បើទោះបីជាការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រនៅមិនទាន់មកដល់ក៏ពិតមែន ក៏គណបក្ស មានអាសនៈទាំងពីរនៅរដ្ឋសភា ចាប់ផ្ដើមបញ្ចេញវោហារសាស្ត្រសំដៅទៅដល់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ រួចជាស្រេច។
គណបក្សកាន់អំណាចដែលធ្លាប់ក្ដោបក្ដាប់តំណែងមេឃុំ-ចៅសង្កាត់រហូតដល់ ៩០ភាគរយកាលពីមុននោះ តែនៅពេលនេះបានបាត់បង់កៅអីជាច្រើនដោយពលរដ្ឋងាកបោះឆ្នោតគាំទ្របក្សប្រឆាំងវិញ គឺនៅតែអះអាងថា ខ្លួនទទួលបានសំឡេងគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋកើនឡើងដដែល។
ចំណែកគណបក្សប្រឆាំងមានក្ដីសង្ឃឹមដែរថា គេនឹងមានជ័យជម្នះក្នុងគោលដៅនាំអោយមានការផ្លាស់ប្ដូរនៅការបោះឆ្នោតជាតិអាណត្តិទី៦ ខាងមុខ។ លើសពីនេះប្រធានគណបក្សប្រឆាំងថែមទាំងហ៊ានអះអាងថា អាចនឹងមានមធ្យោបាយជំរុញអោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលកាន់អំណាចជាង ៣ទសវត្សរ៍នោះ អាចផ្ទេរអំណាចឲ្យដោយងាយទៀតផង។
តើអ្វីខ្លះជាលទ្ធភាពក្នុងការផ្ទេរអំណាចពិតប្រាកដ?
ក្រុមអ្នកតាមដាននយោបាយនៅកម្ពុជា លើកឡើងផ្សេងៗគ្នាចំពោះលទ្ធភាពនៃការផ្ទេរអំណាចនៅក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិ ក្នុងឆ្នាំ២០១៨។
អ្នកសិក្សាការអភិវឌ្ឍសង្គម លោក មាស នី មានប្រសាសន៍ថា នៅមិនទាន់អាចនិយាយបាននៅឡើយថា គណបក្សណាដែលអាចមានប្រៀបនៅក្នុងការបោះឆ្នោតខាងមុខ ដ្បិតទាំងគណបក្សកាន់អំណាច និងគណបក្សប្រឆាំងនៅមានពេលវេលាបន្ថែមទៀត កសាងស្នាដៃដើម្បីទាក់ទាញអ្នកបោះឆ្នោត។
លោក មាស នី លើកឡើងដែរថា ក្នុងពេលនេះចម្ងល់នៃការផ្ទេរអំណាច ឬអត់ កំពុងឋិតក្នុងគំនិតរបស់ពលរដ្ឋដែលជាអ្នកបោះឆ្នោតចំពោះរូបលោក បានមើលឃើញគំរូនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ឬភូមា ដែលការផ្ទេរអំណាចនៅក្នុងប្រទេសនោះអាចឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលរបស់មហាអំណាចចិន។ លោកមើលឃើញថា នៅកម្ពុជា មានវិនិយោគច្រើនជាមួយចិន បូករួមនឹងបំណុលជាច្រើនដែលខ្មែរជំពាក់ចិន គឺពិបាកនឹងមានលទ្ធភាពធ្វើសង្គ្រាមដណ្ដើមអំណាចឡើយ៖ « ភូមា នៅមុនពេលដែលភូមា ស្រុះស្រួលគ្នាក្នុងការទទួលយកអំណាចនៅពេលដែល អ៊ុងសាន ស៊ូជី (Aung San Suu Kyi) ដឹងថាកើនប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងនោះ គឺប្រទេសចិន បានអញ្ជើញ អ៊ុងសាន ស៊ូជី ទៅប្រទេសចិន ដើម្បីជជែកគ្នាពីការប្រគល់អំណាច និងទទួលយកអំណាចមួយដោយសន្តិវិធី។ មុននឹងចិន អាចអញ្ជើញ អ៊ុងសាន ស៊ូជី ទៅស្រុកគាត់បាន គឺអាចនិយាយជាមួយមេដឹកនាំយោធាភូមា លោក ថេន សេន (Thein Sein ) រួចហើយ។ ដូច្នេះបើចង់មិនចង់ បើសិនជាប្រទេសខ្មែរត្រូវបានអ្នកដឹកនាំទាញឲ្យធ្លាក់ទៅក្នុងសង្គ្រាមណាមួយនោះ គឺចិន ជាអ្នកទទួលរងគ្រោះធ្ងន់ជាងគេបំផុត » ។
ចំពោះអ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក សូ ចន្ថា មានប្រសាសន៍ដែរថា នៅមិនទាន់ប៉ាន់ស្មានដឹងនៅឡើយពីលទ្ធផលឆ្នោតនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ ខាងមុខ។ បើទោះជាយ៉ាងណាលោករំពឹងថា អាចនឹងមានការផ្ទេរអំណាចតាមលទ្ធភាព ៣យ៉ាង៖ « ដើម្បីឲ្យអ្នកកាន់អំណាចដោយសន្តិវិធីហ្នឹង គឺទី១ ជាកម្លាំងរបស់ពលរដ្ឋ។ បើពលរដ្ឋសម្រេចប្រគល់អំណាចឲ្យទៅគណបក្សណាមួយហើយ នេះជាកម្លាំងមួយដែលអាចជំរុញឲ្យអ្នកនយោបាយធ្វើតាម។ ទី២ ទាក់ទងនឹងបោះឆ្នោតថាសេរី ត្រឹមត្រូវ ឯករាជ្យ យុត្តិធម៌កម្រិតណាដែរ ? នៅពេលដែលមិនមានការលួចបន្លំ មានន័យថាបោះឆ្នោតដោយត្រឹមត្រូវ។ មានន័យថាភាគីទាំងអស់ទុកចិត្តនៅលើ គ . ជ . ប។ ចំណុចទី៣ ខ្ញុំគិតថាសហគមន៍អន្តរជាតិអាចជាចំណែកមួយចូលរួមជំរុញឲ្យគ្រប់ភាគីទាំងអស់នៅកម្ពុជា គោរពទៅតាមអ្វីដែលឆន្ទៈរបស់ពលរដ្ឋតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោត » ។
រីឯអ្នកនយោបាយជើងចាស់ លោកព្រឹទ្ធាចារ្យ លឺ ឡាយស្រេង មានប្រសាសន៍ប្រាប់អាស៊ីសេរី តាមទូរស័ព្ទពីប្រទេសអូស្ត្រាលីថា លោកក៏ពិបាកស្មានពីលទ្ធផលឆ្នោតដែរ ហើយលោកក៏សង្ឃឹមដែរថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចនឹងព្រមព្រៀងផ្ទេរតំណែង។ លោកថា ពុំមានអ្នកណាម្នាក់អាចនឹងមានឥទ្ធិពលដាក់សម្ពាធលើលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ឡើយ លើកលែងតែមានការព្រមព្រៀងគ្នាប៉ុណ្ណោះ៖ « យើងមើលទៅស្ថានការណ៍នយោបាយរឹតតែត្រជាក់ទៅៗ ហើយក៏មានប្រទេសភូមា មួយធ្លាប់ធ្វើអ៊ីចឹងហើយ។ ខ្ញុំជឿថាគេបង្ខំសម្ដេច ហ៊ុន សែន មិនបានទេ គឺទាល់តែយើងយោគយល់គ្នាធានាថាមានសេចក្ដីសុខទាំងអស់គ្នា ធានាថាមានវឌ្ឍនភាពទាំងអស់គ្នាទៅ បានទៅរួច តែថាអត់ទេចាប់បង្ខំ គឺ ហ៊ុន សែន អត់ចុះទេ » ។
ប្រធានគណបក្សប្រឆាំងថ្លែងប្រាប់សារព័ត៌មានភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែមិថុនា ថា លោកជឿថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន អាចនឹងត្រូវបង្ខំអោយផ្ទេរអំណាចប្រសិនបើគណបក្សរបស់លោកចាញ់ឆ្នោតនៅក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិ ឆ្នាំ២០១៨ ខាងមុខ។ លើសពីនេះលោកថា គឺគណបក្សរបស់លោកទៅវិញទេ ដែលកំពុងចាប់ផ្ដើមការងារបង្ហាញថា ក្រុមខ្លួននឹងឆ្ពោះទៅដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។
យ៉ាងនេះក្ដីអ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន ហៅការលើកឡើងរបស់លោក កឹម សុខា ថា ជាការស្រមើស្រមៃ៖ « ឥឡូវនេះគ្រាន់តែបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ - សង្កាត់ហ្នឹង គណបក្សប្រជាជន វ៉ាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ជាង ២០ម៉ឺនសំឡេងហើយ ហើយយើងមិនមែនឈរស្ងៀមឱបដៃឯណា ? យើងខិតខំធ្វើតទៅទៀត។ អ្វីដែលជាកង្វល់របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ហើយថ្នាំងថ្នាក់ដល់អារម្មណ៍របស់ពលរដ្ឋយើងខិតខំកែលំអរបស់យើងទៅ។ ខ្ញុំយល់ថាប្រជាពលរដ្ឋដែលមិនបោះឲ្យពីមុន គេងាកមកបោះឲ្យយើង ហើយគ្មានអានុភាពណាមកបង្ខំយើង ដែលយើងឈ្នះឆ្នោតហើយ បង្ខំយើង បង្ខំឲ្យផ្ទេរអំណាចឲ្យ គឺវាអត់ត្រូវរឿង » ។
មិនខុសគ្នានេះទេ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅមុនការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ គឺកាលពីថ្ងៃទី២ ខែមិថុនា បានប្រកាសជាសាធារណៈថា បើមានការផ្ទេរអំណាច ឬតំណែងមែនគឺជាការផ្ទេរទៅឲ្យកូនចៅរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មិនមែនផ្ទេរទៅឲ្យអ្នកផ្សេងនោះទេ៖ « ពេលខ្លះឃើញចូលមកខមមិន (Comment) នៅក្នុងហ្វេសប៊ុករបស់ខ្ញុំថាល្មមលាលែងហើយ ឲ្យក្មេងៗធ្វើម្ដង។ បាន ! តែមិនមែនឲ្យទៅអស់លោកទេ គេមុខតែឲ្យទៅគណបក្សប្រជាជនហើយ សូមកុំភ័ន្តច្រឡំ » ។
នៅក្នុងប្រវត្តិនៃដំណើរការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា បើគិតពីត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៣ មក គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានចាញ់ឆ្នោតតែម្ដងគត់ គឺនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ ដែលរៀបចំឡើងដោយអាជ្ញាធរបណ្ដោះអាសន្ននៃអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជា ឬហៅថា អ៊ុនតាក់ (UNTAC) ប៉ុន្តែគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលបានកាន់អំណាចតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩ មកពុំបានបោះបង់អំណាចទៅអោយគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ដែលដឹកនាំដោយសម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ដែលជាគណបក្សឈ្នះឆ្នោតឡើយ។ ការដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលត្រូវធ្វើដោយគណបក្ស២ ពោលគឺគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោតត្រូវបង្ខំអោយធ្វើការរួមគ្នាជាមួយគណបក្សដែលចាញ់ឆ្នោត ដោយមានសហនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងសហរដ្ឋមន្ត្រីជាដើម។
ព្រឹទ្ធាចារ្យ លឺ ឡាយស្រេង មានប្រសាសន៍ថា ជាងម្ភៃឆ្នាំមុន និងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គឺមានសភាពខុសគ្នាមិនថា ស្ថានភាពនយោបាយ និងភាពស៊ីវិល័យរបស់សង្គមជាតិ។ លោកថា ខ្មែរគ្រប់បក្សគ្រប់ក្រុមគួរចាប់ផ្ដើមគិតពីអនាគតប្រទេសជាតិ បញ្ឈប់រាល់គំនុំគុំកួន។
នៅក្នុងការវិភាគមួយរបស់លោកបណ្ឌិត កែម ឡី នៅគ្រាដែលលោកនៅមានជីវិតនៅឡើយបានលើកឡើងថា មេដឹកនាំដែលឆ្លាតជាមេដឹកនាំដែលរៀបចំជណ្ដើរចុះចេញពីអំណាចដោយសន្តិវិធីនៅពេលដែលខ្លួនកំពុងមានប្រជាប្រិយភាពបំផុត។ ក្នុងនោះត្រូវតែមានយន្តការមួយដែលធានាដល់ការចុះចេញពីអំណាចដោយសន្តិវិធី នៅពេលដែលប្រទេសមួយពុំមានតុលាការ និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធឯករាជ្យ។ ការរៀបចំយន្តការចុះពីអំណាចនឹងបញ្ចៀសបញ្ហាជាច្រើន រួមទាំងវប្បធម៌ "ទឹកឡើងត្រីស៊ីស្រមោចទឹកហោចស្រមោចស៊ីត្រី" ជាពិសេសគឺចលាចលក្នុងសង្គម។
នៅក្នុងវេទិកាអ្នកស្ដាប់អាស៊ីសេរី កាលពីឆ្នាំ២០១៤ ស្ដីពីវប្បធម៌ "ទឹកឡើងត្រីស៊ីស្រមោចទឹកហោចស្រមោចស៊ីត្រី" លោកបណ្ឌិត កែម ឡី លើកឡើងថា យន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធី ជាវិធានការល្អដែលអ្នកដឹកនាំត្រូវពិចារណា៖ « អ៊ីចឹងហើយបានគេឲ្យតុលាការឯករាជ្យ ធ្វើម៉េចឲ្យឯករាជ្យ ដើម្បីឲ្យអ្នកចាញ់ ចាញ់ឲ្យអស់ចិត្ត អ្នកឈ្នះ ឈ្នះដោយយុត្តិធម៌ កុំឲ្យមានសងសឹកហ្នឹង គឺសំខាន់ណាស់។ ហើយកាលណាយើងដឹកនាំបង្កើតឲ្យមានភាពអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គមច្រើន គឺមានការលំបាក។ ដូចខ្ញុំបានលើកឡើងជាចុងក្រោយថា កាលពីមុនយើងថាការរៀបចំយន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធីទុកជាមុនហ្នឹងគ្រាន់តែជាវិធានការការពារទេ។ ប៉ុន្តែបើយើងធ្វើបដិវត្តន៍ផ្លូវចិត្ត យើងដឹកនាំដោយមានដែនកំណត់ឲ្យមានការចូលរួម ហើយឲ្យមានសេរីភាពគំនិត ឬក៏ការគិត ឬក៏ការចូលរួម ឬសម្ដែងមតិពេញលេញ អត់ចាំបាច់មានយន្តនេះទេ » ។
ចំពោះគណបក្សប្រឆាំងតែងលើកឡើងជានិច្ចថា គណបក្សនេះពុំមានការគុំកួន ឬយកខ្មែរណាធ្វើជាសត្រូវឡើយ និងពុំប្រកាន់វប្បធម៌ "ទឹកឡើងត្រីស៊ីស្រមោចទឹកហោចស្រមោចស៊ីត្រី" ឡើយ។ ប៉ុន្តែចំពោះគណបក្សកាន់អំណាចតែងចំអកត្រឡប់វិញថា អ្វីដែលគណបក្សប្រឆាំងលើកឡើងគឺមិនអាចទុកចិត្តបានទាល់តែសោះ។
ចំពោះព្រឹទ្ធាចារ្យ លឺ ឡាយស្រេង លើកឡើងថា គណបក្សនយោបាយទាំង២ តែងមានល្បិចកលរៀងៗខ្លួន។ តែបើទោះជាយ៉ាងណា លោករំពឹងថា គណបក្សទាំង២ នឹងអាចពិភាក្សាគ្នាធ្វើយ៉ាងណាបញ្ចៀសបញ្ហានៅក្រោយកាបោះឆ្នោត៖ « ខ្ញុំជម្រាបទៅថា ទាំងអស់គ្នាសុទ្ធតែមានលុយច្រើនៗណាស់ មានផ្ទះមានសម្បែងល្អណាស់ ដូច្នេះនាំគ្នាធ្វើល្អទៅ វាសុខជាជាងគ្មានអ្នកណាកាន់អំណាចម៉ាអាយុទេ » ។
លោក លឺ ឡាយស្រេង លើកឡើងថា មកដល់សម័យកាលនេះហើយ ខ្មែរត្រូវគិតគូរពីជាតិ ស្រុះស្រួលគ្នាដើម្បីកុំអោយជាតិសាសន៍ដទៃមាក់ងាយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។