"សហគមន៍​អន្តរជាតិ​អាច​បង្កើន​ការ​រិះគន់ និង​ដាក់​សម្ពាធ​កាន់តែ​ខ្លាំង​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ផាត់​ចោល​បក្ស​ភ្លើងទៀន"

ដោយ មាន ឫទ្ធិ
2023.06.01
"សហគមន៍​អន្តរជាតិ​អាច​បង្កើន​ការ​រិះគន់ និង​ដាក់​សម្ពាធ​កាន់តែ​ខ្លាំង​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ផាត់​ចោល​បក្ស​ភ្លើងទៀន" លោក​នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ថ្លែងកាលពីថ្ងៃទី២៩ មករា ២០២៣។
រូប៖ ហ្វេសប៊ុក​លោក ហ៊ុន សែន

ក្រុម​អ្នក​វិភាគ និង​សកម្មជន​នយោបាយ​នៅ​អាមេរិក​រំពឹង​ថា សហគមន៍​អន្តរជាតិ​អាច​នឹង​បង្កើន​ការ​រិះគន់ និង​ដាក់​សម្ពាធ​កាន់តែ​ខ្លាំង​មក​លើ​រដ្ឋាភិបាល​លោក ហ៊ុន សែន ក្រោយ​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​ខែ​កក្កដា​រួច។ នេះ​ក៏​ដោយសារតែ​រដ្ឋាភិបាល​លោក ហ៊ុន សែន បាន​ផាត់​ចោល​គណបក្សប្រឆាំង​ធំជាង​គេ គឺ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន មិន​ឱ្យ​ចូលរួម​ការ​បោះ​ឆ្នោត ខណៈ​គណបក្ស​សង្គ្រោះ​ជាតិ និង​លោក កឹម សុខា នៅតែ​ត្រូវ​បាន​លោក ហ៊ុន សែន មិន​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​រស់​ឡើងវិញ និង​ធ្វើជា​ចំណាប់ខ្មាំង​នយោបាយ។

មិនមែន​ជា​រឿង​ចម្លែក ហើយក៏​មិន​ខុសពី​លើក​មុន​ឡើយ​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​លោក ហ៊ុន សែន បន្ត​ធ្វើ​បាន។ នោះ​គឺ​ការ​ផាត់​ចោល​សំឡេង​របស់​គណបក្សប្រឆាំង​ធំជាង​គេ​ដែល​មាន​ពលរដ្ឋ​គាំទ្រ​ជិត​២​លាន​នាក់ គឺ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន មិន​ឱ្យ​ចូលរួម​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ជ្រើសតាំង​តំណាងរាស្ត្រ​ខែ​កក្កដា ខាងមុខនេះ ខណៈ​នៅតែ​បន្ត​មិន​ឱ្យ​គណបក្ស​សង្គ្រោះ​ជាតិ​ដែល​ធ្លាប់​មាន​សំឡេង​ពលរដ្ឋ​គាំទ្រ​ជាង​៣​លាន​នាក់​រស់​ឡើងវិញ។

នៅ​ទីបំផុត​ទៅ ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​ខែ​កក្កដា​ខាងមុខ​នេះ ទំនងជា​មិនល្អ​មើល​ដូច​ព្រឹត្តិការណ៍​កីឡា ស៊ីហ្គេម ដែល​លោក ហ៊ុន សែន ចង់ឱ្យ​អន្តរជាតិ​ឃើញ​ឡើយ។ មិន​ល្អមើល​ដោយសារ​តែ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​បោះឆ្នោត​នេះ គេ​អាច​ទស្សន៍ទាយ​ដឹង​ជាមុន​ទៅ​ហើយ​ថា គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា​របស់​លោក​នឹង​ប្រកាស​ដោយ​ខ្លួនឯង​ថា «​ឈ្នះ​ភ្លូកទឹកភ្លូកដី​» ក្រសោប​យក​កៅអី​សភា​ទាំង​១២៥ តែឯង​ទៀត ដោយសារតែ​គ្មាន​គូប្រជែង​ដ៏​មាន​សក្ដានុពល។

អ្នកវិភាគ​នយោបាយ​លោក មាស នី ថា គ្រាប់ពូជ​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​កម្ពុជា​ពិបាក​នឹង​ដុះ​លូតលាស់​ដោយសារ​អ្នកនយោបាយ​ខ្មែរ​បន្ត​យក​ទឹក​ក្តៅ​ទៅ​ស្រោច។ លោក​ប្រាប់​វិទ្យុ​អាស៊ីសេរី​ថា ការ​ផាត់​ចោល​គណបក្សប្រឆាំង នា​ពេលនេះ​ប៉ះពាល់​ដល់​ដំណើរ​ការ​ប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​នឹង​រង​នូវ​ការរិះគន់​កាន់តែ​ខ្លាំង​ពី​អន្តរជាតិ។

លោក មាស នី៖ «សម្រាប់​ខ្ញុំ វា​ពិតជា​ប៉ះពាល់​ហើយ។ ប្រសិនបើ​មាន​គណបក្ស​ផ្សេងទៀត​ដែល​មាន​កម្លាំង​ប្រហែល​គ្នា​ដែល​អាច​ទៅ​ប្រកួត​នៅក្នុង​ឆ្នាំ​២០២៣​បាន​នោះ អាហ្នឹង វា​មិនសូវ​ជា​មើលទៅ​ឃើញ​ចម្លែក​អី​ប៉ុន្មាន​ទេ សម្រាប់​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ប៉ុន្តែ ការបាត់បង់​នូវ​គណបក្ស​ធំ​មួយ​នេះ គឺ​វា​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​ការបោះឆ្នោត​ឆ្នាំ​២០២៣ នឹង​មាន​ការរិះគន់​ថែមទៀត​ពី​អន្តរជាតិ»

ក្រៅពី​ការរិះគន់​ពី​អន្តរជាតិ​នេះ សម្រាប់​អ្នកជំនាញ​ខាង​វិទ្យាសាស្ត្រ​នយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា វិញ លោក​វាយតម្លៃ​ថា យន្តការ​នៃ​ការ​ដាក់​សម្ពាធ​អាច​នឹង​ត្រូវ​បាន​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​យក​មក​សើរើ​ឡើង​វិញ។ លោក​ផ្តល់​អំណះអំណាង​ថា នេះ​គឺ​ដោយសារតែ​បន្ថែម​ទៅលើ​ការណ៍​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​នៅតែ​មិន​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​គណបក្ស​សង្គ្រោះជាតិ​រស់​ឡើងវិញ​នោះ​ហើយ​ឈាន​ទៅ​ផាត់​ចោល​សំឡេង​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន​ដ៏​មាន​សក្ដានុពល​ទៀត​ផង​នោះ។

លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា៖ «កាលណា​អវត្តមាន​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន អ៊ីចឹង​គឺថា​ជីវិត​គណបក្ស​សង្គ្រោះ​ជាតិ​នៅ​រស់រាន​មាន​ជីវិត​នៅ​ឡើយ។ ប្រសិនបើ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន​ចូលរួម​បោះឆ្នោត​បាន​សំឡេង គេ​អាច​ទៅ​បន្ធូរបន្ថយ​សម្ពាធ​តាមរយៈ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន​អាច​ជំនួស​គណបក្ស​សង្គ្រោះ​ជាតិ សម្រាប់​សំឡេង​ប្រឆាំង​នេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​សំឡេង​ប្រឆាំង​អត់​មាន ដូច្នេះ អន្តរជាតិ​នឹង​លើកយក​បន្ទុក​រឿង​គណ​បក្ស​សង្គ្រោះជាតិ មក​សើរើ​មក​និយាយ ហើយ​រឿង​អត្រា​អ៊ីប៊ីអេ (EBA) នេះ ដែល​យើង​ហៅ​ថា សហគមន៍​អឺរ៉ុប​បាន​ចេញ​សេចក្តី​មួយ​កាលពី​មួយ​ខែ​មុន​នោះ ដូច្នេះ យន្តការ​នៃ​ការ​ដាក់​សម្ពាធ​នេះ ខ្ញុំ​គិតថា​ប្រហែលជា​អាច​តានតឹង​ជាង​បច្ចុប្បន្ន»

ក្រុមប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ កាល​ពី​ថ្ងៃទី​២៥ ខែ​ឧសភា បាន​សម្រេច​បិទផ្លូវ​តវ៉ា​មិន​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន​ចូលរួម​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​ខែកក្កដា​ខាង​មុខ​នេះ ដូច​តាម​ការ​សម្រេច​របស់​គណៈកម្មាធិការ​ជាតិ​រៀបចំ​ការបោះឆ្នោត (..) ក្រោម​ហេតុផល​ថា គណបក្ស​នេះ​ពុំ​មាន​ឯកសារ​ចុះបញ្ជី​គណបក្ស​នយោបាយ​ច្បាប់​ដើម។ ស្ថាប័ន​ជាតិ​កំពូល​ទាំងពីរ​ដែល​តាំងខ្លួន​ឯង​ថា ជា​ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ និង​គោរព​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ បាន​សម្រេច​ផាត់​ចោល​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន ដោយ​មិន​ខ្ចី​ខ្វល់​ពី​ការ​បំបាត់​សំឡេង​ពលរដ្ឋ​ដែល​គាំទ្រ​គណបក្ស​នេះ​ជិត ២​លាន​នាក់ កាល​ពី​ការ​បោះឆ្នោត​ឃុំ​សង្កាត់​ឆ្នាំ​២០២២ កន្លង​ទៅ។

នៅមុន​ការ​សម្រេច​បិទផ្លូវ​តវ៉ា​របស់​ក្រុមប្រឹក្សា​ធម្មនុញ្ញ លោក ហ៊ុន សែន បាន​ព្រមាន​សហគមន៍​អន្តរជាតិ ឱ្យ​រក្សា​ភាព​ស្ងៀមស្ងាត់​រហូត​ដល់​ការ​បោះឆ្នោត និង​កុំឱ្យ​លូកលាន់​កិច្ចការ​ផ្ទៃក្នុង​របស់​កម្ពុជា។

លោក ហ៊ុន សែន៖ «​កុំ​ឱ្យ​មាន​អាការ​ជ្រៀតជ្រែក​កិច្ចការ​បរទេស​។ នេះ​កិច្ចការ​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា ហើយ​សូម​មេត្តា​កុំ​ភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​រវាង​កម្ពុជា និង​ប្រទេស​របស់​អស់​លោក​ជាមួយនឹង​កិច្ចការ​ខ្លះ​ដែល​ជា​កិច្ចការ​របស់​កម្ពុជា»

ទោះ​យ៉ាងណា ប្រតិកម្ម និង​ការ​ថ្កោលទោស​ចំពោះ​ការសម្រេច​របស់​រដ្ឋាភិបាល​លោក ហ៊ុន សែន បាន​ស្រោច​មក​ស្ទើរ​ជុំ​ទិស​ពី​សហគមន៍​អន្តរជាតិ ជាពិសេស​សហរដ្ឋអាមេរិក សហភាព​អឺរ៉ុប អូស្ត្រាលី និង​ជប៉ុន ព្រមទាំង​អ្នករាយការណ៍​ពិសេស​របស់​អង្គការសហប្រជាជាតិ​។​

ក្រសួងការបរទេស​អាមេរិក​ថា ខ្លួន​មាន​កង្វល់​យ៉ាង​ជ្រាលជ្រៅ​ដែល​អាជ្ញាធរ​កម្ពុជា​មិន​ឱ្យ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន​ចូលរួម​បោះឆ្នោត និង​ថា​អាមេរិក​មិន​មាន​គម្រោង​បញ្ជូន​មន្ត្រី​មក​សង្កេតការណ៍​ការ​បោះឆ្នោត​នៅ​ខែកក្កដា​ខាងមុខ​ឡើយ។ រីឯ សហភាព​អឺរ៉ុប​ដែល​សភា​របស់​ខ្លួន​បាន​ព្រមាន​ដក​ប្រព័ន្ធ​អនុគ្រោះ​ពន្ធ «​គ្រប់​មុខទំនិញ​ទាំងអស់​លើកលែងតែ​អាវុធ​» (EBA) ទាំងស្រុង​ពី​កម្ពុជា ប្រសិនបើ​ការបោះឆ្នោត​ខាងមុខ​ប្រព្រឹត្តិ​ទៅ​ដោយ​គ្មាន​ភាព​សេរី និង​យុត្តិធម៌​នោះ លើកឡើង​ថា ការ​បដិសេធ​របស់​គ..ប មិន​ចុះបញ្ជី​ឱ្យ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន គឺជា​សញ្ញាណ​ដ៏​គួរ ឱ្យ​ព្រួយបារម្ភ​មួយទៀត​នៃ​ការ​រួញ​តូច​ទៅៗ នៃ​លំហ​សម្រាប់​គណបក្ស​នយោបាយ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែង​នៅក្នុង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​ខាងមុខ​នេះ​។ សហភាព​អឺរ៉ុប​ពន្យល់​ថា ការ​បោះឆ្នោត​ប្រកប​ដោយ​លក្ខណៈ​ប្រជាធិបតេយ្យ​តម្រូវ​ឱ្យ​មាន​ការប្រកួត​ប្រជែង​ដែល​មាន​ការ​បើក​ចំហ ការចូលរួម​ពី​គ្រប់​ភាគី​ពាក់ព័ន្ធ និង​គួរ​ឱ្យ​ជឿ​ទុក​ចិត្ត​បាន ខណៈ​ពលរដ្ឋ​ត្រូវ​បាន​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ជ្រើសរើស​តំណាង​របស់​ពួកគេ​ដោយ​សេរី។ ដោយឡែក ក្រុម​អ្នកជំនាញ​សិទ្ធិមនុស្ស​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ ១៦​នាក់ បាន​អំពាវនាវ​ឱ្យ​មាន​បរិយាកាស​បោះឆ្នោត​ដោយ​សេរី និង​យុត្តិធម៌​នៅមុន​ការបោះឆ្នោត​ខាងមុខ។

ជុំវិញ​ប្រតិកម្ម​របស់​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​នេះ អ្នកជំនាញ​កិច្ចការ​អន្តរជាតិ និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​នៅ​សាកលវិទ្យាល័យ អារីហ្សូណា ស្តេត (Arizona State University) លោក អៀ សុផល ប្រាប់​វិទ្យុ​អាស៊ីសេរី​តាម​សារ​អេឡិចត្រូនិក​ថា ការ​បញ្ចេញ​ប្រតិកម្ម​របស់​អន្តរជាតិ​ដោយ​គ្រាន់តែ​ថា ខ្លួន​មាន​ការ​រំខាន​នោះ គឺ​មិន​គ្រប់គ្រាន់​ឡើយ ប្រសិនបើ​គ្មាន​ចំណាត់ការ​ជាក់លាក់​ជា​បន្ត​នោះ​។ លោក​ថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវ​បាន​រម្លាយ​ចោល​ទាំងស្រុង​នៅ​កម្ពុជា ហើយ​លទ្ធផល​នៃ​ការបោះឆ្នោត​នេះ​នឹង​នៅតែ​ដដែល ដូច្នេះ ចាំបាច់​ត្រូវ​មាន​ផលវិបាក​ដល់​ក្រុម​អ្នក​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​អាក្រក់។

បន្ថែម​ពីលើ​ការ​យល់​ឃើញ​នេះ ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​អាមេរិកាំង និង​ជា​ប្រធាន​ចលនា​ស្ត្រី​គណបក្ស​សង្គ្រោះ​ជាតិ​ប្រចាំ​សហរដ្ឋអាមេរិក អ្នកស្រី ធិ គឹមហ៊ុន រំពឹង​ថា តំណាងរាស្ត្រ និង​សមាជិក​ព្រឹទ្ធសភា​របស់​សហរដ្ឋអាមេរិក​អាច​នឹង​សើរើ​ដាក់​ស្នើ​ឡើង​នូវ​សេចក្តី​ព្រាង​ច្បាប់​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​ជាក់លាក់​មក​លើ​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល​លោក ហ៊ុន សែន នៅ​ដើមខែ​មិថុនា​នេះ ដើម្បី​ឆ្លើយតប​ទៅ​នឹង​ទង្វើ​ផាត់​ចោល​គណបក្ស​ប្រឆាំង​នៅ​ក្នុង​ការបោះឆ្នោត​នៅ​កម្ពុជា។

អ្នកស្រី ធិត គឹមហ៊ុន៖ «សង្ឃឹម​ថា នៅ​ដើម​ខែ​មិថុនា​នេះ ដែល​សេចក្តី​ស្នើ​ច្បាប់​នេះ​នឹង​ចេញ ដែល​សេចក្តី​ស្នើ​ច្បាប់​នេះ​ជា​សេចក្តី​ស្នើ​ច្បាប់​ដាក់​សាថ្មី​វិញ​នូវ​ក្នុង​សេចក្តី​ស្នើ​ច្បាប់​មួយឆ្នាំ​ទៅ​មិញ​ដែល​យើង​ហៅ​ថា សេចក្តី​ស្នើ​ច្បាប់​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និង​សិទ្ធិ​សេរីភាព​នៅ​កម្ពុជា ដោយ​យើង​ផ្អែក​ទៅ​លើ​គំនាប ក៏ដូចជា​ស្ថានការណ៍​កាន់តែ​តឹងតែង​ទៅៗ​នៅក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា»

កន្លងទៅ សភា​អឺរ៉ុប ធ្លាប់​ព្រមាន​ថា សហភាព​អឺរ៉ុប​នឹង​ដក​ប្រព័ន្ធ​អនុគ្រោះ​ពន្ធ EBA ទាំងស្រុង​ដែល​នៅ​សេសសល់​ពី​កម្ពុជា ប្រសិនបើ​ការបោះឆ្នោត​ខាងមុខ​ធ្វើឡើង​ដោយ​មិន​សេរី និង​យុត្តិធម៌​។ សភា​អឺរ៉ុប ក៏​ជ​រុញ​ឱ្យ​គណៈកម្មការ​អឺរ៉ុប​តាមដាន​យ៉ាង​ចិត្ត​ទុកដាក់​ចំពោះ​ចំណាត់ការ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​មក​លើ​គណបក្ស​ភ្លើងទៀន និង​ត្រៀម​ប្រើ​គ្រប់​យន្តការ​ដែល​មាន​ដើម្បី​ឆ្លើយ​តប៕

កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចេញមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែម​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​តិ ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។

បញ្ចេញ​មតិយោបល់៖

បញ្ចូលមតិរបស់អ្នកដោយបំពេញទម្រង់ខាងក្រោមជាអក្សរសុទ្ធ។ មតិនឹងត្រូវសម្រេចដោយអ្នកសម្របសម្រួល និងអាចពិនិត្យកែប្រែឲ្យស្របតាម លក្ខខណ្ឌនៃការប្រើប្រាស់ របស់វិទ្យុអាស៊ីសេរី។ មតិនឹងមិនអាចមើលឃើញភ្លាមៗទេ។ វិទ្យុអាស៊ីសេរី មិនទទួលខុសត្រូវចំពោះខ្លឹមសារនៃមតិដែលបានចុះផ្សាយឡើយ។ សូមគោរពមតិរបស់អ្នកដទៃ ហើយប្រកាន់ខ្ជាប់នូវការពិត។