Nhiều chuyên gia phân tích vấn đề này và cho rằng đã đến lúc phải xây dựng xã hội công dân, xã hội dân sự ở nông thôn để người dân có thể tham gia việc quyết định cuộc sống của mình.
Ba cái khó của nông dân VN
Nam Nguyên tìm hiểu vấn đề này qua phỏng vấn TS Đặng kim Sơn, Viện trưởng Viện Chính Sách và Chiến Lược Phát Triển Nông Nghiệp Nông Thôn VN. Trước hết TS Đặng Kim Sơn đề cập tới những khó khăn khiến nông thôn chưa được hưởng lợi đúng mức của quá trình phát triển và đổi mới kinh tế. Ông nói:
Bản thân người nông dân bước ra kinh tế thị trường với cái sản xuất nhỏ, chưa tập trung lại với nhau chưa có năng lực để vươn lên, bản thân họ phải tự lột xác để vươn lên.
TS Đặng Kim Sơn
TS Đặng Kim Sơn: Có 3 khó khăn đối với người dân VN, thứ nhất là xuất phát điểm thấp, về thu nhập về hạ tầng, cả về hệ thống môi trường pháp luật, chính sách.
Thứ hai là cuộc cạnh tranh không công bằng trong tự do hóa toàn cầu hiện nay, đặc biệt là thương mại nông nghiệp và vẫn chưa đi đến thống nhất được với nhau.
Và thứ ba, bản thân người nông dân bước ra kinh tế thị trường với cái sản xuất nhỏ, chưa tập trung lại với nhau chưa có năng lực để vươn lên, bản thân họ phải tự lột xác để vươn lên.
Ba cái khó khăn này của nội tại, của trong nước, ngoài nước tạo nên sự chênh lệch giữa nông nghiệp và các lãnh vực khác, giữa cư dân nông thôn với cư dân đô thị. Nếu muốn diễn giải thì phải nói là từ ba nguyên nhân như thế.
Tất nhiên trong đó không thể không nói tới cái yếu kém trong hệ thống cơ chế chính sách, chúng tôi không hài lòng với cơ chế hiện nay và đang tìm cách tháo gỡ chính sách về đất đai về lao động về đầu tư cho nông nghiệp. Nhưng chúng tôi nghĩ là đấy không phải là nguyên nhân chính tạo nên tình trạng khó khăn và những thách thức đối với nông dân hiện nay.
Tất nhiên trong đó không thể không nói tới cái yếu kém trong hệ thống cơ chế chính sách, chúng tôi không hài lòng với cơ chế hiện nay và đang tìm cách tháo gỡ chính sách về đất đai về lao động về đầu tư cho nông nghiệp.
TS Đặng Kim Sơn
Thay đổi thể chế nông thôn
Nam Nguyên: Thưa TS, nhiều nhà khoa học, chuyên gia cho rằng phải xây dựng một xã hội dân sự, xã hội công dân ở nông thôn, để hình thành một cộng đồng nông thôn có sự tham gia của người dân. Đặc biệt gần đây có ý kiến của GSVS Đào Thế Tuấn. Thưa TS nhận định gì về vấn đề này?
TS Đặng Kim Sơn: Khái niệm xã hội dân sự đối với Việt Nam, nói chung còn là vấn đề khá mới mẻ. Thóat thai từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu sản xuất nhỏ chuyển sang một nền kinh tế thị trường hàng hóa lớn, ở các nước khác phải mất cả trăm năm. Ở Việt nam quá trình chuyển biến trong thời gian qua, mọi người ngay cả bản thân chúng tôi cảm thấy rất sốt ruột, ai cũng muốn đẩy nhanh lên.
Thóat thai từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu sản xuất nhỏ chuyển sang một nền kinh tế thị trường hàng hóa lớn, ở các nước khác phải mất cả trăm năm. Ở Việt nam quá trình chuyển biến trong thời gian qua, mọi người ngay cả bản thân chúng tôi cảm thấy rất sốt ruột, ai cũng muốn đẩy nhanh lên.
TS Đặng Kim Sơn
Thực sự mà nói đây là một quá trình phát triển chóng mặt, không phải chỉ ở thành thị, nhìn vào nông thôn mức độ xây dựng, mức độ thay đổi cuộc sống là chóng mặt. Thế thì biến đổi xã hội dân sự thực chất là biến đổi về thể chế, mức độ thay đổi là ở tầng rất sâu và rất phức tạp.
Tuy nhiên chúng tôi hoàn toàn thống nhất với GS Đào Thế Tuấn rằng, đã đến lúc phải tiến hành thay đổi thể chế, đặc biệt là thể chế nông thôn.
Như tôi đã trình bày trong ba yếu kém, có một yếu kém quan trọng tự bản thân người nông dân. Nếu người nông dân Việt Nam với qui mô 0,6 ha mà lại chia thành 15 mảnh ruộng nhỏ và lại chia thành hơn 10 triệu hộ riêng lẻ như hiện nay, thì không có tài gì có thể tập hợp lại có thể đưa ra khối lượng sản phẩm hàng hóa với chất lượng cao và ổn định, đưa tới tay khách hàng đúng hạn đảm bảo các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn.
Cũng không có tài gì mà các ngân hàng, các tổ chức khuyến nông có thể bù đắp nổi chi phí, đưa dịch vụ phục vụ tới tận những làng bản xa xôi cho từng nông dân nhỏ lẻ như thế cả. Đây không thể là kết cấu của một nền sản xuất hàng hóa lớn được.
Nếu người nông dân Việt Nam với qui mô 0,6 ha mà lại chia thành 15 mảnh ruộng nhỏ và lại chia thành hơn 10 triệu hộ riêng lẻ như hiện nay, thì không có tài gì có thể tập hợp lại có thể đưa ra khối lượng sản phẩm hàng hóa với chất lượng cao và ổn định, đưa tới tay khách hàng đúng hạn
TS Đặng Kim Sơn
Xây dựng một xã hội dân sự
Nam Nguyên: Thưa, như vậy giải quyết vấn đề này như thế nào, có thể làm gì ?
TS Đặng Kim Sơn: Việc quan trọng là người nông dân phải tổ chức lại với nhau. Chúng tôi không biết, nếu nói đây là xã hội dân sự thì nó có đầy đủ hay không. Nhưng rõ ràng là phải có sự đổi mới về tổ chức ở phía nông thôn. Trước hết người nông dân nhỏ hợp tác lại với nhau trong các hợp tác xã, ruộng đồng làng bản hợp tác với nhau trong việc quản lý xã hội, trong việc quản lý tài nguyên, trong việc quản lý các cơ sở hạ tầng mà nhà nước xây dựng, hoặc nhân dân xây dựng nên.
Chúng tôi nghĩ là vai trò của cộng đồng là một, vai trò của đoàn thề là hai, vai trò của hợp tác xã của nông dân là ba, cần phải được thay đổi, được tổ chức xây dựng lại, để làm thế nào người nông dân thực sự đứng lên làm chủ vận mệnh của mình, cả trong sản xuất lẫn trong quản lý xã hội quản lý môi trường.
TS Đặng Kim Sơn
Chúng tôi nghĩ việc này dân phải làm. Các tổ chức đoàn thể, đặc biệt tổ chức Hội Nông Dân là phải thực sự đóng vai trò đại diện cho người nông dân trong việc đào tạo tay nghề cho mình, trong việc tiếp thu tín dụng, trong việc bảo vệ môi trường ở cơ sở.
Chúng tôi nghĩ là vai trò của cộng đồng là một, vai trò của đoàn thề là hai, vai trò của hợp tác xã của nông dân là ba, cần phải được thay đổi, được tổ chức xây dựng lại, để làm thế nào người nông dân thực sự đứng lên làm chủ vận mệnh của mình, cả trong sản xuất lẫn trong quản lý xã hội quản lý môi trường.
Không biết như thế gọi là xã hội dân sự thì có hoàn toàn đầy đủ không. Nhưng có điều chúng tôi đồng ý với GS Đào Thế Tuấn là, chúng ta phải củng cố lại tổ chức ở nông thôn, nâng cao vai trò, nâng cao tính chủ động, nâng cao năng lực nội tại của người dân nông thôn. Chúng tôi hoàn toàn đồng ý nếu nói xã hội dân sự trong khía cạnh như thế.