ខុសប្លែកពីបណ្តាឆ្នាំមុនៗ រដូវប្រាំងឆ្នាំ២០២៣នេះ ប្រទេសចិនដែលស្ថិតនៅខ្សែទឹកខាងលើនៃទន្លេមេគង្គ បានចាប់ផ្តើមបើកទ្វារទឹកទំនប់វារីអគ្គិសនីដ៏ធំរបស់ខ្លួននៅមុនកាលកំណត់ប្រមាណជា៥ខែដើម្បីផលិតអគ្គិសនី។ ក្រុមអ្នកជំនាញតំបន់មេគង្គព្រួយបារម្ភថា ទង្វើរបស់ចិនអាចនឹងបង្កឱ្យមាននូវភាពមិនប្រក្រតីនៃរំហូរទឹកទន្លេដែលអាចប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី និងការប្រកបជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់ពលរដ្ឋនៅតាមប្រទេសខ្សែទឹកខាងក្រោម។
ក្រុមអ្នកជំនាញនៃកម្មវិធីតាមដានវារីអគ្គិសនីលើដងទន្លេមេគង្គ (Mekong Dam Monitor) នៃមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវគោលនយោបាយ ស្ទីមសុន សេនធឺរ (Stimson Center) ដែលមានមូលដ្ឋាននៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតុន (Washington) សហរដ្ឋអាមេរិករកឃើញថា ជាលើកទីមួយហើយក្នុងរយៈពេល៤ឆ្នាំជាប់គ្នា គឺក្នុងឆ្នាំ២០២២កន្លងទៅ ដែលទន្លេមេគង្គបានឆ្លងកាត់រដូវវស្សាក្នុងសភាពដូចប្រក្រតី។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់រដូវប្រាំងក្នុងឆ្នាំ២០២៣នេះ ប្រទេសចិនដែលស្ថិតនៅខ្សែទឹកខាងលើទន្លេមេគង្គ កំពុងបើកទ្វារទឹកនៅតាមវារីអគ្គិសនីធំៗរបស់ខ្លួនដើម្បីផលិតអគ្គិសនី ចាប់តាំងពីខែតុលា ឆ្នាំ២០២២មក។ តាមទម្លាប់ ប្រទេសចិនតែងបើកទ្វារទឹកដើម្បីផលិតអគ្គិសនីនៅរដូវប្រាំង នៅរៀងរាល់ខែមីនា។
នាយកកម្មវិធីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៃមជ្ឈមណ្ឌលស្ទីមស៊ិន សេនធឺរ លោក ប្រាយអ៊ិន អាយល័រ (Brian Eyler) មានប្រសាសន៍ក្នុង កិច្ចពិភាក្សាមួយតាមប្រព័ន្ធអនឡាញស្ដីពីការតាមដានទឹកទន្លេមេគង្គនៅរដូវប្រាំងឆ្នាំ២០២៣នេះ ថា រដូវវស្សាឆ្នាំ២០២២កន្លងទៅ មានរំហូរទឹកពីទន្លេមេគង្គចូលផ្ទៃអាងទន្លេសាបតិចតួចបំផុតក្នុងកំណត់ត្រា។ ក៏ប៉ុន្តែ ទន្លេសាបនៅតែអាចពង្រីកផ្ទៃបឹងបានដូចប្រក្រតីដោយសារភ្លៀងធ្លាក់ច្រើន។ លោកថា វារីអគ្គិសនីធំជាងគេបង្អស់ចំនួនពីររបស់ចិន (Xiaowan និង Nuozhadu) ដែលទទួលខុសត្រូវបរិមាណ ៥០% នៃការបញ្ចេញទឹកស្តុកទុកទៅចាក់បំពេញក្នុងទន្លេមេគង្គ បានចាប់ផ្តើមបញ្ចេញទឹកសម្រាប់រដូវក្តៅឆ្នាំ២០២៣នេះ លឿនជាងឆ្នាំមុនៗ ពោលគឺចាប់តាំងពីខែតុលាឆ្នាំកន្លងទៅ ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់តម្រូវការអគ្គិសនីក្នុងស្រុករបស់ខ្លួន។ ជាទូទៅ នៅរៀងរាល់ឆ្នាំ វារីអគ្គិសនីទាំងពីរនេះ បើកទ្វារទឹកនៅខែមីនា ដើម្បីផលិតអគ្គិសនីនៅរដូវក្តៅ។
លោក ប្រាយអ៊ិន អាយល័រ៖«នេះគឺជាអ្វីដែលយើងត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ ពីព្រោះវានឹងមានឥទ្ធិពលមកលើរដូវប្រាំងក្នុងឆ្នាំនេះ ថាតើការបើកទឹកពីវារីអគ្គិសនីបែបនេះនឹងប៉ះពាល់យ៉ាងណាខ្លះដល់រំហូរទឹកទន្លេក្នុងតំបន់ខ្សែទឹកខាងក្រោម។ ត្រលប់មកនិយាយពីរដូវវស្សាកាលពីឆ្នាំទៅម៉ិញវិញ យើងបានកត់សម្គាល់ឃើញមានទម្រង់ប្រក្រតីចេញមកពីខ្សែទឹកខាងលើទន្លេមេគង្គ ដែលវារីអគ្គិសនីបើកទឹកនៅរដូវប្រាំង ហើយធ្វើឱ្យកម្រិតទឹកកើនឡើង។ ក្រោយមក ក៏មានការបិទទឹកទៅវិញនៅរដូវវស្សា ដែលនាំឱ្យកាត់បន្ថយកម្រិតទឹកទន្លេ។ យើងជឿជាក់ថា ការណ៍នេះធ្វើឱ្យប៉ះពាល់មែនទែនទៅដល់ដំណើរការនៃប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី ដល់ការនេសាទត្រី ប៉ះពាល់ដល់តំបន់ដីលិចទឹក និងដល់សហគមន៍នៅតំបន់មេគង្គ»។
កម្មវិធីតាមដានវារីអគ្គិសនីលើដងទន្លេមេគង្គ រកឃើញថា ការរាំងស្ងួតនៅតំបន់ខ្សែទឹកខាងលើបានបណ្តាលឱ្យកម្រិតនៃការស្តុកទឹកទុកនៅតាមវារីអគ្គិសនីធំៗពីរនៅប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ២០២២ ទាបជាងកាលពីឆ្នាំ២០២១កន្លងទៅ។ បរិមាណផ្ទុកទឹកច្រើនបំផុតក្នុងវារីអគ្គិសនីធំៗទាំងពីររបស់ចិនក្នុងឆ្នាំ២០២១ មាន ៨៤% ខណៈឆ្នាំ២០២២ បរិមាណនេះបានធ្លាក់ចុះមកនៅ ៧៤%។ លោក ប្រាយអ៊ិន អាយល័រ ថា វារីអគ្គិសនីធំៗចំនួនពីររបស់ចិនពុំបានផ្ទុកទឹកច្រើនកាលពីឆ្នាំកន្លងទៅទេ ទំនងជាដោយសារតែចិនមិនត្រូវការអគ្គិសនីច្រើនដោយសារភាពយឺតយ៉ាវនៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន និងគោលនយោបាយឆ្លើយតបនឹងជំងឺកូវីដ១៩ របស់ចិន។
ក្រៅពីបញ្ហាប្រឈមដោយសាររំហូរទឹកមិនប្រក្រតី អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវឱ្យគម្រោងអច្ឆរិយភាពនៃអាងទន្លេមេគង្គ (Wonders of the Mekong) របស់ទីភ្នាក់ងារជំនួយសហរដ្ឋអាមេរិក USAID អ្នកនាង អេលីហ្សាប៊ែត អេវឺរ៉េស (Elizabeth Everest) កត់សម្គាល់ថា ទន្លេមេគង្គកំពុងជួបប្រទះនូវបញ្ហាប្រឈមជាច្រើន ដែលក្នុងនោះផលប៉ះពាល់ដោយសារកត្តាមនុស្សក៏ចូលរួមចំណែកដែរ។
អ្នកនាង អេលីហ្សាប៊ែត អេវឺរ៉េស៖«ទន្លេមេគង្គកំពុងជួបប្រទះនូវបញ្ហាប្រឈមជាច្រើន។ ខ្ញុំគិតថា យើងបានរំលេចបញ្ហាប្រឈមមួយចំនួនរួចហើយ ដែលសុទ្ធតែទាក់ទងនឹងរំហូរទឹកទន្លេ និងការប្រែប្រួលនៅក្នុងប្រព័ន្ធនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ យើងនៅតែឃើញមានការបង្កកំណើតប្រភេទពូជសត្វផ្សេងៗក្នុងទន្លេនេះ...។ យើងនៅតែឃើញមានផ្សោតទឹកសាប។ បើមិនមាននៅសល់ច្រើនក៏ដោយ ក៏សត្វផ្សោតទាំងនោះបានស្វែងរកជម្រកនៅតំបន់មេគង្គ...។ រឿងសំខាន់មួយដែលយើងគិតថាអាចប៉ះពាល់ដល់ផ្សោតទឹកសាបនោះ គឺឧបករណ៍នេសាទដែលគេបោះបង់ចោល។ អត្រាស្លាប់របស់សត្វផ្សោតទឹកសាបទាំងនោះ ដែលយើងឃើញ អាចនឹងមិនមែនបណ្តាលមកពីការប្រែប្រួលនៃរំហូរទឹកទន្លេ ឬគុណភាពទឹកទន្លេទេ។ ប៉ុន្តែ ភាគច្រើនគឺដោយសារផលប៉ះពាល់បណ្តាលមកពីកត្តាមនុស្សមកលើប្រព័ន្ធនេះ»។
ទន្លេមេគង្គ ឬហៅថាទន្លេឡានឆាង (Lancang) នៅប្រទេសចិន គឺជាបេះដូងនៃតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក ដែលមានប្រជាជនសរុបជាង ៧០លាននាក់ពឹងផ្អែកលើទន្លេនេះ និងដៃទន្លេនេះ សម្រាប់ស្បៀងអាហារ ទឹក ការដឹកជញ្ជូន និងទិដ្ឋភាពដទៃទៀតនៃជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ។ ទន្លេនេះគឺជាជម្រកត្រីទឹកសាបរហូតដល់ទៅជាង ៨៥០ ប្រភេទ។ បើតាមគណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ (MRC) ជលផលពីអាងទន្លេមេគង្គក្រោម ផ្តល់ប្រាក់ចំណូលប្រមាណ ១៧ពាន់លានដុល្លាររៀងរាល់ឆ្នាំដល់ប្រទេសចំនួន៤ ដូចជា កម្ពុជា ឡាវ ថៃ និងវៀតណាម។ នៅកម្ពុជា ទន្លេមេគង្គក៏ជាប្រភពធនធានសំខាន់មួយដល់បឹងទន្លេសាប ដែលទ្រទ្រង់ជីវិតមនុស្សប្រមាណជាង ១លាន៧សែននាក់។
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវនៃមជ្ឈមណ្ឌល អ៊ីស វ៉េស្ត៍ សេនធឺ (East West Center) នៅសហរដ្ឋអាមេរិក អ្នកនាង ម៉ីង លី យ៉ុង (Ming Li Yong) មើលឃើញថា អ្នកប្រកបរបរនេសាទនៅកម្ពុជា ជាពិសេសនៅតាមតំបន់បឹងទន្លេសាប កំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហាលំបាកកាន់តែខ្លាំងជាងពេលណាៗទាំងអស់។ អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវរូបនេះថា កត្តាមួយដែលជំរុញឱ្យពួកគេប្រឈមនឹងភាពលំបាកនេះ គឺដោយសារតែការអភិវឌ្ឍន៍ទំនប់វារីអគ្គិសនី និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
អ្នកនាង មីង លី យ៉ង់៖«គ្មានអ្វីដែលជាមន្ទិលឡើយដែលការប្រកបជីវិតនៅលើបឹងទន្លេសាបកំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហាកាន់តែលំបាកខ្លាំងទៅៗជាពិសេសសម្រាប់ពលរដ្ឋដែលប្រកបរបរនេសាទដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត។ នេះគឺដោយសារតែប្រវត្តិដ៏យូរលង់នៃបញ្ហានានាកើតឡើងក្រោយជម្លោះប្រដាប់អាវុធ ដូចជាអភិបាលកិច្ចទន់ខ្សោយ ការនេសាទជាលក្ខណៈពាណិជ្ជកម្មទ្រង់ទ្រាយធំ ហើយថ្មីៗនេះទៀតគឺប្រាកដណាស់ ការអភិវឌ្ឍន៍ទំនប់វារីអគ្គិសនី និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។ ជាទូទៅ ប្រជានេសាទត្រូវតស៊ូចិញ្ចឹមជីវិតដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន ជាពិសេសដោយសារតែការធ្លាក់ចុះនៃទិន្នផលត្រីដែលចាប់បាន»។
របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំស្ដីពីអសន្តិសុខស្បៀង និងអាហារូបត្ថម្ភក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ទើបនឹងចេញផ្សាយដោយអង្គការស្បៀងអាហារពិភពលោក (FAO) របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមករា រកឃើញថា នៅកម្ពុជា ប្រជាជនប្រមាណពាក់កណ្តាលកំពុងប្រឈមនឹងកង្វះស្បៀង ឬអសន្តិសុខស្បៀងក្នុងកម្រិត «មធ្យម» ឬ «ធ្ងន់ធ្ងរ»។ ការណ៍នេះ ប៉ះពាល់ខ្លាំងដល់ប្រជាជនក្រីក្រស្រាប់ ស្របពេលដែលតម្លៃអង្ករ និងប្រេងសាំងកំពុងឡើងថ្លៃ។
ក្រុមមេដឹកនាំមកពីបណ្តាប្រទេសក្នុងតំបន់មេគង្គ គ្រោងអំពាវនាវឱ្យមានដំណោះស្រាយថ្មីៗប្រកបដោយការច្នៃប្រឌិតដើម្បីឆ្លើយតបនឹងបញ្ហាប្រឈមនានាដែលតំបន់មេគង្គកំពុងជួបប្រទះ។ ពួកគេនឹងបើកកិច្ចប្រជុំកំពូលរបស់ គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ ដែលនឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅដើមខែមេសា ខាងមុខនេះ នៅប្រទេសឡាវ ដើម្បីកំណត់ជោគវាសនារបស់អាងទន្លេមេគង្គ។
ក្រុមអ្នកជំនាញមួយចំនួនធ្លាប់ព្រមានថា ប្រសិនបើទន្លេមេគង្គមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រងឱ្យបានល្អនោះទេ នោះប្រទេសពាក់ព័ន្ធអាចប្រឈមនឹងជម្លោះដណ្តើមទឹករ៉ាំរ៉ៃជាលក្ខណៈអន្តរប្រទេសនៅក្នុងតំបន់ទាំងមូល៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។