែលចូលព្រៃកាប់ឈើ ឬកែច្នៃឈើជាគ្រឿងសង្ហារិមសម្រាប់លក់។ លោកស្រីស្រឡាញ់ព្រៃឈើ ប៉ុន្តែរូបគាត់ម្នាក់មិនអាចទៅហាមឃាត់ ឬអភិរក្សព្រៃឈើបានឡើយ៖ « ប្រជាពលរដ្ឋរាប់ពាន់នាក់ បើខ្ញុំម្នាក់ថាមិនទៅរក ក៏ព្រៃឈើនៅតែអស់ដដែល។ ដ៏អ៊ីចឹង គេទៅរក ខ្ញុំក៏ទៅរកនឹងគេនឹងឯងខ្លះអ៊ីចឹងទៅ។ មិនថាមិនស្រឡាញ់ទេ ព្រៃឈើស្រឡាញ់តែមិនដឹងទៅធ្វើម៉េច ទៅឃាត់គេឈ្នះ។ ន័យមួយទៀតចង់និយាយថា ចង់ធ្វើឲ្យវាស្អាត ( គ្រឿងសង្ហារិមកែច្នៃពីឈើប្រណិត ) ចង់បង្ហាញក្មេងជំនាន់ក្រោយមើលថា នេះកាលពីជំនាន់មុនសុទ្ធតែមានឈើប៉ុណ្ណឹងទុកឲ្យកូនចៅប្រើប្រាស់បានល្អ ឬលម្អនៅក្នុងផ្ទះ ហើយឥឡូវវាអស់ហើយព្រៃឈើ »។
មន្ត្រីបរិស្ថានការពារដែនជម្រកសត្វព្រៃភ្នំសំកុស ដែលមានសមត្ថកិច្ចអភិរក្សបរិស្ថានលើផ្ទៃដីស្ទើរទាំងស្រុងរបស់ស្រុកវាលវែង ទទួលស្គាល់ថា ដែនអភិរក្សទំហំជាង ៣សែនហិកតារ (៣៣៣.៧៥០ហិកតារ) ដែលខ្លួនធ្លាប់អភិរក្ស បានបាត់បង់ព្រៃឈើមួយចំនួនធំតាមរយៈការផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចឲ្យទៅក្រុមហ៊ុនឯកជន និងការទន្ទ្រានព្រៃយកដីធ្វើកម្មសិទ្ធិដោយពលរដ្ឋ ដែលភាគច្រើនជាអ្នកចំណូលស្រុកថ្មី។
មន្ត្រីបរិស្ថានម្នាក់ក្នុងចំណោមបីនាក់ដែលផ្ដល់ព័ត៌មានដល់អាស៊ីសេរី ក្នុងលក្ខខណ្ឌសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ និងសំឡេង បង្ហើបថា ការងារអភិរក្សពិតជាមានការឆកល្វែង ដោយសារតែកម្លាំងល្បាតមានតែ ៣៤នាក់ មិនសមាមាត្រនឹងផ្ទៃដីដែលត្រូវការពារ។ កម្លាំងល្បាតក៏ខ្វះមធ្យោបាយ និងថវិកាសម្រាប់ចេញបេសកកម្ម បន្ទាប់ពីប្រភពជំនួយបរទេសខ្លះបានកាត់ផ្ដាច់ ឬចប់គម្រោងកាលពីចុងឆ្នាំ២០១២។
មន្ត្រីដដែលបន្ថែមថា សមត្ថកិច្ចចម្រុះបង្ក្រាបបទល្មើសព្រៃឈើបានជាច្រើនករណី ដោយករណីខ្លះគ្រាន់តែអប់រំ និងខ្លះកសាងសំណុំរឿងបញ្ជូនទៅតុលាការ ប៉ុន្តែបទល្មើសនៅតែមានមិនចេះចប់។ មន្ត្រីអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលធ្វើការលើវិស័យព្រៃឈើ និងមន្ត្រីជំនាញរបស់រដ្ឋាភិបាល ថាដើម្បីបង្កើនប្រសិទ្ធភាពទប់ស្កាត់បទល្មើសព្រៃឈើ លើកលែងតែមន្ត្រីជំនាញ និងអ្នកពាក់ព័ន្ធ ផ្សព្វផ្សាយឲ្យពលរដ្ឋយល់ដឹងពីសារប្រយោជន៍នៃធនធានធម្មជាតិ និងទោសទណ្ឌផ្សេងៗ ដើម្បីរួមចំណែកអភិរក្សធនធានធម្មជាតិ ហើយសមត្ថកិច្ចត្រូវអនុវត្តច្បាប់ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ និងគ្រប់ទម្រង់នៃបទល្មើស៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។