Về mặt sự kiện thì đó là những hiện tượng của một tình trạng không có luật pháp. Nhưng khi xảy ra dưới một chế độ có tên gọi “pháp quyền” thì người ta phải đặt câu hỏi đâu là pháp luật?
Việt Long phỏng vấn Luật sư Trần Thanh Hiệp, chủ tịch Trung Tâm Việt Nam về Nhân quyền, trụ sở đặt tại Paris, để tìm hiểu ý kiến của ông về vấn đề này:
Chính sách phi nhân quyền, phi dân quyền
Việt Long: Kính chào Luật sư Trần Thanh Hiệp. Xin ông cho biết đứng về mặt nhân quyền ông nhận định ra sao về những gì đã xảy ra tại tu viện Bát Nhã ở Bảo Lộc, Lâm Đồng và tại giáo xứ Tam Tòa ở Đồng Hới?
LS Trần Thanh Hiệp: Nói chung thì, như tôi trước đây đã có rất nhiều dịp trình bày trên làn sóng của Đài, chính sách không dời đổi của nhà cầm quyền đảng trị Hà Nội là phi nhân quyền về mặt pháp lý và đàn áp nhân quyền về mặt chính trị. Do đó, những gì đã diễn ra tại tu viện Bát Nhã cũng như ở giáo xứ Tam Tòa chính là hậu quả đương nhiên và lặp đi lặp lại của chính sách ấy. Tôi xin không mất công nhắc lại những lời tố cáo mạnh mẽ hay những lời khuyến cáo xây dựng nhưng không thay đổi được gì. Cho nên ngoài việc lấy thái độ phản đối và lên án bằng thuần lý luận, tôi muốn tìm cách thực tế giúp cải thiện tình trạng đàn áp nhân quyền có hệ thống và qui mô đang diễn ra ở trong nước.
Chính vì lo ngại trước việc quan chức của mình có thể bị dân kiện nên Nhà nước đã thẳng tay đàn áp các luật sư có tinh thần và can đảm bênh dân bị đàn áp.
LS Trần Thanh Hiệp
Kiện trực tiếp quan chức Nhà nước
Việt Long: Vậy theo luật sư có cách nào để cải thiện không?
LS Trần Thanh Hiệp: Theo tôi, không nên mất thêm thời giờ kéo dài những cuộc đối thoại thuần túy về luật học. Hai hệ thống pháp luật dân chủ tự do và độc tài đảng trị đã và vẫn đang hoàn toàn khác nhau, từ tinh thần đến văn tự. Vài năm nay, tôi nhận thấy nhà cầm quyền Hà Nội không đủ lý lẽ để thuyết phục mà tranh thắng, nên đã lấy thái độ không đối thoại, chỉ khẳng định một chiều đòi mọi người phải coi pháp luật phi nhân quyền của mình là có giá trị tuyệt đối gọi là "pháp quyền". Ai không theo pháp luật của họ thì đương nhiên bị kết tội là phạm pháp. Cho nên lý luận bằng kiến thức chuyên môn của một nhà luật học chỉ vô ích. Hăy đặt mình vào hoàn cảnh thực tế của một người dân thường, thấp cổ bé miệng trước một bộ máy kìm kẹp khổng lồ. Để tìm xem trong vòng vây dày đặc và nghiêm mật ấy, người dân phải sử sự ra sao để tự vệ, nếu chưa có khả thế thay đổi số phận. Và tôi thấy có cách để họ có thể tự vệ.
Việt Long: Nhưng cũng phải là cách khả thi trong tình trạng không cân xứng giữa Nhà nước và người dân?
LS Trần Thanh Hiệp: Tất nhiên phải giúp người dân ra khỏi tình thế không cân xứng. Phải dựa vào luật pháp hiện hành, tìm những kẽ hở rồi từ đó làm thay đổi thế không cân xứng thành thế cân xứng. Muốn vậy, không có cách nào khác ngoài cách vô đơn kiện thẳng trước tòa án, buộc tòa án phải áp dụng không phải luật của quốc tế nữa mà là luật của chính Nhà nước để ngăn không cho các cơ quan chức năng nhắm mắt làm ngơ hay ném đá dấu tay. Kiện nhân viên chức năng vì họ đã nại cớ nhân dân bức xúc, hay xã hội đen, mà ngang nhiên để mặc cho an ninh bản thân, của cải, danh dự người dân bị công khai xâm phạm ngay trước mắt họ. Họ không được phép làm như thế nhưng họ đã làm nên phải kiện họ đã phạm tội chức vụ như đã được dự liệu trong Bộ luật Hình sự và bị trừng phạt cũng theo bộ luật ấy.
Việt Long: Chúng tôi hiểu là LS nói tới hình thức kiện tụng trực tiếp nhân viên công quyền phạm tội chức vụ, khác với những vụ kiện nhân viên hành chính như trước đây. Nhưng liệu người dân có đủ trình độ và khả năng chuyên môn để kiện như vậy không?
LS Trần Thanh Hiệp: Có nhiều lý do để tin rằng người dân đủ sức kiện cơ quan chức năng hữu quan của Nhà nước. Trước hết, rõ ràng là có rất nhiều điều khoản trong Bộ luật hình sự cho phép người dân kiện quan chức Nhà nước đàn áp dân. Chỉ cần vô đơn kiện để khởi động quyền công tố là tòa án phải xét xử. Dĩ nhiên, sau đó tòa án xét xử ra sao lại là một vấn đề khác, tòa án sẽ phải chịu trách nhiệm, Nhà nước sẽ phải trả lời trước dư luận quốc tế vì không áp dụng luật của chính mình. Về phần người dân không thể chỉ kêu oan rồi chờ đợi một cách vô vọng sự giúp đỡ của luật sư hay của quốc tế. Chính vì lo ngại trước việc quan chức của mình có thể bị dân kiện nên Nhà nước đã thẳng tay đàn áp các luật sư có tinh thần và can đảm bênh dân bị đàn áp. Còn về mặt quốc tế, Nhà nước dù có bị ít thiệt hại nhưng cũng phải nhượng bộ để xoa dịu dư luận trong khi đợi cơ hội tìm hình thức đàn áp mới. Sau hết, nếu dân chúng đồng loạt hành xử quyền kiện quan chức Nhà nước thì ít ra cũng một phần nào làm chùn tay đàn áp.
Sau hết, nếu dân chúng đồng loạt hành xử quyền kiện quan chức Nhà nước thì ít ra cũng một phần nào làm chùn tay đàn áp.
LS Trần Thanh Hiệp
Việt Long: Nhưng nếu tòa án không chịu xử hay có xử thì cũng bác đơn như đã thấy xảy ra rồi…
LS Trần Thanh Hiệp: Đúng là sự việc sẽ còn xảy ra như thế nữa nhưng không phải là vô ích. Vì nhà cầm quyền Hà Nội sẽ tích lũy những hành vi cai trị khinh miệt công lý để sau cùng phải trả giá rất đắt cho việc họ đã leo tới đỉnh cao của độc tài đảng trị phi nhân quyền, phi dân quyền.
Việt Long: Xin cảm ơn luật sư Hiệp và xin hẹn sẽ nhờ LS nói thêm về những điều khoản trong Bộ luật Hình sự năm 1999 cho phép người dân kiện quan chức Nhà nước. Xin được nhắc lại rằng ý kiến của Luật sư Hiệp không nhất thiết phản ánh quan điểm của đài Á Châu Tự Do.