Chỉ xuất khẩu gia công
Dệt may Việt Nam từng được mô tả là có bước phát triển thần kỳ, nếu 2005 kim ngạch xuất khẩu mới gần 5 tỷ USD thì đến 2008 đã tăng gần gấp đôi. Đặc biệt năm 2007, dệt may tăng trưởng nóng tới 31% so với năm trước. Khi dệt may có trị gía xuất khẩu vượt qua dầu khí, truyền thông nhà nước tạo cho mọi người niềm tự hào và sự phấn khởi dân giàu nước mạnh. Tuy vậy các chuyên gia kinh tế lại có cách nhìn khác, họ lấy làm tiếc cho những năm chạy đua xuất khẩu sản phẩm gia công cho nước ngoài, thay vì phát triển đồng bộ công nghiệp dệt may. Dầu vậy phải ghi nhận rằng, ngành dệt may đã thành công trong việc giải quyết công ăn việc làm cho hơn hai triệu người lao động trên toàn quốc. Tại sao những con số 9 tỷ, 10 tỷ USD lớn như thế của trị gía xuất khẩu hàng dệt may Việt Nam lại ẩn chứa niềm vui chưa trọn. Một nhà xuất khẩu chuyên nghiệp ở TP.HCM đưa ra nhận định:
“Thiên về gia công tôi nghĩ là đến 80%, kim ngạch mình nói vậy cũng là một sự giả tạo, bởi vì trong kim ngạch đó phần nguyên phụ liệu mình nhập tới 100%. Một cái quần xuất 5 đô la, nhưng thật ra mình chỉ xuất cái phần gia công của mình thôi.”
Trong thời gian dài sau đổi mới cuối thập niên 1980, Việt Nam luôn tận dụng yếu tố nhân công rẻ để phát triển hai ngành công nghiệp gia công mũi nhọn là dệt may và da giày. Trong khi có những cải tiến nhất định về máy móc thiết bị dây chuyền may công nghiệp, nhưng vấn đề nguyên phụ liệu cần thiết lại ít được chú trọng đầu tư. Dệt may Việt Nam khó thoát khỏi tình trạng một công nghiệp gia công ít lợi nhuận.
Thiên về gia công tôi nghĩ là đến 80%, kim ngạch mình nói vậy cũng là một sự giả tạo, bởi vì trong kim ngạch đó phần nguyên phụ liệu mình nhập tới 100%. Một cái quần xuất 5 đô la, nhưng thật ra mình chỉ xuất cái phần gia công của mình thôi.
Một nhà xuất khẩu chuyên nghiệp ở TP.HCM
Trong ngành may, người ta phân biệt giữa hai khái niệm là kiếm hợp đồng may gia công hay tự sản xuất hàng và chào bán. Cách thứ nhất rất phổ biến là nhận đơn hàng gia công cho khách hàng ở nước ngoài, mẫu mã kiểu dáng và nguyên phụ liệu, từ vải, nút, chỉ, dây kéo nhất nhất đều do doanh nghiệp nước ngoài gởi về. Doanh nghiệp gia công phải thực hiện đúng những yêu cầu của người đặt hàng, một sản phẩm may có thể có hàng trăm chi tiết phải tuân thủ, nhưng gía gia công thì chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong gía thành sản phẩm. Cách thứ hai khó thành công nên còn khá hạn chế, đó là tự mình thiết kế sản phẩm, tự lo nguyên phụ liệu dù cũng phải nhập khẩu. Chào hàng và ký được hợp đồng cho nước ngoài, thì lợi nhuận cao gấp bội so với xuất khẩu sản phẩm gia công.
Hợp tác với Thái Lan
Trong một cuộc phỏng vấn dành cho Đài RFA, ông Diệp Thành Kiệt, Phó Chủ Tịch Hội Dệt May Thêu Đan TP.HCM, đồng thời là Phó Chủ Tịch Hiệp Hội Da Giày Việt Nam, nói rằng đã có những nỗ lực để giải quyết vấn đề nguyên phụ liệu theo một định hướng mới mẻ. Thay vì phải bỏ vốn rất lớn để đầu tư cho những nhà máy dệt, làm nút, làm khóa kéo đạt tiêu chuẩn quốc tế, thì Việt Nam sẽ liên kết với các nước láng giềng, trước hết là Thái Lan để cùng xuất khẩu hàng dệt may, cả hai bên Việt Nam và Thái Lan đều có thể tìm kiếm khách hàng, nhưng phía Thái Lan cung cấp nguyên phụ liệu, còn các doanh nghiệp Việt Nam đảm trách phần sản xuất. Ông Diệp Thành Kiệt nhấn mạnh:
“Đấy là một giải pháp sẽ mang lại hiệu quả, bởi vì rõ ràng sản xuất dệt ở trong nước thứ nhất kinh phí đầu tư sẽ cực kỳ lớn, thứ hai là nó sẽ không linh hoạt, thứ ba nữa là lợi thế cạnh tranh về mặt dệt của Việt Nam có thể không sánh được với một số nước trong khối Asean, đặc biệt là Thái Lan và Indonesia. Tôi cho rằng đây là giải pháp thông minh, có thể giúp chúng ta đẩy nhanh hơn nữa tiến trình chủ động trong nguyên phụ liệu, mà không phải xây dựng những nhà máy ở trong nước. Bên cạnh đấy, gần đây trong một phiên họp do Thứ Trưởng Bộ Công Thương chủ trì, đã đặt ra vấn đề liên kết trung tâm nguyên phụ liệu ở Bình Dương, trung tâm này của tư nhân, nay Bộ Công Thương yêu cầu Vinatex Tập Đoàn Dệt May Việt Nam tham gia vốn và quản lý. Từ đó tạo thành một kênh để doanh nghiệp có thể tìm được nguồn nguyên vật liệu có sẵn trong nước không phải đi ra nước ngoài, mặc dù nguyên liệu đó có thể là ngoại nhập.”
Cần thời gian để thấy được sự hiệu quả liên kết với láng giềng cùng nhau sản xuất hàng dệt may và xuất khẩu. Tuy muộn nhưng Việt Nam cũng đang đẩy mạnh đầu tư vào vùng nguyên liệu bông và các nhà máy dệt. Dù muốn hay không đã đến lúc ngành dệt may Việt Nam phải cơ cấu lại, để giảm bớt tỷ lệ các sản phẩm gia công. Lợi nhuận của doanh nghiệp có tăng lên, thì lương công nhân ngành may mới đủ hấp dẫn và giải quyết tình trạng các nhà máy năm nào cũng không tuyển dụng đủ nhân viên.