អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងប្រជានេសាទកម្ពុជា សំដែងការព្រួយបារម្ភពីធនធានជលផលកាន់តែថយចុះ នៅពេលដែលឧបករណ៍នេសាទទំនើបត្រូវបានគេប្រើពាសពេញផ្ទៃទឹកសាប និងទឹកប្រៃ ដោយមិនមានការត្រួតពិនិត្យពីស្ថាប័នជំនាញ។
បញ្ហានេះអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងប្រជានេសាទស្នើសុំឲ្យក្រុមអ្នកតាក់តែងច្បាប់ និងអ្នកអនុម័តច្បាប់ជលផល គួរធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នោះ ដើម្បីគ្រប់គ្រងបទល្មើសនេសាទឲ្យមានប្រសិទ្ធភាព។
ប្រជានេសាទនៅបឹងទន្លេសាប ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា លើកឡើងថា ពួកគាត់ទិញត្រីចិញ្ចឹមពីប្រទេសវៀតណាម ទទួលទាននៅពេលដែលត្រីធម្មជាតិក្នុងបឹងទន្លេសាបបានថយចុះ៖ «ដោយសារការនាំចេញត្រីធម្មជាតិយ៉ាងច្រើនពីបឹងទន្លេសាប ធ្វើឲ្យតំបន់សហគមន៍នេសាទមួយចំនួននៅតាមបឹងទន្លេសាប គឺហូបត្រីចិញ្ចឹមទៅវិញ មិនបានហូបត្រីធម្មជាតិទេ ហូបត្រីចិញ្ចឹម ហ្នឹងតំបន់បឹងទន្លេសាបជុំវិញបឹងទន្លេសាប»។
ប្រធានសម្ព័ន្ធប្រជានេសាទកម្ពុជា លោក ឡុង សូចែត ថ្លែងថា ត្រីធម្មជាតិនៅក្នុងបឹងទន្លេសាបមិនអាចចាប់បានច្រើនដូចសព្វមួយដង ដោយសារបទល្មើសនេសាទបំផ្លាញត្រីធម្មជាតិធំ តូច ត្រីមេពូជ ពីទន្លេសាប និងពីកន្លែងអភិរក្ស៖ «ទាក់ទងទៅនឹងបញ្ហាការនេសាទខុសច្បាប់ បើសិនជារដ្ឋាភិបាល ក៏ដូចជាស្ថាប័នជំនាញអត់មានវិធានការតឹងតែងទេ នៅតែបណ្ដែតបណ្ដោយ ដូចបច្ចុប្បន្ននេះទៀត ស្ថានភាពនៅបឹងទន្លេសាបនឹងជួបបញ្ហាគ្រោះថ្នាក់ដល់មច្ឆាជាតិជាមិនខាន»។
ផ្ទុយពីការអះអាងរបស់ប្រជានេសាទ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ថ្លែងនៅក្នុងថ្ងៃទិវាមច្ឆាជាតិខេត្តកំពង់ឆ្នាំង កាលពីថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ថា របាយការណ៍ពីក្រសួងកសិកម្មធនធានជលផលធម្មជាតិកើនឡើង ប៉ុន្តែវាមិនអាចបំពេញតម្រូវការអ្នកទទួលទានអាហារត្រីបានគ្រប់គ្រាន់ទេ ព្រោះកំណើនមនុស្សផង កំណើនឧបករណ៍នេសាទខុសច្បាប់ផង បឹងព្រែក រីងរាក់គោក បណ្ដាលមកពីមែកឈើ ស្លឹកឈើជ្រុះពេញបឹង ហើយក៏មានអ្នកកាប់ព្រៃលិចទឹក ដាំស្រូវប្រាំងក្នុងបឹងអភិរក្សផង។
លោក ហ៊ុន សែន បន្តថា ដើម្បីឲ្យត្រីធម្មជាតិសំបូរឡើងវិញ លោកលែងកូនត្រី ១លានក្បាល បង្កង ១០ម៉ឺនក្បាល ត្រីមេពូជមួយចំនួនទៅក្នុងអាងទឹកក្តុល នៅក្នុងស្រុកសាមគ្គីមានជ័យ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង នារដូវបិទនេសាទក្នុងថ្ងៃទិវាមច្ឆាជាតិ៖ «ថែទាំទាំងអស់គ្នា ដើម្បីឲ្យ ១លានក្បាលវាធំធាត់ឡើង ហើយវាអាចមានកូនបន្ត ១០ម៉ឺនក្បាលបង្កង វាធំធាត់ឡើង ហើយវាអាចមានកូនបន្ត។ ចំណុចនេះទាមទារឲ្យយើងមានការខិតខំទាំងអស់គ្នា។ តម្រូវការរបស់យើងកាន់តែធំ ហើយការចិញ្ចឹមត្រីរបស់យើង ត្រូវធ្វើឲ្យបានច្រើន ដើម្បីគួបផ្សំជាមួយត្រីធម្មជាតិនៅតាមទន្លេសាប ទន្លេមេគង្គ និងបណ្ដាបឹងបួផ្សេងៗថែមទៀត»។
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោក កែម ឡី ថ្លែងថា ការលែងកូនត្រីតិចតួច ហើយថតផ្សាយឲ្យគេដឹងឭនោះ មិនមែនជាវិធីដោះស្រាយឲ្យត្រីធម្មជាតិកើនឡើងមកវិញទេ។ លោកថា ការបំបាត់ឲ្យអស់នូវការហូរចូលឧបករណ៍នេសាទខុសច្បាប់ និងហ៊ានអនុវត្តច្បាប់ជលផលឲ្យត្រឹមត្រូវ ហើយបំបាត់ឲ្យអស់អ្នកអន្តរាគមន៍ដោះលែងជនប្រព្រឹត្តបទល្មើសនេសាទ ទើបជួយឲ្យត្រីធម្មជាតិសំបូរឡើងវិញ។
ប្រធានបណ្ដាញនេសាទទន្លេមេគង្គ លោក អ៊ាង ណាំ ថ្លែងថា ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម ក្រចេះ ស្ទឹងត្រែង ជាដើម នៅតែមានអ្នកចិញ្ចឹមត្រីឆ្ដោរ ត្រីរ៉ស់ ក្នុងទន្លេមេគង្គ និងតាមបៀ ព្រោះត្រីនោះវាស៊ីចំណីត្រីធម្មជាតិធំច្រើនណាស់ក្នុង១ថ្ងៃៗ។ អ្នកចិញ្ចឹមត្រីប្រើឧបករណ៍ខុសច្បាប់ ចាប់យកត្រីពីទន្លេមេគង្គច្រើនតោនក្នុង១ថ្ងៃៗ យកទៅឲ្យជាចំណីត្រីឆ្ដោរ ត្រីរ៉ស់ ជាហេតុនាំឲ្យត្រីធម្មជាតិថយចុះពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ។
លោក អ៊ាង ណាំ៖ «ដាយតាមដងទន្លេនេះ សព្វថ្ងៃវាចាប់យកត្រីមេពូជ ត្រីឆ្លាំង ត្រប់សណ្ដាយ ត្រីកែស ពិសេសទៀត ចាប់មេត្រីដែលពង ហើយត្រីរៀលដែលកំពុងតែពងហ្នឹង វាចាប់រាប់តោនមួយយប់ៗ។ អ៊ីចឹងជាក់ស្ដែង លោកនាយខណ្ឌហ្នឹងគាត់បានជ្រាបហើយ គាត់បានចុះធ្វើការដែរតែនៅក្នុងតំបន់នេះ ដូចជាមិនមានការធូរស្រាលទេ មានតែកើនឡើងរហូត។ សូម្បីតែស្បៃមុងហ្នឹង ជាក់ស្ដែងគឺថា កើនឡើងអត់មានថយទេ»។
ប្រជានេសាទតំបន់ឆ្នេរ លោក រីម មូសើ ថ្លែងថា ឧបករណ៍បំផ្លាញជលផលសមុទ្ទ រួមមានទូកអូសគូ មងហោះ ទូកប្រើស៊ីបយន្ត ទូករុញគីជាដើម ប្រើដោយជនជាតិវៀតណាម រាប់រយគ្រឿងក្នុង១ខែៗ ចូលមកនេសាទដល់ក្រុងកំពត និងនៅតំបន់ទឹករាក់ខេត្តព្រះសីហនុ ខេត្តកោះកុង ជាដើម ដែលមន្ត្រីជលផល និងសហគមន៍នេសាទមិនអាចការពារ និងបង្ក្រាបបានឡើយ។ ទន្ទឹមនោះអ្នកអនុវត្តច្បាប់ខ្លះទទួលសំណូក ទើបសកម្មភាពបំផ្លាញធនធានជលផលក្នុងធម្មជាតិ មិនអាចបង្ក្រាបបានស្ងប់ឡើយ។
លោក រីម មូសើ៖ «ព្រោះអី លបកណ្ដុរ និងពោះវៀនជ្រូកនេះ ដាក់នៅក្នុងក្បែរៗសហគមន៍យើងហ្នឹងទេ។ អ៊ីចឹងសំណូមពរមិនខុសអីពីបងទាំង២តំបន់ប៉ុន្មានទេ សុំឲ្យលោកអាជ្ញាធររដ្ឋបាលជលផល និងស្ថាប័នបង្ក្រាបបទល្មើស ពុករលួយ ដាក់ទោសទណ្ឌជនល្មើសអ្នកឃុបឃិត»។
អគ្គនាយករងរដ្ឋបាលជលផល លោក អ៊ឹង ទ្រី ឲ្យដឹងថា ប្រទេសកម្ពុជា ធនធានត្រីធម្មជាតិនៅតែកើនឡើងរាល់ឆ្នាំ។ ប៉ុន្តែកំណើនអ្នកចាប់ និងការប្រឧបករណ៍ខុសច្បាប់វាកើនដែរ ទើបការចាប់ត្រីពីធម្មជាតិបានតិច។ លោកបន្តថា ប្រទេសកម្ពុជា មានការជួញដូរត្រីទៅបរទេស និងការដឹកត្រីពីបរទេសចូលមកប្រទេសកម្ពុជា។ រដ្ឋបាលជលផលមិនអាចកំណត់ចំនួនតោនត្រីក្នុង១ថ្ងៃ ឬ ១ខែ ត្រូវដឹកចេញ និងដឹកចូលបានទេ។
លោកទទួលស្គាល់ថា មានបទល្មើសនេសាទលួចចាប់ត្រីទឹកសាបនិងសមុទ្ទនៅពេលយប់ខ្លាំងក្លា ទន្ទឹមនោះ មន្ត្រីជលផលចុះបង្ក្រាបបទល្មើសមានគ្នាតិច មិនអាចអនុវត្តច្បាប់បានទូលាយ៖ «ត្រីបើចេញពីបឹងទន្លេសាប ឲ្យតែត្រីស្រុកខ្មែរ គឺមានតម្លៃខ្លាំង ក៏ប៉ុន្តែប្រជាជនរបស់យើងគាត់មានរបៀបសេដ្ឋកិច្ច គាត់យកត្រីដែលគាត់ចាប់បាន គាត់សុខចិត្តលក់ អ៊ីចឹងគាត់ទិញត្រីដែលគេចិញ្ចឹមយកមកហូប។ បើទៅទិញត្រី បើថា ត្រីហ្នឹងជាត្រីចិញ្ចឹមអត់ទិញទេ តែបើត្រីហ្នឹងជាត្រីមកពីបឹងទន្លេសាប គឺនាំគ្នាទិញ សូម្បីត្រីអណ្ដែងក៏ដោយ»។
តំណាងអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងជានាយកអង្គការសម្ពន្ធភាពដើម្បីអភិរក្សធនធានជលផល (FACT) លោក ឱម សាវ៉ាត ថ្លែងថា ដោយសារតែធនធានជលផលទឹកសាបនិងទឹកប្រៃ រងនូវការបំផ្លាញអនាធិបតេយ្យ ទើបបណ្ដាញអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងបណ្ដាញប្រជានេសាទស្នើសុំឲ្យច្បាប់ស្ដីពីជលផលធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នោះខ្លះ និងសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលចេញអនុក្រឹត្យការពារផលប្រយោជន៍ជលផល។
លោក ឱម សាវ៉ាត៖ «ពិនិត្យមើលអំពីស្ថានភាពទូទៅក្រោយពេលលុបឡូត៍នេសាទ យើងឃើញថា វិធានការរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលចេញតាមប្រកាសលេខ០១ របស់សម្ដេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី យើងឃើញថា មានប្រសិទ្ធភាពក្នុងរយៈពេលខ្លី បានន័យថា ប្រហែលជា២ ឬ ៣ខែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយពីហ្នឹងមក យើងឃើញថា អន្តរក្រសួងដែលចុះប្រតិបត្តិការហ្នឹងក៏បន្ថយសកម្មភាព សង្កេតឃើញបទល្មើសនេសាទមានការកើនឡើងវិញ»។
ប្រជានេសាទ និងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលដែលធ្វើការអភិវឌ្ឍន៍ធនធានធម្មជាតិជលផល លើកឡើងថា វិបត្តិមួយចំនួនដែលនាំឲ្យធនធានជលផលធ្លាក់ចុះរួមមាន មន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់ពុករលួយ បទល្មើសនេសាទភាគច្រើនបង្កដោយជនជាតិវៀតណាម ខ្មែរអ្នកមានអំណាច មានលុយ បានប្រើថ្នាំបំពុល បង្កង ឆក់ត្រី ធ្វើរបាំង ទំនប់កាត់ព្រែក កាត់ដៃទន្លេ បូមពង្រីងទឹកចាប់ត្រី បូមខ្សាច់ ប្រើអួនក្រឡាញឹក លូស្បៃមុង បរណរ៉ាវ ស៊ីបយន្ត យ៉ាំងកាវ លបកន្ទុយកណ្ដុរ ការចិញ្ចឹមត្រីឆ្តោរ ត្រីរ៉ស់ ដែលបំផ្លាញត្រីក្នុងបឹងទន្លេសាបខ្លាំងក្លា ការដុតកាប់រានឈូសឆាយព្រៃលិចទឹក និងព្រៃកោងកាងក្នុងដែនសហគមន៍ បានធ្វើឲ្យធនធានជលផលថយចុះ។ ពួកគាត់អះអាងថា ការបំផ្លាញធនធានជលផលកើតឡើងខ្លាំង ក្រោយពីរដ្ឋាភិបាលផ្ទេរឡូត៍នេសាទទាំងអស់មកឲ្យប្រជាពលរដ្ឋប្រកបរបរនេសាទ។
អ្នកនេសាទក្នុងស្រុកនិងមកពីក្រៅប្រទេសដណ្ដើមគ្នាចាប់ត្រីដោយឧបករណ៍ខុសច្បាប់។ នៅក្នុងតំបន់ឆ្នេរ ពួកគេប្រើឧបករណ៍មងហោះ ទូកអូសគូ ទូករុញគី ទូកម៉ាស៊ីនគោយន្ត និងមធ្យោបាយនេសាទខុសច្បាប់ដទៃទៀត ប្រើលើផ្ទៃសមុទ្ទ បណ្ដាលឲ្យធនធានជលផលសមុទ្ទបាត់បង់បន្តិចម្តងៗ បើទោះបីរដ្ឋបាលជលផល សហគមន៍នេសាទ និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលខិតខំអភិរក្សធនធានជលផលយ៉ាងណាក៏ដោយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។