Nhiều quan ngại
Trong thời gian gần đây, vấn đề xây đập thủy điện trên dòng Mekong xem chừng như lại được khơi dậy mạnh mẽ trong số các chuyên gia, những tổ chức từ LHQ tới phi chính phủ, và nhất là hàng triệu cư dân – đặc biệt ngư và nông dân – sống dọc theo khu vực hạ nguồn.
Hồi tháng Bảy, chuyên gia Michael Richardson thuộc Viện Nghiên Cứu Đông Nam Á tại Singapore có bài tựa đề “Những đập nước tại Trung Quốc biến Mekong thành con sông gây bất hòa”, qua đó, cảnh báo rằng việc Trung Quốc ráo riết hòan tất đập thủy điện thứ tư – đập Tiểu Loan cao nhất thế giới – tại vùng Thượng Nguồn Mekong đã nhanh chóng làm tăng thêm nhiều quan ngại vềảnh hưởng môi sinh trong khu vực.
Nhất là quy mô mà Trung Quốc khai thác thủy lực và làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của sông Mekong đã gây báo động cho những nước hạ nguồn Viêt Nam, Campuchia, Thái Lan và Lào, nơi có trên 60 triệu người sống lệ thuộc vào nguồn tài nguyên từ con sông này.
Chuyên gia Richardson lưu ý rằng mặc dù các viên chức Bắc Kinh luôn trấn an những nước Đông Nam Á là những đập nước của Trung Quốc – tại tỉnh Vân Nam – sẽ mang lại ảnh hưởng thuận lợi về môi sinh, giúp vùng hạ nguồn hạn chế lũ lụt, tình trạng bờ sông sạt lở, nạn khan hiếm nước trong mùa khô....
Nước về trong thời gian gần đây có suy giảm; không chỉ suy giảm trong mùa khô gây thiếu nước sản xuất nông nghiệp mà còn suy giảm trong mùa lũ.
KS Kỷ Quang Vinh
Nhưng theo bản phúc trình của Chương trình Môi trường Liên Hiệp Quốc và Viện Kỹ Thuật Á Châu thì vùng vựa lúa Đồng Bằng Sông Cửu Long tại Việt Nam và cả vùng Biển Hồ phong phú cá tôm của xứ Chùa Tháp sẽ gặp nguy cơ rất lớn do sự đổi thay chu kỳ lũ lụt và khô hạn của sông Mekông.
ĐBSCL bị ảnh hưởng trầm trọng
Lên tiếng mới đây với phóng viên Gia Minh của Đài Á Châu Tự Do, kỹ sư Kỷ Quang Vinh, trưởng trạm quan trắc Cần Thơ có đề cập tới mực nước bất thường đã diễn ra trên sông Mekong:
"N ước v ề trong th ời gian g ần đây có suy gi ảm; không ch ỉ suy gi ảm trong mùa khô gây thi ếu n ước s ản xu ất nông nghi ệp mà còn suy gi ảm trong mùa lũ."
GS Ngô Đình Tuấn, Chủ tịch Hội đồng Khoa học thuộc Viện Tài nguyên Nước & Môi trường Đông Nam Á cho đài Á Châu Tự Do biết thêm vềảnh hưởng của những đập nước thượng nguồn đối với vùng vựa lúa ĐBSCL của Việt Nam:
"...ĐBSCL thì m ấy năm nay th ường xuyên lũ không l ớn, trong khi n ơi này c ần lũ đ ể có phù sa b ồi đ ắp cho cánh đ ồng, cũng nh ư ngu ồn l ợi cá. T ừ năm 2000 đ ến nay, lũ không l ớn n ữa, và đ ấy là hi ệu ứng mà chúng ta đã th ấy."
Việt Nam đặc biệt lo ngại lượng nước sông Mekong giảm sút sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng nhập mặn tại các tỉnh ven biển vùng ĐBSCL, nơi các chuyên gia cảnh báo sẽ bịảnh hưởng đáng kể của sự đổi thay khí hậu và mực nước biển tăng cao.
Qua bài “Để cứu sống Mekong cần thái độ hợp tác rõ ràng” được báo mạng TuầnVietnam phổ biến mới đây, TS Tô Văn Trường cho biết “Trên công luận gần đây cả trong và ngòai nước có nhiều thông tin báo động lo lắng về việc các nước thượng lưu sông Mekong, đặc biệt là TQ đã và đang xúc tiến việc xây một loạt các đập thủy điện sẽ tác động lớn đến các nước ở hạ lưu”, nhất là vùng ĐBSCL.
Theo TS Tô Văn Trường thì “điều đáng lo nhất là các nước hạ lưu không ai nắm được cụ thể quy trình vận hành của các nhà máy thủy điện của TQ”.
ĐBSCL mấy năm nay thường xuyên lũ không lớn, trong khi nơi này cần lũ để có phù sa bồi đắp cho cánh đồng, cũng như nguồn lợi cá. Từ năm 2000 đến nay, lũ không lớn nữa, và đấy là hiệu ứng mà chúng ta đã thấy.
GS Ngô Đình Tuấn
Trung Quốc một mặt trấn an các nước hạ lưu Mekong rằng sự hiện diện những đập thủy điện tại Vân Nam sẽ mang lại cho họ nhiều thuận lợi – cũng cùng luận điệu như Bắc Kinh từng rêu rao theo đuổi hành động hòa bình tại Biển Đông.
Mặt khác Hoa Lục ráo riết hòan tất hệ thống đập nước của họ, đồng thời nhất mực không tham gia Ủy Hội Sông Mekông, gọi tắt là MRC, vì nếu trở thành thành viên của ủy ban này, việc xây đập nước bừa bãi của Bắc Kinh trên vùng thượng nguồn sẽ bị MRC đem ra mổ xẻ.
Nhắc đến vấn đề xây đập nước bừa bãi, thì bản phúc trình của LHQ công bố hồi tháng 5 vừa qua lưu ý rằng việc Trung Quốc xây đập nước bừa bãi khiến đe dọa nghiêm trọng đến tương lai của dòng Mekong vốn đã gặp phải tình trạng đáng ngại về lượng nước, nguồn thuỷ sản, hệ sinh thái, môi sinh, biến đổi khí hậu.
Vẫn theo bản phúc trình thì kế họach đầy tham vọng của Trung Quốc là thực hiện một loạt 8 đập nước trên vùng thượng nguồn Mekong, kể cả đập Tiểu Loan cao nhất thế giới độc chiếm dòng sông, có thể là mối đe dọa lớn nhất đối với con sông Mekong dài 4.800 cây số chảy qua 6 nước, trong đó Việt Nam nằm ở vị trí cuối nguồn.
Theo Ủy hội sông Mekông MRC, thì nếu lượng nước khổng lồở khu vực thượng nguồn, khi bị giữ lại ở các đập thủy điện hay tháo ra trong mùa lũ, đều gây thảm họa cho vùng hạ nguồn, mà nặng nhất là Việt Nam.
Cách đây không lâu, Tổ chức Bảo vệ Các Dòng Sông Quốc Tế cũng báo động rằng việc xây các đập thủy điện chẳng khác nào là một hình thức “bức tử” đối với ngành ngư nghiệp phong phú cùng sinh kế của hàng triệu ngư dân bên dòng Mekong.
Nhưng, theo nhận xét của chuyên gia Michael Richardson, e ngại trước thế mạnh và ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Hoa Lục, các chính phủ Đông Nam Á liên hệ đành ém nhẹm những mối quan ngại của mình.
Rắc rối là, vẫn theo chuyên gia Richardson, nếu không có sự hợp tác trọn vẹn của Bắc Kinh, thì mọi kế họach kiểm soát dòng Mekông đều vô hiệu.