មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃអង្គការអ្នកកាសែតគ្មានព្រំដែន (Reporters Without Borders) កត់សម្គាល់ថា អ្នកកាសែតនៅកម្ពុជា ត្រូវបង្ខំចិត្តបំបិទមាត់ខ្លួនឯង ឬរឹតត្បិតសេរីភាពខ្លួនឯងមិនហ៊ាននិយាយការពិត ដោយសារតែខ្លាចអាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលចាប់ដាក់គុក។ លោកថា នេះគឺជានិន្នាការដ៏គួរឲ្យព្រួយបារម្ភមួយ ដែលកំពុងតែកើតមានឡើងនៅកម្ពុជា និងនៅក្នុងប្រទេសនានា ក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ លោកពុំមានសុទិដ្ឋិនិយមទេថា សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា នឹងមានការកែលម្អ ក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំទៅមុខទៀតនេះ។
នេះជាបទសម្ភាសន៍រវាងលោក មាន ឫទ្ធិ និងលោក ដានីញ៉ែល បាស្តាត (Daniel Bastard) នាយកកិច្ចការតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកនៃអង្គការអ្នកសារព័ត៌មានគ្មានព្រំដែន (Reporters Without Borders)៖
លោក មាន ឫទ្ធិ៖ តើវានឹងមានគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងប៉ុណ្ណាដល់អ្នកកាសែតកម្ពុជា នៅពេលដែលរដ្ឋអំណាច ដាក់ប្រទេសក្នុងភាពអាសន្ន ដោយយកច្បាប់ថ្មីនេះមកប្រើ?
លោក ដានីញ៉ែល បាស្តាត៖ បាទ! កាលពីដើមខែមេសា យើងទាំងអស់គ្នាបានឃើញហើយថា នៅពេលដែលអ្នកកាសែត អនឡាញម្នាក់ គឺលោក សុវណ្ណ រិទ្ធី គ្រាន់តែផុសសម្រង់ប្រសាសន៍ដើមរបស់លោក ហ៊ុន សែន និយាយខ្លួនឯងក្នុងពេលដែលលោកធ្វើសន្និសីទកាសែតនោះ លោក សុវណ្ណ រិទ្ធី ត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួន។ នេះបង្កើតបានជាបរិយាកាសទូទៅមួយសម្រាប់អ្នកកាសែត ដែលពួកគេដឹងថា អ្វីដែលពួកគេហ៊ាននិយាយ អាចនឹងត្រូវគេយកមកប្រើប្រាស់ប្រឆាំងនឹងពួកគេវិញនៅក្នុងតុលាការ។ ទីបំផុតទៅ ពួកអាចនឹងត្រូវគេយកទៅឃុំខ្លួននៅក្នុងពន្ធនាគារព្រៃស។ យើងទាំងអស់គ្នាដឹងហើយថា គុកព្រៃសនេះ ជាកន្លែងដ៏អាក្រក់បំផុត ហើយការជាប់គុកជាប់ច្រវាក់នេះ គឺដោយសារតែពួកគេ គ្រាន់តែបង្ហោះព័ត៌មាន ទាំងឡាយណា ដែលរដ្ឋាភិបាលមិនពេញចិត្ត។
ដូច្នេះ លទ្ធផលនៅទីបញ្ចប់ទៅ វាបង្កើតបានជាចរន្តមួយ នៃការរឹតត្បិតសេរីភាពខ្លួនឯងមិនហ៊ាននិយាយការពិត ក្នុងចំណោមអ្នកកាសែតនៅកម្ពុជា ហើយសូម្បីតែសមាគមអ្នកកាសែតកម្ពុជា ដែលយើងបានទាក់ទងជាមួយ នៅពេលដែលខ្ញុំបាននិយាយជាមួយមនុស្សក្នុងសមាគមនេះ ខ្ញុំបានដឹងថា ជាឧទាហរណ៍ នៅពេលដែលពួកគេធ្វើសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ណាមួយ ពួកគេមានការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់ណាស់ អំពីការជ្រើសរើសពាក្យពេចន៍ដែលពួកគេត្រូវយកមកប្រើ ពាក់ព័ន្ធនឹងរដ្ឋាភិបាល ឬបញ្ហាពាក់ព័ន្ធដទៃទៀត។ នេះបង្ហាញថា ជារួម អ្នកកាសែតកម្ពុជា បើទោះជាពួកគេមិនភ័យខ្លាច ក៏យ៉ាងហោចណាស់ ច្បាស់ណាស់ថា ពួកគេរងការបំភិតបំភ័យពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាល។ វាក៏បង្ហាញពីការរឹតត្បិតសេរីភាពខ្លួនឯងមិនហ៊ាននិយាយការពិត។
លោក មាន ឫទ្ធិ៖ តើលោកគិតថា អ្នកកាសែតនៅកម្ពុជាជាច្រើនរូបទៀត អាចនឹងរងការចាប់ខ្លួននាពេលអនាគតដែរឬទេ នៅពេលដែល រដ្ឋាភិបាលយកច្បាប់ដាក់ប្រទេសក្នុងភាពអាសន្នមកប្រើ?
លោក ដានីញ៉ែល បាស្តាត៖ បាទ! លទ្ធភាព គឺថា អាចនឹងមានអ្នកកាសែតច្រើនទៀត ត្រូវអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួន។ ជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង លោក អ៊ួន ឈិន និងលោក យាង សុធារិន ដែលជាអតីតអ្នករាយការណ៍ព័ត៌មានរបស់អាស៊ីសេរី សំណុំរឿងរបស់ពួកគេ បានបន្តអូសបន្លាយអស់រយៈពេលជាង ២ឆ្នាំកន្លះមកហើយ។
អ្នកកាសែតនៅកម្ពុជា ដឹងខ្លួនឯងច្បាស់ណាស់ថា មានបន្ទាត់ក្រហមសម្រាប់ពួកគេ ដែលពួកគេមិនត្រូវដើរកន្លងនោះឡើយ។ បើមិនដូច្នេះទេ នៅទីបំផុតទៅ ពួកគេនឹងត្រូវជាប់ឃុំនៅក្នុងគុកព្រៃស។ ខ្ញុំពិបាកនិយាយថា នឹងមានអ្នកកាសែតច្រើនទៀត នឹងត្រូវរងការចាប់ខ្លួន ឬយ៉ាងណានោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ យ៉ាងហោចណាស់ គឺថា អ្នកកាសែតត្រូវបង្ខំចិត្តបំបិទមាត់ខ្លួនឯង ឬក៏រឹតត្បិតសេរីភាពខ្លួនឯងមិនហ៊ាននិយាយការពិត។ នេះគឺជារឿងរ៉ាវដ៏គួរឲ្យព្រួយបារម្ភណាស់ ហើយវាក៏ក្លាយជានិន្នាការទូទៅមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែរ។
លោក មាន ឫទ្ធិ៖ និយាយពីពិន្ទុសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជាវិញម្ដង។ យើងឃើញថា ក្នុងឆ្នាំនេះ ស្ថាប័នរបស់លោកបានទម្លាក់ពិន្ទុនេះ ១លេខទៀត ធ្វើឲ្យកម្ពុជាធ្លាក់មកលេខ១៤៤ ក្នុងចំណោម ១៨០ប្រទេស។ សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា ទំនងដូចជា កំពុងតែមាននិន្នាការធ្លាក់ចុះជាលំដាប់ និយាយឲ្យចំទៅ គឺតាំងពីឆ្នាំ២០១៧ មកម៉្លេះ នៅពេលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានបើកយុទ្ធនាការបង្ក្រាបមកលើសំឡេងរិះគន់។ តើលោកគិតថា និន្នាការនេះ នឹងបន្តធ្លាក់ចុះដុនដាបកាន់តែខ្លាំងតទៅទៀត ឬក៏មានការប្រសើរឡើងវិញ នាពេលអនាគតនោះ?
លោក ដានីញ៉ែល បាស្តាត៖ បាទ! និយាយដោយស្មោះត្រង់ទៅ ខ្ញុំមើលមិនឃើញថា នឹងមានការកែលម្អណាមួយ នាពេលអនាគតដ៏ខ្លីខាងមុខនេះឡើយ។ ខ្ញុំបានព្យាយាមគិតដោយសុទិដ្ឋិនិយមអំពីសង្គមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា ដែលមានលក្ខណៈរស់រវើកនោះ។ មានការជជែកដេញដោលគ្នាជាច្រើន នៅលើបណ្ដាញសង្គមហ្វេសប៊ុក ដែលគួរឲ្យលើកទឹកចិត្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ បើនិយាយពីសេរីភាពសារព័ត៌មាន និងថា តើអ្នកកាសែត អាចបំពេញការងារបានដោយសេរីដែរ ឬយ៉ាងណានោះ ខ្ញុំពិតជាមានទស្សនៈរាងទុទ្ទិដ្ឋិនិយមបន្តិចហើយ នាពេលអនាគតដ៏ខ្លីខាងមុខនោះ។ នេះក៏ដោយសារតែ ការក្ដោបក្ដាប់យ៉ាងណែនរបស់រដ្ឋាភិបាល និងគណបក្សកាន់អំណាច ទៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដែលទំនងជានឹងមិនមានអ្វីប្រែប្រួល ក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំទៅមុខទៀតនោះទេ។
ប្រាកដណាស់ថា ការផ្លាស់ប្ដូរណាមួយ អាចនឹងកើតមានឡើង។ តែយើងត្រូវដឹងថា ឥឡូវនេះ ពិភពលោកទាំងមូល កំពុងស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលរាតត្បាតនៃជំងឺឆ្លងសាកលកូវីដ១៩។ ខ្ញុំគិតថា សម្រាប់សេរីភាពសារព័ត៌មាន ខ្ញុំរាងដូចជាមានទុទ្ទិដ្ឋិនិយមបន្តិចហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំនឹងនៅតែមានគំនិតសុទិដ្ឋិនិយម ចំពោះភាពរស់រវើកនៃសង្គមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាដដែល។
លោក មាន ឫទ្ធិ៖ អ៊ីចឹង តើលោកមានជាអនុសាសន៍យ៉ាងម៉េចដែរ ដល់អ្នកកាសែតវ័យក្មេងនៅកម្ពុជា ដែលពួកគេបំពេញការងារក្នុងប្រទេសមួយ ដែលមានលក្ខណៈគាបសង្កត់មកលើសេរីភាពសារព័ត៌មានបែបនេះ បាទ?
លោក ដានីញ៉ែល បាស្តាត៖ បាទ! ជារួម ខ្ញុំគិតថា មិនមែនសម្រាប់តែអ្នកកាសែតកម្ពុជានោះទេ។ វាជារឿងសំខាន់មួយសម្រាប់អ្នកកាសែតទាំងអស់គ្នា ដែលត្រូវនាំគ្នា សរសេរអត្ថបទបែបស៊ើបអង្កេតស៊ីជម្រៅ និងធ្វើការងារកាសែតជាលក្ខណៈសហការគ្នាជាក្រុម។ ខ្ញុំចង់មានន័យថា ឥឡូវដូចជា អ្នកកាសែត អាចធ្វើការជាមួយអង្គការមិនមែន រដ្ឋាភិបាល ជុំវិញបញ្ហាបរិស្ថាន អីជាដើម។ ខ្ញុំគិតថា នេះអាចជាវិធីសាស្ត្រមួយ ដើម្បីធ្វើការងារជាអ្នកកាសែតពិតប្រាកដ ដែលមានអត្ថប្រយោជន៍ខ្លាំងដល់ពលរដ្ឋ។ ដូច្នេះហើយ បើសិនជាខ្ញុំត្រូវផ្ដល់ដំបូន្មានដល់អ្នកកាសែតវ័យក្មេងនោះ គឺថា ពួកគេគួរតែព្យាយាមធ្វើការស៊ើបអង្កេតពិតប្រាកដលើរឿងរ៉ាវណាមួយ ជាលក្ខណៈយូរអង្វែង។ ការធ្វើបែបនេះហើយ ទើបជាមធ្យោបាយដ៏ប្រសើរបំផុត ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ឬក៏អ្វីមួយដែលរដ្ឋាភិបាល ចាត់ទុកថាជាព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ដើម្បីរឹតត្បិតការងាររបស់អ្នកកាសែត។
លោក មាន ឫទ្ធិ៖ ក្រៅតែដំបូន្មានសម្រាប់អ្នកកាសែតនៅកម្ពុជា តើលោកមានសំណូមពរអ្វីខ្លះ ដែលលោកចង់ឃើញរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាធ្វើ ដើម្បីកែលម្អបរិយាកាសសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា?
លោក ដានីញ៉ែល បាស្តាត៖ បាទ! ខ្ញុំគិតថារដ្ឋសភាគួរតែធ្វើវិសោធនកម្ម ច្បាប់ស្ដីពីការដាក់ប្រទេសក្នុងភាពអាសន្ន ជាពិសេសត្រង់ចំណុចមាត្រា៥ ចំណុចទី១០ និងទី១១ ដែលជាការគំរាមកំហែងយ៉ាងពិតប្រាកដដល់សេរីភាពសារព័ត៌មាន ក្នុងពេលដែលសារព័ត៌មានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងអំឡុងពេលដែលមានជំងឺរាតត្បាត ជាសាកលយ៉ាងដូច្នេះ។ នេះគឺជាអ្វី ដែលខ្ញុំគិតថា គណបក្សកាន់អំណាច រដ្ឋាភិបាល និងរដ្ឋសភា គួរនាំគ្នាធ្វើ។ ដូចគ្នានេះដែរ ក្នុងពេលដែលគ្មានគណបក្សប្រឆាំង ខ្ញុំគិតថា មនុស្សក្នុងជួរបក្សកាន់អំណាច និងក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល គួរតែមានការជជែកដេញដោលគ្នា ឲ្យបានប្រកបដោយគំនិតច្នៃប្រឌិតឡើង៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។