អតីតមេទ័ពរាជានិយមនៃគណបក្សហ៊្វុនស៊ិប៉ិច បើទោះជាស្ទាក់ស្ទើរមិនហ៊ានប្រើពាក្យថា «រដ្ឋប្រហារ» ក៏ដោយចុះ ក៏នៅតែចង់បានយុត្តិធម៌ ជូនពលទាហាន និងមន្ត្រីរបស់លោករាប់សិបនាក់ ដែលត្រូវបានទាហានលោក ហ៊ុន សែន សម្លាប់ក្រៅច្បាប់ នៅពីថ្ងៃទី៥-៦ កក្កដា កាលពី ២៣ឆ្នាំមុន ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ និងកងទ័ពស្មោះត្រង់នឹងលោក ហ៊ុន សែន។ ប៉ុន្តែអាជ្ញាធរក្រុងភ្នំពេញតែងតែច្រានចោលសំណើសុំស៊ើបអង្កេត ដោយអះអាងថា ការសម្លាប់នៅពេលនោះ គឺជាការបង្ក្រាបកម្លាំងទ័ពអនាធិបតេយ្យ។
តើរដ្ឋប្រហារបង្ហូរឈាមពីសំណាក់លោក ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រី ទី២ ទម្លាក់នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រណឫទ្ធិ នៅ ពេលនោះមានសភាពយ៉ាងណាខ្លះ?
អតីតអគ្គមេបញ្ជាការរងទី១ នៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ និងជាឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីពីគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច លោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ ចង់បានយុត្តិធម៌ជូនដល់កងទ័ពរាជានិយមរបស់លោក ដែលត្រូវបានសម្លាប់កាលពីឆ្នាំ១៩៩៧។
ការលើកឡើងរបស់លោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ គឺស្របពេលមកដល់នៃខូប ២៣ឆ្នាំនៃរដ្ឋប្រហារ ទម្លាក់សម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ ពីអំណាច៖ «...
លោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ បច្ចុប្បន្ន ជាប្រធានគណបក្សខ្មែររួបរួមជាតិ មានប្រសាសន៍ថា លោកមិនដែលភ្លេចយុទ្ធមិត្តតស៊ូរួមអាវុធជាមួយលោក ដែលបានពលីជីវិតម្ដងណាឡើយ។ លោកថា កន្លងទៅបើទោះជាលោកមិនបានធ្វើពិធីរំលឹកវិញ្ញាណក្ខន្ធពួកគេនៅចំថ្ងៃទី៥ ថ្ងៃទី៦ កក្កដា ឱ្យអធិកអធមក៏ដោយចុះ ក៏លោកបានប្រារព្ធនៅថ្ងៃភ្ជុំបិណ្ឌដែរ នៅឯ «បូជនីយដ្ឋានអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ» ដែលលោកបានកសាងនៅវត្តចំបក់មាស ចម្ងាយប្រមាណជាង ១០គីឡូម៉ែត្រពីទីក្រុងភ្នំពេញ៖ «...
អង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាតិ និងអន្តរជាតិ រួមទាំងសាច់ញាតិនៃជនរងគ្រោះផង តែងតែស្នើឱ្យមានការស៊ើបអង្កេត ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌ និងបញ្ចប់អំពើនិទណ្ឌភាព។ ទោះជាយ៉ាងណា គេគ្មានរំពឹងថា រដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្ន ដែលដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នឹងផ្ដួចផ្ដើមស៊ើបអង្កេតលើរឿងនេះទេ។
អគ្គមេបញ្ជាការកងរាជអាវុធហត្ថលើផ្ទៃប្រទេស លោក សៅ សុខា ដែលចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងរដ្ឋប្រហារនាពេលនោះ បញ្ជាក់ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា គ្មានទេ ការស៊ើបអង្កេត៖ «...
តំណាងពិសេសរបស់អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ ផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំនៅកម្ពុជា លោក ថូម៉ាស់ ហេមម៉ាប៊ើក (Thomas Hammarberg) ហៅព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី៥-៦ កក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧ នោះថា ជារដ្ឋប្រហារដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២ លោក ហ៊ុន សែន ដែលចាប់ផ្ដើមពីថ្ងៃទី២ ដល់ថ្ងៃទី៧ កក្កដា ទម្លាក់នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ គឺសម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ និងជាប្រធានគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ពីអំណាច។ មនុស្សជាច្រើនរយនាក់បានស្លាប់ក្នុងពេលប្រយុទ្ធគ្នារវាងកម្លាំងទាំងពីរក្រុម ប៉ុន្តែរបាយការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិបញ្ជាក់ថា ពលទាហាន និងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចក្រុមព្រះ ប្រមាណ ៦០រូប ត្រូវបានកម្លាំងស្មោះត្រង់នឹងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ប្រហារជីវិតក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់។
ក្នុងសំលៀកបំពាក់ឯកសណ្ឋានយោធា លោក ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២ នៅថ្ងៃរដ្ឋប្រហារនោះ បានបង្ហាញមុខនៅក្នុងកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ បញ្ជាឱ្យតាមចាប់ខ្លួនមេទាហាន ដែលស្មោះត្រង់នឹងនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ សម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ដែលកំពុងរត់ភៀសខ្លួនឱ្យខាងតែបាន៖ «...
បានដូចចិត្ត កងទ័ពស្មោះត្រង់នឹងលោក ហ៊ុន សែន បានដេញតាមកងទ័ពរាជានិយម ហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច ដែលមួយផ្នែកដឹកនាំដោយលោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ មានគ្នាជាង ២០០ (ពីររយ) នាក់។ លោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ ដែលពេលនោះមានមុខតំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការរងទី១ នៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ ផងនោះ អះអាងថា ដើម្បីចៀសវាងគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រជាជនក្នុងក្រុង កងទ័ពរបស់លោកបានដកថយចេញពីរាជធានី។ លោកថា ក្នុងដំណើរវាយដកខ្លួនចេញពីទីក្រុង កម្លាំងរបស់លោកពើបប្រយុទ្ធគ្នាតាមផ្លូវប្រមាណ ១០លើក រហូតអស់គ្រាប់ ហើយត្រូវកងទ័ពលោក ហ៊ុន សែន ព័ទ្ធជាប់ និងត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅជិតរ៉ាបាត់ដឹង។ លោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ បញ្ជាក់ថា មានតែរូបលោក និងកូនទាហានម្នាក់ទៀតប៉ុណ្ណោះ ដែលរួចពីការចាប់ខ្លួន៖...
ពីទីលាក់ខ្លួនលោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ បានឃើញពលទាហាន និងមន្ត្រីយោធារបស់លោកត្រូវចាប់ខ្លួន និងចងស្លាបសេក។ លោកមិនប្រាកដថា គេយកទៅសម្លាប់ទេ ប៉ុន្តែភាគច្រើននៃអ្នកទាំងនោះ ជាពិសេសមេធំៗ បានបាត់ខ្លួនជារៀងរហូត៖...
លោក ញឹក ប៊ុនឆៃ បន្តថា ក្រោយមកទើបលោកដឹងថា អ្នកភូមិ និងអង្គការសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ប្រទះឃើញរករណ្ដៅសាកសព និងការដុតសាកសពមន្ត្រីយោធានៃគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច នៅមិនសូវឆ្ងាយប៉ុន្មានពីទីកន្លែង ដែលទាហានរបស់លោកត្រូវបានព័ទ្ធចាប់ខ្លួន។
លោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ បញ្ជាក់ថា មន្ត្រីយោធា និងប៉ូលិសជាន់ខ្ពស់របស់គណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ដែលត្រូវបានសម្លាប់ និងបាត់ខ្លួននៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍រដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី៥-៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧ មានជិត ២០០នាក់ ។
បើតាមលោក ប៊្រេដ អាដាមស៍ (Brad Adams) ដែលជាប្រធានអង្គភាពច្បាប់នៃការិយាល័យសិទ្ធិមនុស្ស នៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ប្រចាំនៅកម្ពុជា ពីឆ្នាំ១៩៩៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ និងបច្ចុប្បន្នជានាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (HRW) ប្រចាំតំបន់អាស៊ី រដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៩៧ មិនមែនជារដ្ឋប្រហាររបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទេ ពីព្រោះប្រធានគណបក្សនេះមិនបានយល់ព្រមចូលរួមឡើយ។
មន្ត្រីយោធា និងប៉ូលិសជាន់ខ្ពស់ ដែលស្មោះស្ម័គ្រនឹងលោក ហ៊ុន សែន ហើយជួយគាត់ឱ្យសម្រេចជោគជ័យក្នុងរដ្ឋប្រហារបង្ហូរឈាម ដែលមានការសម្លាប់មនុស្សក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់ផងនោះ មានលោក ប៉ុល សារឿន លោក ហុក ឡង់ឌី លោក គន់ គីម លោក សៅ សុខា លោក នេត សា វឿន លោក កែវ ពង្ស ជាដើម។
មណ្ឌលបញ្ជារដ្ឋប្រហារនៅថ្ងៃទី៥ និងទី៦ ខែកក្កដា នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបានដឹកនាំដោយអគ្គស្នងការនគរបាលជាតិ លោក ហុក ឡុងឌី រីឯអគ្គមេបញ្ជាការកងរាជអាវុធហត្ថ គឺលោក គៀង សាវុធ និងលោក សៅ សុខា ជាមេបញ្ជាការរង។
លោក ប៊្រេដ អាដាមស៍ (Brad Adams) ឱ្យដឹងថា ក្នុងបទសម្ភាសន៍របស់លោកជាមួយលោក សៅ សុខា ក្រោយរដ្ឋប្រហារបាន ៣ឆ្នាំ លោក សៅ សុខា សម្ដែងមោទនភាពយ៉ាងខ្លាំងដែលលោកបានចូលរួមក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយកម្ទេចគណបក្ស ហ៊ុនស៊ិនប៉ិច នាពេលនោះ៖ «ខ្ញុំបានសម្ភាសន៍លោក សៅ សុខា ដោយផ្ទាល់នៅទីស្នាក់ការកងរាជអាវុធហត្ថក្នុងក្រុងភ្នំពេញកាលពីឆ្នាំ២០០០។ គាត់បានពន្យល់ខ្ញុំយ៉ាងលម្អិតអំពីតួនាទីរបស់គាត់ថា កម្លាំងរបស់គាត់ គឺចាំវាយស្ទាក់លើកងទ័ពហ៊ុនស៊ិនប៉ិច ដឹកនាំដោយលោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ ដែលកំពុងដកថយចេញពីមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ខ្លួន នៅជិតព្រះលានយន្តហោះ ព្រោះពេលនោះត្រូវបានឡោមព័ទ្ធពីក្រោយដោយអតីតកងទ័ពខ្មែរក្រហមស្មោះត្រង់នឹងលោក ហ៊ុន សែន។ នៅពេលទាហានហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច កំពុងដកថយតម្រង់មកក្រុងភ្នំពេញ ទាហានរបស់លោក សៅ សុខា ដែលរង់ចាំនៅពីមុខ វាយសង្គ្រុបហ៊ុមព័ទ្ធតែម្ដង។ លោក សៅ សុខា និយាយប្រាប់ខ្ញុំដោយអំនួតថា គាត់ជាទាហានដែលត្រូវធ្វើតាមបញ្ជាពីមេ គឺលោក ហ៊ុន សែន។ តាមការស្រាវជ្រាវរបស់ខ្ញុំ ប្រសិនបើកម្លាំងរបស់លោក សៅ សុខា មិនចូលរួមវាយប្រហារលើកងទ័ព ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ទេ កម្លាំងរបស់លោក ហ៊ុន សែន អាចចាញ់ ពីព្រោះមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់សំខាន់ៗ មួយចំនួន របស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានបដិសេធមិនចូលរួមក្នុងរដ្ឋប្រហារនោះទេ ក្នុងនោះរួមមាន លោក ទៀ បាញ់ រដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ លោក កែ គឹមយ៉ាន អគ្គមេបញ្ជាការយោធាកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ លោក សខេង លោក ជា ស៊ីម ជាដើម។
ក្នុងតំណែងអគ្គមេបញ្ជាការរងកងរាជអាវុធហត្ថលើផ្ទៃប្រទេស លោក សៅ សុខា បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការវាយប្រហារលើកងទ័ពគណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ដែលលោកហៅថា "កម្លាំងអនាធិបតេយ្យ" នោះ ឱ្យទាល់ច្រក បង្ខំឱ្យពួកគេរត់គេចភៀសខ្លួនក្នុងភាពច្របូកច្របល់ចេញពីរាជធានីភ្នំពេញ។ លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ ថា លោក សៅ សុខា បានបញ្ជាឱ្យកម្លាំងធ្វើរដ្ឋប្រហារ "បោសសម្អាតចេញឲ្យស្អាត និងកម្ចាត់ចោលឱ្យអស់" ជាពាក្យនិយមប្រើរបស់ពួកខ្មែរក្រហម ដែលមានន័យថា ប្រហារជីវិត។
លោក សៅ សុខា បច្ចុប្បន្នជាអគ្គមេបញ្ជាការកងរាជអាវុធហត្ថលើផ្ទៃប្រទេស បដិសេធការចោទប្រកាន់របស់ លោក ប៊្រេដ អាដាមស៍ ហើយជំរុញឱ្យមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សជនជាតិអាមេរិកាំងរូបនេះ ទៅស៊ើបអង្កេតការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ប្រព្រឹត្តដោយប៉ូលិសអាមេរិក នៅសហរដ្ឋអាមេរិកវិញទៅប្រសើរជាង។ លោក សៅ សុខា ក៏ហាក់ខឹងសម្បារ នឹងលោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ ដែលលោកថា ធ្លាប់បានចោទលោកថា ជាអតីតទាហានខ្មែរក្រហម៖ «...
ឆ្លើយតបទៅនឹងលោក សៅ សុខា វិញ លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ និយាយថា ប្រហែលជាលោក សៅ សុខា យល់ច្រឡំ ពីព្រោះលោកមិនដែលបានចោទលោក សៅ សុខា ថា ជាទាហានខ្មែរក្រហមនោះទេ៖ «ខ្ញុំមិនបានចោទគាត់ថា ជាទាហានខ្មែរក្រហមទេ។ ដើម្បីយុត្តិធម៌ ខ្ញុំចោទគាត់ពីអ្វីដែលខ្ញុំដឹងប៉ុណ្ណោះ គឺខ្ញុំមិនចោទគាត់នូវអ្វីដែលខ្ញុំមិនដឹងនោះទេ។
ការិយាល័យសិទ្ធិមនុស្ស នៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ប្រចាំនៅកម្ពុជា បានរកឃើញរណ្ដៅសាកសព និងទីកន្លែងដុតសពជាច្រើនកន្លែង ហើយកំណត់អត្តសញ្ញាណថា ជនរងគ្រោះគឺជាទាហាន និងមន្ត្រីស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ។ សាកសពខ្លះត្រូវបានរកឃើញក្នុងរណ្ដៅរាក់ៗ ដោយដៃជាប់ចំណង និងលលាដ៍ក្បាលត្រូវបានបាញ់បំបែក ដែលបញ្ជាក់ថា ពួកគេស្ថិតក្រោមការចាប់ខ្លួន និងទំនងជារងទារុណកម្មផង មុនត្រូវប្រហារជីវិត។ ទីកន្លែងដែលរកឃើញនោះមាននៅក្រៅក្រុងភ្នំពេញ ម្តុំពេជ្រនិល និងកន្លែងផ្សេងទៀតក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ អ្នកតំណាងពិសេសនៃអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំ នៅកម្ពុជា លោក ថូម៉ាស ហាំម៉ាប៊ឺក (Thomas Hammarberg) នៅពេលនោះ បានរាយការណ៍ថា ទីស្នាក់ការកណ្ដាលនៃកងរាជអាវុធហត្ថលើផ្ទៃប្រទេស នៅទួលគោក ក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់ ដើម្បីឃុំឃាំង ធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់មនុស្សផងដែរ។
លោក សៅ សុខា បដិសេធការចោទប្រកាន់នេះ ហើយបញ្ជាក់ថា ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារគ្នានៅគ្រានោះ លោកទទួលត្រូវនៅតំបន់យុទ្ធសាស្ត្រត្រឡោកបែក ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ លោកថា ពេលនោះគឺជាពេលត្រូវបាញ់ការពារជីវិតរៀងៗ ខ្លួន៖ «...
ក្រោយរដ្ឋប្រហារជោគជ័យ និងគ្រប់គ្រងរាជរដ្ឋាភិបាលផ្ដាច់មុខហើយនោះ លោក ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២ បានចេញសៀវភៅ«ស» មួយក្បាលបកស្រាយប្រាប់សហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិពីមូលហេតុចាំបាច់ក្នុងការប្រើកម្លាំងយោធាបង្ក្រាបកម្លាំងរបស់សម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១។ សៀវភៅ «ស» សរសេរថា ព្រឹត្តិការណ៍យោធាថ្ងៃទី ៥-៦ គឺជាការសកម្មភាពយោធាប្រឆាំងសម្ដេចក្រុមព្រះ និងកម្លាំងយោធារបស់ព្រះអង្គ ក្នុងគោលដៅទប់ស្កាត់ការវិលមកវិញនៃកងទ័ពខ្មែរក្រហម។ សៀវភៅ «ស» បន្តចោទប្រកាន់សម្ដេចក្រុមព្រះថា បានសហការជាមួយខ្មែរក្រហមប្រឆាំងលោក ហ៊ុន សែន ហើយថា ព្រះអង្គបានប៉ុនប៉ងនាំអាវុធខុសច្បាប់ចូលក្រុងភ្នំពេញទៀតផង។
ក្រៅពីបដិសេធថា គណបក្ស ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច មិនបាននាំខ្មែរក្រហមចូលទីក្រុងភ្នំពេញហើយនោះ លោក ញឹក ប៊ុន ឆៃ អតីតមេទ័ពរាជានិយម ដែលស្មោះត្រង់នឹងសម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ នៅពេលនោះ នៅតែចង់ឱ្យមានការស៊ើបអង្កេតរកការពិត និងយុត្តិធម៌ជូនដល់ពលទាហាន និងមន្ត្រីរបស់លោក ដែលត្រូវបានសម្លាប់ក្រៅច្បាប់ នៅអំឡុងពេលរដ្ឋប្រហារនាដើមខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧ នោះ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។