តំណាងរាស្ត្រសហព័ន្ធប្រចាំទីក្រុងផត អាដាលែត (Port Adelaide) ក្នុងរដ្ឋសោត អូស្ត្រាលី (South Australia) លោក ម៉ាក បាត់លើ (Mark Butler) ជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គោរពកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ដើម្បីឲ្យដំណើរការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៧ និងឆ្នាំ២០១៨ ខាងមុខប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី និងយុត្តិធម៌។
លោក ម៉ាក បាត់លើ ចាត់ទុកថា កម្ពុជាមិនទាន់បានបំពេញកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួនឲ្យបានពេញលេញក្នុងការគោរពកិច្ចព្រមព្រៀងនេះនៅឡើយ។
ខាងក្រោមជាអត្ថបទសម្ភាសន៍រវាងលោក តាំង សារ៉ាដា ជាមួយលោក ម៉ាក បាត់លើ៖
សំណួរ៖ ជម្រាបសួរ លោក ម៉ាក់ បាត់លើ! ពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើរការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបច្ចុប្បន្ន តើលោកឃើញមានការផ្លាស់ប្ដូរអីដែរទេ ចាប់តាំងពីការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៣ មកនោះ?
ចម្លើយ៖ រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី បានចូលរួមយ៉ាងច្រើនក្នុងការបង្កើតក្របខ័ណ្ឌដែលត្រួសត្រាយផ្លូវឆ្ពោះទៅរកការបង្កើតឲ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស មួយ។ អ្វីដែលសហគមន៍អន្តរជាតិចង់បាន គឺចង់ឲ្យប្រទេសកម្ពុជា មានសុខសន្តិភាពផង និងមានការផ្លាស់ប្ដូរស៊ីជម្រៅខាងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សខ្ជាប់ខ្ជួនមួយផង។ ប៉ុន្តែតាមការពិតជាក់ស្ដែង បើយើងពិនិត្យ ជាពិសេសលើដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស គឺយើងឃើញថា មានការវិវឌ្ឍន៍ស្ដួចស្ដើងណាស់។ នេះយើងគិតរាប់ចាប់ពីត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៧ រហូតមក គឺគិតចាប់ពីពេលដែលលោក ហ៊ុន សែន ចាប់ផ្ដើមដណ្ដើមអំណាចបានក្នុងដៃទាំងស្រុង។ និយាយជារួម អ្វីដែលកំពុងកើតមាននៅប្រទេសកម្ពុជា គឺដូចជាចម្រៀងមួយបទដែលតែងមិនទាន់ចប់។
សំណួរ៖ ក្នុងនាមអូស្ត្រាលី ជាប្រទេសម្ចាស់ហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស តើលោកយល់ថា អ្វីខ្លះដែលកម្ពុជា ទទួលជោគជ័យ និងអ្វីខ្លះដែលបរាជ័យពីកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ?
ចម្លើយ៖ ខ្ញុំថា ដោយសារគុណបំណាច់នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស និងអាជ្ញាធរបណ្ដោះអាសន្ននៃអង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំនៅកម្ពុជា ឬហៅកាត់ថា អ៊ុនតាក់ យ៉ាងហោចណាស់ក៏បានសម្រេចផ្លែផ្កាគួរជាទីមោទនៈមួយ គឺការបញ្ចប់សង្គ្រាមដ៏រ៉ាំរ៉ៃនៅកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែនៅមានចំណុចច្រើនណាស់ដែលកម្ពុជា មិនទាន់បំពេញបានដើម្បីឲ្យប្រទេសនេះក្លាយជាប្រទេសមួយមានប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញ និងពលរដ្ឋខ្មែរមានសិទ្ធិសេរីភាពពិតប្រាកដ។ ភាពគ្មានប្រជាធិបតេយ្យ និងគ្មានសិទ្ធិសេរីភាពពេញលេញនេះ គឺយើងឃើញមានក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣។ ឥឡូវការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ និងការបោះឆ្នោតជាតិក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់ អ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំង និងមន្ត្រី គ.ជ.ប កាន់តែរងការធ្វើបាបខ្លាំង។ ទង្វើបែបនេះសបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន មិនចង់ឲ្យមានការរៀបចំបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
សំណួរ៖ ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៨ ធ្វើឡើងដោយអវត្តមានមេដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ តើលោកយល់ថា ការបោះឆ្នោតនោះនឹងធ្វើឡើងស្របតាមឆន្ទៈ ឬគោលការណ៍នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ដែរឬទេ?
ចម្លើយ៖ មិនដឹងហៅថា សេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌យ៉ាងម៉េចកើតទេ ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតនោះប្រព្រឹត្តទៅដោយគ្មានការចូលរួមរបស់គណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំជាងគេនៅស្រុកខ្មែរ។ ពោលគឺបើគ្មានវត្តមានលោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ឬបើអនុប្រធានគណបក្សរបស់គាត់នៅតែបន្តជាប់ឃុំនៅក្នុងទីស្នាក់ការគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ តទៅទៀត ហើយមិនអាចចូលរួមធ្វើយុទ្ធនាការបោះឆ្នោតទៅតាមមូលដ្ឋាននៃម្ចាស់ឆ្នោតឲ្យបានពេញលេញ ត្រឹមត្រូវ និងស្មើភាពគ្នា បានន័យថា គ្មានទេការបោះឆ្នោតសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
សំណួរ៖ តើលោកយល់ថា លោក ហ៊ុន សែន សក្ដិសមនឹងធ្វើជាមេដឹកនាំប្រទេសទេ ខណៈសិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរភាគច្រើនតែងរងនូវការរំលោភបំពានធ្ងន់ធ្ងរដូចតាមរយៈការគាបសង្កត់សេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ ការរំលោភដីធ្លី ការឃុំខ្លួនសកម្មជននយោបាយ សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងការសម្លាប់មនុស្សក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់ជាដើម?
ចម្លើយ៖ ទាក់ទងនឹងថា តើនរណាសក្ដិសមជាមេដឹកនាំប្រទេស គឺមានតែពលរដ្ឋខ្មែរខ្លួនឯងប៉ុណ្ណោះជាអ្នកសម្រេច។ ប៉ុន្តែការដែលខ្ញុំនិយាយថា សម្រេចដោយពលរដ្ឋខ្មែរខ្លួនឯងនេះ គឺខ្ញុំចង់សំដៅលើការសម្រេចដោយមានការបោះឆ្នោតមួយដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។ ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ មិនសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ទេ។ សហគមន៍អន្តរជាតិចង់ឃើញឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរនៅឆ្នាំ២០១៧ និងឆ្នាំ២០១៨។ សហគមន៍អន្តរជាតិព្រួយបារម្ភអំពីបញ្ហារំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា សព្វថ្ងៃ។ សហគមន៍អន្តរជាតិក៏ព្រួយបារម្ភអំពីការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពផ្សាយព័ត៌មាន ព្រោះរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវអំពីសិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅក្នុងប្រទេសទូទាំងពិភពលោក រកឃើញថា ប្រទេសកម្ពុជា ស្ថិតក្នុងលំដាប់ថ្នាក់ទាបខ្លាំង ដោយសាររដ្ឋាភិបាលបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពអ្នកសារព័ត៌មាន មិនឲ្យអ្នកសារព័ត៌មានផ្សាយព័ត៌មានពិត និងត្រឹមត្រូវ និងដោយភ័យខ្លាចអំពីបញ្ហាអាក្រក់ដែលកើតមានឡើងពិតនៅប្រទេសកម្ពុជា។
ជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែង អ្នកសារព័ត៌មានត្រូវគេសម្លាប់បំបិទមាត់ ដូចក្នុងឆ្នាំ២០១៤ កន្លងទៅ។ ឥឡូវនេះ រដ្ឋាភិបាលមិនត្រឹមតែរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពគណបក្សសង្គ្រោះជាតិប៉ុណ្ណោះទេ រដ្ឋាភិបាលរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិល សកម្មជនព្រៃឈើ បរិស្ថាន សហជីពកម្មករ និងការបង្ក្រាបក្រុមអ្នកតវ៉ាដោយអហិង្សាថែមទៀតផង។ ការធ្វើដូច្នេះគឺជាការសម្លាប់ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យសេរីទាំងមូល។ ការដែលរដ្ឋាភិបាលបន្តបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពយ៉ាងដូច្នេះ គឺធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ការសម្រេចចិត្តស្របតាមឆន្ទៈពិតប្រាកដរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ និងធ្វើឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំង។ ប្រការនេះធ្វើឲ្យសភាអឺរ៉ុប និងរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា (Barack Obama) ខ្វល់ខ្វាយផងដែរ។
សំណួរ៖ ដូច្នេះក្នុងនាមលោកជាតំណាងរាស្ត្ររបស់ប្រទេសអូស្ត្រាលី តើលោកគួរតែធ្វើអ្វីដើម្បីជួយដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ពីការរំលោភបំពានទាំងនេះ?
ចម្លើយ៖ រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី សភាអូស្ត្រាលី ក៏ដូចជាគណបក្សពលករអូស្ត្រាលី តែងតែទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គោរពកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស គោរពសិទ្ធិប្រជាពលរដ្ឋ និងគោរពគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យឲ្យបានត្រឹមត្រូវ និងពេញលេញ។
សំណួរ៖ តើរដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី និងរដ្ឋសភាអូស្ត្រាលី នឹងអាចដាក់ចេញនូវយន្តការណាមួយដើម្បីឲ្យមានសិទ្ធិសេរីភាពពេញលេញសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរដែរទេ?
ចម្លើយ៖ យើងនៅតែមានមធ្យោបាយជាច្រើនដែលយើងនៅតែបន្តយកមកប្រើ ដើម្បីបញ្ជាក់ជំហរច្បាស់លាស់ឥតងាករេមួយរបស់ប្រទេសអូស្ត្រាលី គឺទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គោរពកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ឲ្យបានពេញលេញ និងធ្វើយ៉ាងណាឲ្យប្រទេសកម្ពុជា មានប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សឲ្យបានត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដ។ ចាប់ពីនេះរហូតដល់ពេលបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ និងបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ ខ្ញុំជឿជាក់ថា រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី នៅមានឱកាសច្រើនក្នុងការបញ្ជាក់ជំហរច្បាស់លាស់របស់ខ្លួនដើម្បីឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។