សហគមន៍និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួន សុំឱ្យមានការលុបចោលច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលទាំងស្រុងតែម្ដង ដោយព្រោះតែពុំអាចរកការឯកភាពគ្នាជាចំណុចរួមមួយ នឹងក្រសួងមហាផ្ទៃ។ ប៉ុន្តែការទាមទារនេះ ត្រូវបានមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់រដ្ឋាភិបាលទាត់ចោល ដោយចាត់ទុកថា ជាការស្នើសុំបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
តើដំណើរការជជែកពិភាក្សាគ្នានេះ នឹងនៅតែបន្តឬឈានទៅបញ្ចប់ត្រឹមនេះ?
ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលធ្វើការលើកស្ទួយសិទ្ធិមនុស្ស និងកិច្ចការបោះឆ្នោត បង្ហាញជំហរផ្សេងគ្នាក្នុងការបន្តជួបពិភាក្សាជាមួយក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្នុងការជជែកដេញដោលវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ប៉ុន្តែពួកគេមានជំហរទាមទារដូចគ្នា។
អនុប្រធានផ្នែកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូ (Licadho) លោក អំ សំអាត មានប្រសាសន៍ថា លោកនឹងមិនចូលរួមជជែកពិភាក្សាលើការកែប្រែច្បាប់នេះជាមួយក្រសួងមហាផ្ទៃម្ដងទៀតនោះទេ។ លោកថា គោលគំនិតចម្បងដែលនាំឱ្យក្រុមបណ្ដាញអង្គការចំនួន១០០ ស្នើរដ្ឋាភិបាលលុបចោលច្បាប់នេះទាំងស្រុង គឺដោយសារតែភាពចម្រូងចម្រាសរកការឯកភាពគ្នាក្នុងការធ្វើការកែប្រែមិនបាន និងកត្តារដ្ឋាភិបាលខ្វះឆន្ទៈក្នុងការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នេះ។
លោកយល់ថា ច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលនេះ អាចមានផលប៉ះពាល់ដល់សមាគម ឬសហគមន៍ដែលមិនបានចុះបញ្ជីដោយសារអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានតែងតែយកច្បាប់នេះទៅបន្ទុចបង្អាក់ ឬគំរាមកំហែង និងបំភិតបំភ័យទៅលើសហគមន៍ទាំងនោះ។
លោកថា ច្បាប់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលនៅប្រទេសជឿនលឿនគេបង្កើតឡើងដើម្បីធានានិងជំរុញឱ្យមានបង្កើតអង្គការសមាគមដើម្បីជួយធ្វើការអភិវឌ្ឍន៍ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញច្បាប់នេះ នៅកម្ពុជាបានបង្កើតឡើងដើម្បីគ្រប់គ្រងទៅលើអង្គការនិងសមាគម និងជាការរឹតបណ្ដឹងទៅលើសេរីភាពនិងសកម្មភាពរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិលតាមរយៈមាត្រាមួយចំនួននៃច្បាប់នេះទៅវិញ៖ «បើយើងនិយាយពីច្បាប់នេះពីឆ្នាំ២០១៥ មកដល់ឥឡូវវាយូរហើយ អង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលជួបប្រជុំនេះយើងឃើញថា ប្រជុំធំ៤លើកប្រជុំបច្ចេកទេស៤លើក មិនទាន់រកភាពឯកភាពគ្នាឃើញនៅឡើយ យើងព្រួយបារម្ភថា បើសិនជា រកចំណុចរួមក្នុងការរកចំណុចរួមឬឆន្ទៈរួមក្នុងការធ្វើ វិសោធនកម្មនេះបានទេ សង្គមស៊ីវិលទាំង១០០ទទូចបើសិនជាអាចឱ្យច្បាប់នេះនិរាករណ៍ ហើយយើងប្រើប្រាស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណីជំនួសវិញ ជៀសវាងការលើកឡើងជាបន្តបន្ទាប់។ សហគមន៍អន្តរជាតិ អង្គការសហប្រជាជាតិ ក៏ដូចជាក្រុមហ៊ុនអន្តរជាតិធំៗក៏ទាមទារឱ្យមានការនិរាករណ៍នៃច្បាប់នេះផងដែរ»។
កាលពីថ្ងៃទី១០ ខែកុម្ភៈ ក្រុមអង្គការ សមាគម និងសហគមន៍ចំនួន១០០ស្ថាប័នបានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយទាមទារឱ្យរដ្ឋាភិបាលនិរាករណ៍ ឬលុបចោល ច្បាប់ស្ដីពីសមាគមនិងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល។ សេចក្ដីថ្លែងការណ៍បានចេញផ្សាយក្រោយកិច្ចប្រជុំលើកទី៤រវាងក្រសួងមហាផ្ទៃ និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលក្នុងស្រុកមួយចំនួន ដែលពួកគេយល់ថាមិនទទួលបានលទ្ធផលជាវិជ្ជមានចំពោះការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីឱ្យច្បាប់នេះមានភាពល្អប្រសើរទេ ពោលគឺរដ្ឋាភិបាលខ្វះឆន្ទៈក្នុងការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នេះតែម្ដង។
ជាការឆ្លើយតបការទាមទារនេះ ក្រសួងមហាផ្ទៃកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ក៏បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ប្រតិកម្មវិញថា ការលើកឡើងថា រដ្ឋាភិបាលគ្មានឆន្ទៈក្នុងការធ្វើវិសោធនកម្ម និងទាមទារឱ្យនិរាករណ៍ឬលុបចោលច្បាប់នេះ គឺពុំឆ្លុះបញ្ចាំងការពិតឡើយ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ សេចក្ដីថ្លែងការណ៍នេះ អះអាងថា ក្រសួងមានឆន្ទៈមោះមុតបន្តលើកកម្ពស់កិច្ចសហការក្នុងភាពជាដៃគូជាមួយសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល នឹងបន្តរៀបចំកិច្ចប្រជុំពិភាក្សាដោយសុទ្ធចិត្តរហូតទទួលបានលទ្ធផលជាវិជ្ជមាន។
យ៉ាងណាក៏ដោយចុះ លោក អំ សំអាត មានមតិថា លោកមិនចម្លែកទេ ដែលរដ្ឋាភិបាលតែងតែងច្រានចោលរាល់សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ ឬរបាយការណ៍នានារបស់សង្គមស៊ីវិលជាតិ អន្តរជាតិ និងចោទប្រកាន់ថាមានចរិកនយោបាយ ឬលំអៀងនោះ៖ «ខ្ញុំមើលទៅដូចជារឿងធម្មតាទេ ប៉ុន្តែអ្វីសំខាន់អង្គការសង្គមស៊ីវិលយើងចង់បានថាធ្វើម៉េច ឱ្យមានការបំពេញតួនាទីឬភារកិច្ចក្នុងនាមជាដៃគូរបស់រដ្ឋាភិបាលបំពេញការងាររបស់ខ្លួនបានពេញលេញដោយមិនមានការរិតត្បិតនៃសេរីភាពក្នុងការបំពេញការងាររបស់ពួកគេនោះ»។មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងមហាផ្ទៃបានច្រានចោលសំណើរបស់អង្គការសមាគមចំនួន ១០០ស្ថាប័ន ឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលនិរាករណ៍ ឬលុបចោល ច្បាប់នេះ ដោយចាត់ទុកថា ជាការបំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងមហាផ្ទៃលោក ប៊ុន ហុន មានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋាភិបាលមិនអាចធ្វើតាមការចង់បានរបស់មន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិលទាំងនោះបានទេ។ លោកមានប្រសាសន៍ថាក្រសួងមហាផ្ទៃបានពិភាក្សាចំនួន ៤លើករួចមកហើយ ពាក់ព័ន្ធនឹងច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ហើយមាត្រា១១ នៃច្បាប់នេះ ក៏បានពិភាក្សាគ្នាចប់ហើយដែរ តែមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលទាំងនោះនៅតែទាមទារដាក់ចំណុចបន្ថែមទៀត ដែលក្រសួងមិនអាចធ្វើបានទេ៖ «ការស្នើសុំនិរាករណ៍ច្បាប់នេះគឺទី១ បំពានទៅលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ទី២ ខាងយើងខ្ញុំនេះមិនមានសិទ្ធិអំណាចណានៅក្នុងនិរាករណ៍ច្បាប់ទេគឺថាបំពានទៅលើអង្គការនីតិបញ្ញត្តិ។ ទី៣ យើងខ្ញុំនៅតែមានឆន្ទៈធ្វើកិច្ចការជាមួយពួកគាត់ ប៉ុន្តែសុំឱ្យគាត់មានភាពស្មោះត្រង់នឹងគ្នាកុំឱ្យជជែកគ្នាស្រុះស្រួលគ្នាជាមួយគ្នាស្រាប់តែចេញមកធ្វើសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ឯណាឆ្កុយ ខ្ញុំអត់យល់ថាគាត់ចង់បានស្អី»។
ចំណែកអ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិនៃអង្គការខុមហ្វ្រែល (Comfrel) លោក កន សាវាង្ស មានមតិថា នៅពេលក្រសួងមហាផ្ទៃកំណត់ថ្ងៃប្រជុំពិភាក្សាលើកទី៥ទៀត លោកនឹងចូលរួមដើម្បីការពារចំណុចទាំងឡាយដែលបានដាក់ជូនក្រសួង និងពន្យល់អំពីចំណុចបញ្ហានៃបទពិសោធន៍ក្នុងការអនុវត្តការងារដែលប្រឈមចេញពីច្បាប់នេះ។ លោកថា ការបន្តជជែកមាត្រាច្បាប់ដើម្បីឈានទៅធ្វើវិសោធនកម្ម និងការទាមទារលុបចោលច្បាប់នេះ លោកមិនយល់ទាស់ទេ ពីព្រោះយ៉ាងណាសង្គមស៊ីវិលមានជំហរនិងគោលបំណងដូចជា គឺមានជំហរដោះស្រាយបញ្ហាដែលមាននៅក្នុងមាត្រាច្បាប់នេះ៖ «សំខាន់គោលការណ៍ការយល់ឃើញការទាមទារ ឬការផ្ដល់យោបល់យ៉ាងម៉េចជាសិទ្ធិសេរីភាពរបស់អង្គការស្ថាប័ននីមួយៗ មិនអាចថាឱ្យមានគំនិតទស្សនៈដូចគ្នាទាំងអស់ទេ ដោយសារបេសកកម្មខុសគ្នា ប៉ុន្តែជំហរមួយគឺថា អ្វីដែលជាចំណុចបញ្ហានៅក្នុងច្បាប់គឺយើងចង់ឱ្យការអនុវត្តច្បាប់នេះដោយមិនមានការរឹតបណ្ដឹង សេរីភាពរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិល គិតពីសិទ្ធិសេរីភាពផ្សេងនៅក្នុងការបង្កើតអង្គការសមាគមអីអស់ហ្នឹង ជាចំណុចមួយយើងចង់បានរួមគ្នា»។
ច្បាប់ស្ដីពី សមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល បានតាក់តែងឡើងជាង ១០ឆ្នាំមកហើយ និងបានដាក់ឱ្យជជែកគ្នាម្ដងនៅឆ្នាំ២០១១។ កាលណោះ ច្បាប់នេះមាន ១១ជំពូក និង ៥៨មាត្រា ហើយបង្រួមទៅនៅសល់ ៩ជំពូក និង ៣៤មាត្រាវិញ។ ក្រោយមក សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះហាក់ត្រូវបានកែសម្រួលឡើងវិញយ៉ាងអាថ៌កំបាំងចន្លោះឆ្នាំ២០១១ ដល់ឆ្នាំ២០១៥ ដោយបង្កើនដល់ ៩ជំពូក និង ៣៩មាត្រា ហើយគ្មានការពិគ្រោះយោបល់នោះទេ។ ច្បាប់នេះត្រូវបានអនុម័តដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ នៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ២០១៥។
បន្ទាប់ពីច្បាប់នេះចូលជាធរមាន សមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន លើកឡើងថា ពួកគេបានជួបប្រទះបញ្ហាចម្បង និងភាពស្មុគស្មាញមួយចំនួនដូចជា នីតិវិធីនៃការចុះបញ្ជី ការផ្លាស់ប្ដូរថ្នាក់ដឹកនាំ និងអាសយដ្ឋាន ការបើកគណនេយ្យធនាគារ ការបំពេញកាតព្វកិច្ចពន្ធដារ និងការតម្រូវឱ្យដាក់របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំជូនរដ្ឋាភិបាលជាដើម។ ក្រៅពីនេះ ពាក្យពេចន៍និងខ្លឹមសារនៅក្នុងច្បាប់នេះ មានភាពទូលំទូលាយនាំឱ្យមានការព្រួយបារម្ភពីការបកស្រាយដែលនឹងនាំឱ្យមានបទល្មើស ឬថាអាចមានការបកស្រាយតាមកាលៈទេសៈ ឬស្ថានភាពនយោបាយ និងឈានទៅបិទឬរំលាយអង្គការតែម្ដង។
កន្លងទៅនៅពេលដែលសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលកំពុងស្ថិតក្នុងដៃព្រឹទ្ធសភា នៅឡើយ ទាំងអ្នកច្បាប់ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាតិ និងអន្តរជាតិ ព្រមទាំងអង្គការសហប្រជាជាតិ ពិនិត្យឃើញថា ច្បាប់នេះធ្វើឡើងមិនស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ ដែលកម្ពុជា ជាហត្ថលេខី។
សេចក្តីព្រាងច្បាប់ដ៏ចម្រូងចម្រាសមួយនេះ ក៏ធ្វើឱ្យស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប ដែលសុទ្ធសឹងតែជាម្ចាស់ជំនួយរបស់ប្រទេសកម្ពុជា សម្ដែងការព្រួយបារម្ភ និងគំរាមផ្ដាច់ជំនួយរាប់រយលានដុល្លារដល់កម្ពុជា។
ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងសកម្មជនដីធ្លី រាប់ពាន់នាក់បានចេញតវ៉ាមិនគាំទ្រការអនុម័តច្បាប់នេះឡើយ។
នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ ទទួលបន្ទុកផ្នែកអាស៊ី លោក ប្រ៊ែដ អាដាម (Brad Adam) មើលឃើញថា អង្គការសមាគមក្នុងស្រុក និងក្រៅស្រុករាប់ពាន់អង្គការនៅកម្ពុជា មានសារសំខាន់ខ្លាំងណាស់សម្រាប់កសាងសេដ្ឋកិច្ចនៅកម្ពុជា ដោយបានផ្ដល់សេវាជួយសម្រាលបន្ទុកយ៉ាងច្រើនមហាសាលដល់ប្រជាជាតិកម្ពុជាទាំងមូល ក្នុងនោះមានបញ្ហាសង្គម ការរំលោភសិទ្ធិមនុសុ្ស បញ្ហាសុខភាព ការអប់រំ ប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងជួយដល់ការដោះមីន ជាដើម។ លោក ប្រ៊ែដ អាដាម រិះគន់ថា នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ទេដែលចង់បានច្បាប់នេះ ដើម្បីបិទមាត់អង្គការដែលរិះគន់រដ្ឋាភិបាល៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។