មេដឹកនាំ​ប្រទេស​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន​មួយចំនួន​ដឹកនាំ​របៀប​ផ្ដាច់ការ​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា

0:00 / 0:00

អ្នក​តាមដាន​កិច្ចការ​អន្តរជាតិ​លើក​ឡើង​ថា ក្រុម​មេដឹកនាំ​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន​មួយចំនួន​ដឹកនាំ​ប្រទេស​មាន​លក្ខណៈ​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា​បើ​ទោះ​ជា​ប្រទេស​ទាំងនោះ​ប្រកាន់​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្ដី​ក៏​ពួកគេ អនុវត្ត​ការ​ដឹកនាំ​តាម​បែប​ផ្ដាច់ការ​ផង និង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ផង។

តើ​ប្រទេស​ណាខ្លះ​បាន​ដឹកនាំ​តាមរបៀប​បែបនេះ​?

ប្រទេស​មួយចំនួន​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន មាន​គោលការណ៍​អនុវត្ត​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែ​ការដឹកនាំ​ជាក់ស្ដែង​របស់​ក្រុម​មេដឹកនាំ​នៃ​ប្រទេស​ទាំងនោះ​វិញ​មិន​បាន​ដើរ​តាម​គន្លង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ពេញ​លេញ​នោះ​ឡើយ។

ប្រទេស​អាស៊ាន​ទាំង​១០ ប្រទេស​ខ្លះ​ដែល​មាន​គោលការណ៍​អនុវត្ត​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ពួកគេ​ជ្រើសរើស​មេដឹកនាំ​តាមរយៈ​ការបោះឆ្នោត​នោះ​មាន​ដូចជា ឥណ្ឌូណេស៊ី (Indonesia) ថៃ មីយ៉ាន់ម៉ា (Myanmar) ឬ​ភូមា ហ្វីលីពីន (Philippine) ម៉ាឡេស៊ី (Malaysia) និង​កម្ពុជា​ជាដើម។

ប្រទេស​ខ្លះទៀត​ប្រកាន់​របប​កុម្មុយនិស្ត​ឬ​ជ្រើសតាំង​មេដឹកនាំ​តាមរយៈ​គណបក្ស​មាន​ដូចជា វៀតណាម (Vietnam) ឡាវ (Lao) ព្រុយណេ (Brunei) និង​សិង្ហបុរី (Singapore) ហើយ​ក្រុម​ក្រុម​ប្រទេស​ទាំងនេះ​ពុំ​បាន​អនុវត្ត​ប្រជាធិបតេយ្យ​ពេញលេញ​ទេ។ ប្រទេស​ទាំងនេះ​មាន​ដឹកនាំ​បី​ប្រភេទ​ទី​១ ការគ្រប់គ្រង​តាម​បែប​គណបក្ស ទី​២ ទម្រង់​ផ្ដាច់ការ​បែប​គ្រួសារនិយម​និង​ទី​៣ ការគ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​តាម​បែប​យោធានិយម។

អ្នកឃ្លាំមើល​មើល​ផ្នែក​អភិវឌ្ឍន៍​សង្គម​លោក បណ្ឌិត សេង សារី មាន​ប្រសាសន៍ថា ការគ្រប់គ្រង​ប្រទេស​តាម​បែប​អាជ្ញានិយម ឬ​ផ្ដាច់ការ​បែប​គ្រួសារ​គឺ​កម្ពុជា​ដែល​ត្រកូល​ហ៊ុន​បាន​ក្ដោប​ក្ដាប់​អំណាច និង​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ធនធាន​ធម្មជាតិ​។ ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត​ការ​ដឹកនាំ​បែប​គ្រួសារនិយម​នេះ​បាន​បំផ្លាញ​ប្រព័ន្ធ​ដឹកនាំ​រដ្ឋ ដោយ​ពួកគេ និង​បក្ខពួក​អាច​ធ្វើ​អ្វីៗ​បាន​គ្រប់​បែប​យ៉ាង។

បណ្ឌិត សេង សារី៖ «អាជ្ញានិយម​តាម​បែប​គ្រួសារ​ទី​១ ច្បាម​គ្រប់គ្រង​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​២ ចង​ជា​សម្ព័ន្ធ​ច្បាម​យក​យោធា និង​តុលាការ​ជាដើម​។ បើ​យើង​មើល​ពី​កម្ពុជា​វិញ​មិន​ត្រឹមតែ​ជា​គ្រួសារនិយម​ទេ គឺ​គេ​ចង​ជា​ដន្លង និង​គ្នា​ទៅជា​គ្រួសារ​ធំ​ហើយ​ច្បាម​យក​គ្រប់គ្រង​កម្ពុជា​ទាំងមូល​តែម្ដង»។

ជា​គោលការណ៍​ដែល​ចែង​ក្នុង​ច្បាប់​កម្ពុជា​ត្រូវ​ប្រកាន់​យក​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី​ពហុបក្ស​ក្រោយពី​បាន​ងើប​ចេញពី​សង្គ្រាមស៊ីវិល​រ៉ាំរ៉ៃ និង​រៀបចំ​ការបោះឆ្នោត​ឆ្នាំ​១៩៩៣ បន្ទាប់​ពី​មាន​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ទីក្រុង​ប៉ារីស។ ថ្វី​ដ្បិត​កម្ពុជា​ប្រកាន់យក​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែបនេះ​ក្ដី ក៏​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្ដែង​ខុសពី​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​។​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ជា​តួអង្គ​នយោបាយ​មួយ​រួប​នៅក្នុង​គណបក្សកាន់អំណាច​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​លើសលុប​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​អ្វីៗ​បាន​តាម​អំពើ​ចិត្ត​ក្នុង​ទិសដៅ​សម្រេច​ផែនការ​ក្ដោបក្ដាប់​អំណាច។

លោក​បាន​ប្រើប្រាស់​ប្រព័ន្ធ​តុលាការ និង​យោធា​ជា​ឧបករណ៍​សំខាន់​ក្នុង​ការ​បង្ក្រាប​ដៃគូ​ប្រកួត និង​ប្រជាពលរដ្ឋ​ដែល​មិន​ស្របតាម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក។ ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ប្រមាណ ៤០​ឆ្នាំ​មក​នេះ លោក​បាន​ប្រើ​អំណាច​ផ្ដាច់ការ​ដើម្បី​ការពារ​អំណាច​របស់​លោក​ឱ្យ​នៅ​គង់វង្ស។

ជាក់ស្ដែង​លោក ហ៊ុន សែន កាល​លោក​នៅ​ធ្វើជា​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ធ្លាប់​មាន​ប្រសាសន៍​ថា លោក​មិន​ញញើត​សម្លាប់​បាតុករ​ប្រឆាំង​លោក​នោះ​ទេ ទោះជា​ត្រូវ​ចំណាយ​មនុស្ស ១០០​នាក់ ឬ​២០០​នាក់​ក្ដី​។ បន្ថែម​ពី​នេះ​លោក សែន​ព្រមាន​អ្នក​ដែល​ជាប់​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​លោក សម រង្ស៊ី ទាំងអស់​ថា បើ​ហ៊ាន​ងើប​មួយ​វាយ​មួយ។

លោក ហ៊ុន សែន៖ «ឥឡូវ​អ្នកឯង​ចង់​បង្កើត​រឿង​ហី​?​អ្នកឯង​អាង​នៅ​ខាងក្រៅ​?មើល​ពួក​អ្នក​នៅ​ខាង​ក្នុង​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ អ្នកឯង​ហ៊ាន​ត្រូវ​ជាប់គុក ងើប​មួយ​វាយ​មួយ ងើប​ពីរ​វាយ​ពីរ»។

លោក​បណ្ឌិត សេង សារី មាន​ប្រសាសន៍​ថា ការដឹកនាំ​បែប​គ្រួសារនិយម​មិន​ងាយ​ដួល​រលំ​ទេ​ដោយសារតែ​ការដឹកនាំ​បែបនេះ​គេ​បាន​បែង​ចែក​អំណាច​និង​ផលប្រយោជន៍​ដល់​បក្ខពួក​របស់​ខ្លួន​ដូចដែល​លោក ហ៊ុន សែន និង​ត្រកូល​ហ៊ុន​កំពុង​ធ្វើ​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ក្រៅ​ពី​នេះ ទោះជា​ត្រូវ​សម្លាប់​ក៏​គេ​ហ៊ាន​ដែរ។

លោក សេង សារី៖ «នៅ​ពេល​ដែល​គ្មាន​មតិផ្ទុយ ឬ​គណបក្សប្រឆាំង​ហ្នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​នៅ​ជុំវិញ​ក្រុម​គ្រួសារ​ត្រកូល​ហ៊ុន​ហ្នឹង​លែង​ខ្លាច​រអែង​ច្បាប់​ពួកគេ​អាច​ធ្វើ​ដែល​ខ្លួន​ចង់​ធ្វើ​ចង់​យក​អ្វីៗ​ក៏​បាន​ចង់ទៅ​លូក​ដឹកនាំ​កិច្ចការរដ្ឋ​ក៏បាន​។ ទី​២​គឺ​បំផ្លាញ​ប្រព័ន្ធ​ដឹកនាំ​រដ្ឋ​ទាំងមូល​ដែល​ចង​ភ្ជាប់​នូវ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ទីក្រុង​ប៉ារីស»។

ក្រៅពី​កម្ពុជា​នៅ​មាន​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​ទៀត​នៅ​អាស៊ាន​ដែល​ប្រកាន់​គោលការណ៍​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដែរ​តែ​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្ដែង​ខុសពី​ប្រព័ន្ធ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដូចជា​ភូមា​។ ចំណែក​នៅ​ប្រទេស​ថៃ​មាន​ទាំង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ផង មាន​ទាំង​មេដឹកនាំ​ផ្ដាច់ការ​ផង​ជាពិសេស​នៅ​អំឡុង​ពេល​ក្រុម​យោធា​ដណ្ដើម​អំណាច​ពី​រដ្ឋាភិបាល​ជាប់ឆ្នោត។ ប្រទេស​ជាប់​ព្រំដែន​កម្ពុជា​ភាគ​ខាងលិច​មួយ​នេះ​ល្បី​ខាង​ក្រុម​យោធា​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ញឹកញាប់​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ីវិល​។ គិត​ចាប់​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣២​មក​ប្រទេស​ថៃ មាន​រដ្ឋប្រហារ​យោធា​៣២​ដង​ក្នុង​នោះ ១៣​ដង​បាន​ជោគជ័យ។

រដ្ឋប្រហារ​ជោគជ័យ​ចុងក្រោយ​គេ គឺ​នៅ​ឆ្នាំ ២០១៤ ដឹកនាំ​ដោយ​មេទ័ព​ឧត្ដមសេនីយ៍ លោក ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូឆា (Prayuth Chan-ocha ) ទម្លាក់​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជាប់ឆ្នោត​អ្នកស្រី យីងឡាក់ ស៊ីនណាវ៉ាត្រា (Yingluck Shinawatra)។

នៅ​ប្រទេស​ភូមា​វិញ ក្រុម​យោធា​បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ីវិល ដែល​ជាប់ឆ្នោត​របស់​អ្នកស្រី អ៊ុង សានសូជី (Aung Sann Sukyi) កាល​ពី​ឆ្នាំ​២០២១។ គិត​ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៨​មក​ក្រុម​យោធា​ភូមា​បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ីវិល​ចំនួន​២​លើក ដោយ​លើក​ទី​១ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ និង​លើក​ទី​២ នៅ​ខែ​កុម្ភៈ​ឆ្នាំ​២០២១។

អ្នក​តាម​ដាន​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ លោក សេង វណ្ណលី មាន​ប្រសាសន៍​ថា ប្រទេស​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន ដែល​អនុវត្ត​តាម​ប្រជាធិបតេយ្យ បាន​ល្អ​ជាង​គេ មាន​ឥណ្ឌូណេស៊ី (Indonesia) ហ្វីលីពីន ម៉ាឡេស៊ី និង​ប្រទេស​សិង្ហបុរី។ ប្រទេស​សិង្ហបុរី​ទើប​មាន​មេដឹកនាំ​ថ្មី​គឺ លោក ឡារិន វង់ (Lawrence Wong) ដែល​ត្រូវ​បាន​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​ដោយ​គណបក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន (People's Action Party) ដើម្បី​ឱ្យ​កាន់អំណាច​បន្ត​ពី​ត្រកូល លី សៀនឡុង (Lee Hsien Loong) ដែល​បាន​ដឹកនាំ​ប្រទេស ២០​ឆ្នាំ មក​កន្លង​មក។

លោក សេង វណ្ណលី៖ «ប៉ុន្តែ​មើល​កម្ពុជា​វិញ​ផ្ដល់​ទំនាក់ទំនង​ខ្លាំង​ជាមួយ​ចិន​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​អនាគត​របស់​កម្ពុជា​កាន់​តែ​ពិបាក បើសិនជា​ការប្រកួតប្រជែង​ភូមិសាស្ត្រ​នៅក្នុង​តំបន់​រវាង​ចិន និង​អាមេរិក​កាន់តែ​ខ្លាំង​ឡើង។ បើសិនជា​ចិន​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្លាំង​មិន​អី​ទេ តែបើ​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ធ្លាក់ចុះ​វិញ​ធ្វើ​ឱ្យ​កម្ពុជា​ប៉ះពាល់​ធ្ងន់»។

ក្រុម​អ្នកវិភាគ​លើកឡើង​ថា ប្រទេស​នៅក្នុង​តំបន់​ដែល​ដឹកនាំ​តាម​បែប​អាជ្ញានិយម​ផ្ដាច់ការ ដូចជា​កម្ពុជា​និង​ភូមា ជាដើម​នេះ​ដោយសារតែ​ចិន​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន ពិសេស​មក​លើ​កម្ពុជា។ រីឯ​ថៃ​វិញ​មិន​ទោរទន់​ទៅ​ចិន​ទាំងស្រុង​ឡើយ។ ប្រទេស​ថៃ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ជា​យូរ​មក​ហើយ និង​ចាប់​យក​អាមេរិក​ជា​ដៃគូ​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​សំខាន់​ដែរ។ ទោះជា​ក្រុម​យោធា​ថៃ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ីវិល​ញឹកញាប់​ក្ដី ក៏​ក្រុម​យោធា​ងាក​មក​រៀបចំ​ការបោះឆ្នោត​វិញ។ ក្រុម​យោធា​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ឱ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ីវិល​វិញ​ក្រោយ​ពី​ចាញ់​ការ​បោះឆ្នោត។

រីឯ​វៀតណាម​វិញ​ដ្បិតតែ​ប្រកាន់​របប​កុម្មុយនិស្ត ក៏​វៀតណាម​ចាប់​យក​អាមេរិក​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ពាណិជ្ជកម្ម​ដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត បើ​ទោះ​ជា​ប្រកាន់​លទ្ធិ​កុម្មុយនិស្ត​ក្ដី វៀតណាម​បាន​ផ្លាស់ប្ដូរ​មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​នាក់ ក្នុង​រយៈពេល ១០​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ។ ខុសពី​កម្ពុជា​ដែល​ក្នុង​រយៈពេល​ជិត ៤០​មកនេះ​លោក ហ៊ុន សែន បន្ត​ប្ដេជ្ញា​កាន់​ក្ដាប់​អំណាច​ត​ពូជ ហើយ​បង្កើត​បក្ខពួក​គ្រួសារនិយម​ជា​ប្រព័ន្ធ​ពីលើ​ដល់​ក្រោម​ធ្វើបាប​អ្នក​ប្រជាធិបតេយ្យ ដោយ​មិន​ខ្វល់​ពី​ការ​បំពាន​ច្បាប់​ជាតិ ដើម្បី​តែ​ការពារ​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ទៅ​មុខ​ទៀត៕

កំណត់​ចំណាំ​ចំពោះ​អ្នក​បញ្ចូល​មតិ​នៅ​ក្នុង​អត្ថបទ​នេះ៖ ដើម្បី​រក្សា​សេចក្ដី​ថ្លៃថ្នូរ យើង​ខ្ញុំ​នឹង​ផ្សាយ​តែ​មតិ​ណា ដែល​មិន​ជេរ​ប្រមាថ​ដល់​អ្នក​ដទៃ​ប៉ុណ្ណោះ។