នាយករដ្ឋមន្ត្រីម៉ាឡេស៊ីលោក មហាធា មហាម៉ាត់ (Mahathir Mohamad) បានបិទបញ្ចប់ដំណើរទស្សនកិច្ចផ្លូវការរបស់លោក រយៈពេល៣ថ្ងៃ នៅកម្ពុជាហើយនៅថ្ងៃទី៤ កញ្ញា។ សម្រាប់ក្រុមអ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិ និងអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយថា ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោកបានបន្សល់ទុកនូវចំណាប់អារម្មណ៍ និងអនុសាសន៍មួយចំនួនដែលកម្ពុជាគួររៀនសូត្រតាម ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងដំណោះស្រាយចំពោះបញ្ហាគម្រោងខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់មហាយក្សចិន និងបញ្ហាប្រជាធិបតេយ្យ។
ក្រៅពីការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសំខាន់ៗពីរចំពោះកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យទេសចរណ៍ និងការចៀសវាងយកពន្ធត្រួតគ្នា ព្រមទាំងមានការជំរុញឱ្យមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការកាន់តែជិតស្និទ្ធរវាងប្រទេសទាំងពីរលើគ្រប់វិស័យដែលលោក មហាធា មហាម៉ាត់ សម្រេចបានក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចផ្លូវការនេះ សារ និងអនុសាសន៍មួយចំនួននៅពេលដែលលោកបានជួបនិស្សិតកម្ពុជា ក៏កំពុងតែទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហា ដំណោះស្រាយចំពោះបញ្ហាគម្រោងខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់មហាយក្សចិន និងបញ្ហាប្រជាធិបតេយ្យ។
បណ្ឌិត អៀ សុផល អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិ និងជាសាស្ត្រាចារ្យកិច្ចការពិភពលោកនៃមហាវិទ្យាល័យ Occidental College នៃរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា សហរដ្ឋអាមេរិក ប្រាប់អាស៊ីសេរីតាមសារអេឡិចត្រូនិក កាលពីថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ថា លោកគិតថា មានឧទាហរណ៍ល្អមួយដែលកម្ពុជាគួរយកគំរូបានពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ហើយនោះគឺរបៀបដែលលោក មហាធា ដោះស្រាយពាក់ព័ន្ធនឹងគម្រោងខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់មហាយក្សចិន ដែលប្រទេសម៉ាឡេស៊ីរបស់លោក មហាធា បានបើកការចរចាថ្មីឡើងវិញជាមួយប្រទេសចិន ដើម្បីបានលក្ខខណ្ឌល្អប្រសើរជាងមុននោះ។
ដូចគ្នានេះដែរ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយក៏យល់ស្របទៅនឹងការលើកឡើងនេះដែរ។ លោកថា លោកចាប់អារម្មណ៍ទៅនឹងរបៀបដែលលោក មហាធា ធ្វើ ឆ្លើយតបទៅនឹងការកាត់បន្ថយដើម្បីកុំឱ្យប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ជាប់ជំពាក់បំណុលប្រទេសចិន ច្រើនពេក ដែលអាចបណ្ដាលឱ្យប្រទេសនេះប្រឈមនឹងហានិភ័យនៃបញ្ហាអន្ទាក់បំណុលវ័ណ្ឌកជាមួយប្រទេសចិន៖ «នៅពេលដែលគាត់ឡើងកាន់កាប់ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី លោក មហាធា មហាម៉ាត់ បានលុបចោលនូវ projects [ គម្រោង ] ធំៗរបស់ចិនមួយចំនួន ហើយលោកចុះកុងត្រាឡើងវិញ ដោយកសាងនូវលក្ខខណ្ឌថ្មី ដែលអំណោយផល ឬក៏អាចទាញអត្ថប្រយោជន៍បានច្រើនទៅដល់ពលរដ្ឋម៉ាឡេស៊ី។ នេះជាបទពិសោធន៍មួយល្អ ដែលកម្ពុជាគួរតែសិក្សា ឬក៏យកគំរូតាមគាត់ដែរ ព្រោះគាត់ធ្វើបានល្អ ជោគជ័យនូវកិច្ចការណាដែលមិនទាន់ទៅជាធរមាន យើងអាចធ្វើបាន។ តែបើកិច្ចការណាដែលចុះហត្ថលេខាហើយចូលជាធរមានហើយ យើងមិនអាចធ្វើបានទេ»។
ឆ្លើយតបនឹងសំណួររបស់និស្សិតមួយរូបនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ ជុំវិញការដោះស្រាយរឿងបញ្ហាអន្ទាក់បំណុលចិននេះ ក្នុងកិច្ចសន្ទនាចំហស្ដីពីការធ្វើឱ្យមានតុល្យភាពនៃទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសមហាអំណាច ក្នុងបរិបទអាស៊ាន លោក មហាធា មានប្រសាសន៍ថា គណបក្សរបស់លោកអាចដណ្ដើមយកជ័យជម្នះទៅគ្រប់គ្រងរដ្ឋាភិបាលអាណត្តិថ្មីនេះបាន គឺដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលដែលបានកាន់កាប់អំណាចនាពេលមុននោះ បានធ្វើឱ្យប្រទេសម៉ាឡេស៊ីស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដ៏លំបាកលំបិន ដែលធ្វើឱ្យប្រទេសម៉ាឡេស៊ីត្រូវជាប់ជំពាក់បំណុលខ្លាំង ដែលហេតុការណ៍នេះ អាចធ្វើឱ្យប្រទេសនេះ ត្រូវក្ស័យធុន លុះត្រាតែមានការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុបានប្រសើរជាងមុន៖ «ដូច្នេះ ពលរដ្ឋចង់ផ្លាស់ប្ដូររដ្ឋាភិបាលចេញ ដោយសារតែពួកគេមើលឃើញថា រដ្ឋាភិបាលចាស់នោះបានដើរខុសផ្លូវ។ នៅពេលដែលយើងឡើងមកកាន់កាប់ រឿងដំបូងគេបង្អស់ដែលយើងបានធ្វើ ច្បាស់ណាស់ថា គឺកែប្រែកំហុស ដែលបានធ្វើឡើងដោយរដ្ឋាភិបាលមុន។ ក្នុងចំណោមកំហុសនានាដែលរដ្ឋាភិបាលមុនបានធ្វើនោះ គឺការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចសន្យាដែលមានលក្ខខណ្ឌទន់ខ្សោយ ហើយបានខ្ចីប្រាក់យ៉ាងសម្បើមពីបរទេស ដែលយើងមិនអាចរ៉ាប់រងបាន»។
លោក មហាធា ពន្យល់បន្តថា ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីមិនអាចគាំទ្រដល់គម្រោងទាំងនោះបានទេ ដោយសារត្រូវចំណាយអស់ប្រាក់ខ្លាំង។ ដូច្នេះហើយ លោកត្រូវសម្រេចចិត្តលុបចោលគម្រោងទាំងនោះ តាមរយៈការចរចាលក្ខខណ្ឌប្រសើរជាងមុនជាមួយក្រុមហ៊ុនម៉ៅការ៖ «យើងមិនអាចមានលទ្ធភាពគាំទ្រដល់គម្រោងទាំងនោះបានទេ ដោយសារតែវាត្រូវចំណាយប្រាក់អស់ខ្លាំង។ ដូច្នេះហើយ នៅពេលដែលយើងឡើងកាន់អំណាច យើងបានលុបចោលគម្រោងទាំងនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងទាំងនោះកំពុងជាប់កិច្ចសន្យា។ បើយើងលុបចោល យើងនឹងត្រូវចេញសងដល់ក្រុមហ៊ុនម៉ៅការដោយសារតែយើងលុបចោលកិច្ចសន្យា។ សំណងគឺថ្លៃខ្លាំងណាស់ ដល់ទៅរាប់ប៊ីលានរីងហ្គីត។ ដូច្នេះហើយយើងបានចុះកិច្ចសន្យាឡើងវិញជាមួយក្រុមហ៊ុនម៉ៅការ ដើម្បីកាត់បន្ថយថ្លៃដើម។ ហើយជាសំណាងល្អសម្រាប់យើង យើងអាចកាត់បន្ថយថ្លៃដើមរហូតដល់ទៅ ២០ប៊ីលានលុយរីងហ្គីតរបស់ម៉ាឡេស៊ី»។
ក្រៅពីអនុសាសន៍របស់លោកជុំវិញវិធីសាស្ត្រដោះស្រាយបំណុលចិន ដើម្បីកុំឱ្យប្រទេសម៉ាឡេស៊ីជាប់ផុងក្នុងអន្ទាក់បំណុលវ័ណ្ឌករបស់បរទេសនោះ លោក មហាធា ក៏បានផ្តល់អនុសាសន៍ជុំវិញបញ្ហារបៀបរបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋាភិបាល ដែលលោកថា រដ្ឋាភិបាលត្រូវតែបម្រើសេវាយ៉ាងដិតដល់ជូនពលរដ្ឋ។ លោកមហាធា មានប្រសាសន៍ថា ប្រទេសនៅតំបន់អាស៊ានគួរតែយកគំរូតាមរបៀបរបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋាភិបាល និងប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសលោកខាងលិច៖ «ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃនេះ ដោយសារមានការងាយស្រួលក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទង យើងអាចមើលឃើញនូវអ្វីដែលកំពុងកើតមានឡើងនៅប្រទេសដទៃ ពេលខ្លះ អ្នកអាចចម្លងតាមប្រទេសទាំងនោះ ដែលវារឿងល្អ ប្រសិនបើរឿងដែលត្រូវចម្លងតាមនោះជាការល្អ។ ខ្ញុំគិតថាប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរដ្ឋាភិបាល និងប្រជាធិបតេយ្យរបស់ពួកគេ គឺមានលក្ខណៈល្អណាស់ ដែលយើងគួរតែចម្លងតាម។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលប្រទេសទាំងនោះសម្រេចថា មនុស្សប្រុសអាចរៀបការជាមួយមនុស្សប្រុសដូចគ្នាបាន តើអ្នកគួរចម្លងតាមគេដែរឬទេ ?»។
ប្រសាសន៍របស់លោក មហាធារបែបនេះ បែរជាត្រូវបានសារព័ត៌មានក្នុងស្រុកមួយ យកទៅបកស្រាយខុស ដោយថា លោកមហាធាប្រាប់ថា រឿងប្រជាធិបតេយ្យមិនត្រូវដើរតាមការកំណត់របស់អាមេរិកទៅវិញនោះទេ។
ជុំវិញបញ្ហាប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសលោកខាងលិចនេះ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា មានប្រសាសន៍ថា កម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ដោយបានអនុម័តតាមអនុសញ្ញាមួយចំនួនរបស់អន្តរជាតិពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហា នៃការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យ ស្របតាមច្បាប់របស់អន្តរជាតិ។ ដូច្នេះហើយ លោកថា កម្ពុជាមានកាតព្វកិច្ចត្រូវតែអនុវត្តតាម៖ «កន្លែងហ្នឹងក៏ខ្ញុំចង់សូមសំណូមពរឱ្យអ្នកនយោបាយ មិនគួរបែងចែកស្តង់ដារប្រជាធិបតេយ្យពីរបីទេ ពីព្រោះយើងយកច្បាប់តាមគោលការណ៍របស់ធម្មនុញ្ញរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ មកដាក់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាយើង។ យើងគួរតែពង្រឹងធ្វើម៉េចឱ្យបានទៅ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងគោលការណ៍លក្ខខណ្ឌច្បាប់ហ្នឹងទៅ ខ្ញុំគិតថា កម្ពុជាអាចរក្សាផលប្រយោជន៍ទំនាក់ទំនង រវាងកម្ពុជាជាមួយអឺរ៉ុប ជាមួយអាមេរិក បានល្អហើយ។ នោះវាមិនឈានទៅដល់ការបាត់បង់ EBA ឬ GSP ឬក៏ទណ្ឌកម្មផ្សេងៗកើតឡើងនោះទេ»។
សម្រាប់បណ្ឌិត អៀ សុផល វិញ លោកមានប្រសាសន៍ថា លោកមិនសូវមានសុទិដ្ឋិនិយមប៉ុន្មានទេ ដែលថា ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីអាចដើរតួនាទីជួយកម្ពុជាឱ្យងាកមកគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងស្ដារប្រជាធិបតេយ្យនោះ។ លោកថា ខណៈដែលប្រទេសម៉ាឡេស៊ីផ្ដល់នូវឧទាហរណ៍ល្អដល់កម្ពុជា ដោយសារប្រទេសនេះ បានរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយ ដែលបណ្ដាលឱ្យមានលទ្ធផលប្រកបដោយប្រជាធិបតេយ្យជាវិជ្ជមាននោះ ក៏ប៉ុន្តែលោកថា ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីខ្លួនឯង ក៏មានបញ្ហាក្នុងស្រុករបស់ខ្លួននោះដែរ។
បណ្ឌិត អៀ សុផល រិះគន់ថា លោក មហាធា ជាជាងលើកឡើងអំពីកង្វល់រឿងចិនអាចដាក់មូលដ្ឋានទ័ពនៅលើទឹកដីកម្ពុជា លោក មហាធា បែរនិយាយរិះគន់រឿងមនុស្សស្រលាញ់ភេទ ដូចគ្នាទៅវិញ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។