លោក រ៉ូប៊ឺត ខាម៉ៃខឺល (Robert Carmichael) ជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្រហមមួយក្បាលក្រោមចំណងជើងថា «នៅពេលពពកធ្លាក់ពីលើមេឃ» ឬជាភាសាអង់គ្លេស «When Cloud Fell from the Sky»។
ចំណុចសំខាន់នៃសៀវភៅនេះផ្ដោតទៅលើជោគវាសនារបស់មន្ត្រីការទូតខ្មែរម្នាក់ គឺលោក អ៊ុក កេត ដែលត្រូវខ្មែរក្រហមល្បួងអោយត្រឡប់មកស្រុកខ្មែរវិញ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ ដើម្បីជួយកសាងកម្ពុជា ក៏ប៉ុន្តែត្រូវបានយកទៅឃុំ និងសម្លាប់នៅមន្ទីរ ស-២១ ឬគុកទួលស្លែង។
ខាងក្រោមនេះជាអត្ថបទសម្ភាសន៍វគ្គ២ រវាងលោក ជី វិតា ជាមួយលោក រ៉ូប៊ឺត ខាម៉ៃខឺល ផ្ដោតលើប្រវត្តិរបស់ កាំង ហ្កេកអ៊ាវ ហៅ ឌុច អតីតប្រធានមន្ទីរ ស-២១ ឬគុកទួលស្លែង និងផលវិបាកនៃរបបខ្មែរក្រហម៖
ជី វិតា៖ តើលោកអាចអោយឧទាហរណ៍ខ្លះស្ដីអំពីផលប៉ះពាល់មកលើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និងសង្គមខ្មែរ ដោយសារតែផលវិបាកពីរបបខ្មែរក្រហមបានទេ?
Robert Carmichael៖ ក្នុងចំណោមផលប៉ះពាល់ដែលនៅមានលើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរសព្វថ្ងៃ ជាពិសេសគឺពលរដ្ឋមួយចំនួនដែលបានឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហម គឺការរស់នៅដោយភ័យខ្លាច ខ្លាចស្លាប់គ្រប់ពេលវេលាដោយមិនបាច់ធ្វើខុសអ្វីទាល់តែសោះ។ ការភ័យខ្លាចបែបនេះ នៅតែមានដក់ក្នុងចិត្តអ្នកទាំងនោះអស់មួយជីវិត។ ការខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរ វប្បធម៌សាសនា និងសង្គមខ្មែរទាំងមូល។ ការខូចខាតទាំងអស់នេះមិនអាចជួសជុលបានទេ។ តាមពិតប្រទេសកម្ពុជា បានឈានទៅមុខឆ្ងាយដែរហើយតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩ មក ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា ការខូចខាតទាំងនោះនៅតែមាននៅឡើយ វាមិនងាយរលាយបាត់ទៅវិញភ្លាមៗទេ។ នៅប្រទេសផ្សេងទៀតក៏អ៊ីចឹងដែរ វាមិនគ្រាន់តែជារឿងរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរតែឯងទេ គឺវាជារឿងរបស់មនុស្សជាតិទាំងមូលដែលត្រូវការពេលយូរមុននឹងវាសាបសូន្យទៅវិញ។
ជី វិតា៖ សមមិត្ត ឌុច ជាមេគុក ស-២១ ជាតួសំខាន់នៅក្នុងសៀវភៅលោក ទាំងនៅសម័យបដិវត្តន៍ និងសម័យកាត់សេចក្ដីគាត់។ តើលោកបានប្រវត្តិរបស់គាត់តាមរបៀបណា? តើលោកបាននិយាយជាមួយគាត់ផ្ទាល់ទេ ក្នុងការសរសេរសៀវភៅរបស់លោក?
Robert Carmichael៖ ដំបូងខ្ញុំបានអានប្រវត្តិរបស់ ឌុច នៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក និក ដុនឡប (Nick Dunlop) ក្រោមចំណងជើងថា «ពេជ្ឈឃាដបាត់ខ្លួន»។ ជាសៀវភៅដ៏វិសេសវិសាលណាស់។ លោក Nick ខំខ្នះខ្នែងរក ឌុច ទាល់តែបានជួបនៅសំឡូត។ នោះជាលើកដំបូងហើយដែលខ្ញុំព្យាយាមយល់អំពីប្រវត្តិរបស់ ឌុច។ ខ្ញុំបានទៅទស្សនាមន្ទីរ ស-២១ ជាច្រើនលើកដើម្បីយល់ដឹងពីគាត់ឲ្យកាន់តែច្រើនឡើង។ ខ្ញុំបានសុំសម្ភាសន៍ជាមួយ ឌុច ខ្ញុំបានស្នើសុំគាត់ពីរដងក្រោយពីគាត់កាត់ទោសហើយ ប៉ុន្តែគាត់បដិសេធ។ ដូច្នេះខ្ញុំបែរទៅសម្ភាសន៍ លោក ឬទ្ធី ប៉ាន់ វិញ ព្រោះលោកជាខ្មែរម្នាក់ដែលចងក្រងឯកសារតាមរយៈខ្សែភាពយន្តដ៏ល្បីល្បាញ។ គាត់បានចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំ ប្រមូលផ្ដុំឯកសារពាក់ព័ន្ធនឹងរបបខ្មែរក្រហម ព្រមទាំងរឿងរ៉ាវជាច្រើនទៀតដែលពាក់ព័ន្ធនឹងរបបនេះ។ គាត់បានសម្ភាស ឌុច អស់ពេលជាច្រើនម៉ោង។ ដូច្នេះទោះបី ឌុច មិនឲ្យខ្ញុំសម្ភាសគាត់ក៏ដោយ ព័ត៌មានដ៏ល្អៗដែលខ្ញុំអាចរកបានពីរឿង ឌុច គឺខ្ញុំត្រូវសម្ភាសលោក ឬទ្ធី ប៉ាន់ ដែលស្គាល់ខ្ញុំច្បាស់ ហើយយល់ច្បាស់អំពីគំនិតរបស់ ឌុច។ ទាំងអស់នេះហើយជាផ្នែកសំខាន់នៅក្នុងសៀវភៅនេះ។
ជី វិតា៖ សាលាក្ដីខ្មែរក្រហមដែលគាំទ្រដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ បានកាត់ទោស ឌុច និងជំនុំជម្រះអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមមួយចំនួនទៀត។ តើអ្វីខ្លះជាលទ្ធផលចេញមកពីតុលាការនេះ ទាំងលទ្ធផលវិជ្ជមាន និងអវិជ្ជមាន? តើសៀវភៅលោកវាយតម្លៃលើប្រការនេះដែរ ឬទេ?
Robert Carmichael៖ សាលាក្ដីនេះមានមនុស្សជាច្រើនមានទស្សនៈផ្សេងៗគ្នា អ្នកខ្លះយល់ថា សាលាក្ដីនេះមិនសូវល្អទេ។ អ្នកខ្លះទៀតមានទស្សនៈថា ជាដំណោះស្រាយតាមផ្លូវតុលាការដែលអាចទទួលយកបាន។ ចំណែកខ្ញុំ ខ្ញុំជឿថា មនុស្សគ្រប់គ្នាមានសិទ្ធិទទួលយក ឬមិនទទួលយកលទ្ធផលសាលាក្ដីនេះ។ និយាយពីតុលាការនេះវិញ គឺមានកាតព្វកិច្ចបំពេញបេសកកម្មមហាលំបាក ព្រោះមិនមែនជាការងាយទេដែលត្រូវគាស់កកាយរកហេតុផលដែលបានកើតឡើងនៅទីនេះ។ ដូច្នេះតុលាការនេះអាចទទួលបរាជ័យដោយប្រការណាមួយ។ តុលាការនេះពិតជាអាចមានដំណើរការល្អជាងនេះ ប្រសិនបើមិនមានអំពើពុករលួយ ហើយតុលាការនេះពិតជាមានឯករាជ្យជាងនេះ ប្រសិនបើមិនមានការជៀតជ្រែកផ្នែកនយោបាយទេនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែទោះបីជាមានបរាជ័យខ្លះៗក៏ដោយ ខ្ញុំគិតថា តុលាការនេះទទួលបានជោគជ័យទូលំទូលាយនៅក្នុងអាណត្តិកិច្ចការដែលមានកម្រិតរបស់ខ្លួននោះទេ។
ជាលទ្ធផលគឺមានខ្មែរក្រហមពីរបីនាក់បានត្រូវនាំខ្លួនមកកាត់ទោស ហើយបានត្រូវរកឃើញថា មានកំហុសពីឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ និងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម។ នេះជាសារសំខាន់ព្រោះតុលាការនេះបានបង្ហាញអោយឃើញនូវការចងចាំខ្លះដែរ ថ្វីត្បិតតែវាតិចតួចស្ដួចស្ដើងពេក ហើយហួសពេលយូរពេកណាស់ហើយក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែវានៅតែគ្រាន់បើជាជាងឥតបានការអ្វីទាល់តែសោះ។ នោះជាសក្ខីភាពតទៅថ្ងៃមុខសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ជំនាន់ក្រោយៗ អោយពួកគេយល់ដឹងអំពីអ្វីដែលកើតឡើងនៅក្នុងសម័យនោះ ព្រោះនេះជាបទឧក្រិដ្ឋដែលបានត្រូវប្រព្រឹត្តនៅស្រុកខ្មែរ ហើយដែលពលរដ្ឋខ្មែរក្មេងៗត្រូវតែយល់ដឹងអំពីអ្វីៗដែលបានកើតឡើង។ ខ្ញុំគិតថា តុលាការនេះជួយអោយក្មេងជំនាន់ក្រោយអាចយល់ដឹង។ មួយចំណែកធំទៀតនោះ គឺជាមជ្ឈមណ្ឌលចងក្រងឯកសារ (DC-CAM) រួមជាមួយប្រទេសម្ចាស់ជំនួយបានចងក្រងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រស្ដីពីឧក្រិដ្ឋកម្មទាំងនេះ សម្រាប់សាលារៀននានា ដែលខ្ញុំយល់ថា ជាការយល់ដឹងអំពីអ្វីៗដែលបានកើតឡើង និងហេតុអ្វីបានជាកើតឡើង គឺមានសារសំខាន់ណាស់។ នេះមិនមែនជាលទ្ធផលដោយផ្ទាល់ទេ វាជាលទ្ធផលដោយប្រយោលចេញពីសាលាក្ដីនេះ។
ជី វិតា៖ តើលោកគិតថា សាលាក្ដីខ្មែរក្រហមនេះនឹងទុកកេរដំណែលនៃនីតិរដ្ឋសម្រាប់ប្រព័ន្ធតុលាការខ្មែរ ឬទេ?
Robert Carmichael៖ ទិសដៅមួយក្នុងការបង្កើតសាលាក្ដីនេះគឺ ដើម្បីបន្សល់ទុកនូវកេរដំណែលបែបនេះ ប៉ុន្តែបញ្ហារបស់ប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជា មិនមែនដោយសារតុលាការអសមត្ថភាព ឬប្រជាពលរដ្ឋមិនចេះច្បាប់នោះទេ។ ពោលគឺតុលាការមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតអោយដំណើរការច្បាប់ដោយអព្យាក្រឹតឥតលម្អៀង ពីព្រោះផ្នែកនីតិប្រតិបត្តិ ឬរដ្ឋាភិបាលប្រើអំណាចគាបសង្កត់តុលាការជាប់បណ្ដាលអោយចៅក្រមមិនហ៊ានជម្រះតាមអង្គហេតុជាក់ស្ដែង។ នេះហើយជាបញ្ហាជាក់ស្ដែងនៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជា មិនមែនជាបញ្ហាដែលមន្ត្រីតុលាការមិនស្គាល់ច្បាប់ទេ គឺពួកគេឋិតនៅក្រោមការត្រួតពិនិត្យពីអំណាចប្រតិបត្តិ ហើយពួកគេក៏សុខចិត្តបំពេញការងារតាមគន្លងបែបហ្នឹង។
ទោះជាយ៉ាងណា តុលាការខ្មែរក្រហមក៏អាចជាប្រយោជន៍ដល់ប្រព័ន្ធតុលាការជាតិ និងដំណើរការច្បាប់នៅកម្ពុជាដែរ។ បញ្ហាមិនមែនដោយសារមិនចេះច្បាប់ទេ ប៉ុន្តែគឺវាបណ្ដាលមកពីការជ្រៀតជ្រែកមកក្នុងកិច្ចការតុលាការពីសំណាក់អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។