ប្រទេសនៅក្នុងតំបន់អាស៊ាន(ASEAN) ទោះបីជាចិនកំពុងតែវាយលុកចងសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយប្រទេសមួយចំនួននៅក្នុងតំបន់នេះក្ដី ក៏ប្រទេសមួយចំនួនហាក់កំពុងរំដោះខ្លួនចេញពីចិន ពិសេសចេញពីការដឹកនាំបែបកុម្មុយនិស្ត ឬផ្ដាច់ការ។
ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី (Malaysia) ដែលគេមើលឃើញថា ជាប្រទេសគំរូទៅក្នុងតំបន់ ដែលដឹកនាំតាមគន្លងប្រជាធិបតេយ្យនោះ ឥឡូវប្រទេសនេះ កំពុងតែពិនិត្យមើលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីធ្វើវិសោធនកម្មកំណត់អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដើម្បីបង្ការកុំឱ្យមានមេដឹកនាំផ្ដាច់ការ និងអំពើពុករលួយ។
ការស្នើសុំធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី ម៉ាឡេស៊ី លោក មហាធៀ មហាម៉ាត់ (Mahathir Mohamad) កាលពីពេលថ្មីៗ នេះ គឺជាបរិបទមួយថ្មីទៀត ដែលអ្នកឃ្លាំមើលស្ថានការណ៍នយោបាយលើកឡើងថា ម៉ាឡេស៊ីកំពុងតែបោះជំហានទៅមុខក្នុងការដឹកនាំប្រទេសដើរលើគន្លងប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ។
លោក មហាធៀ មហាម៉ាត់ បានដាក់សេចក្ដីស្នើច្បាប់ ដើម្បីកំណត់នាយករដ្ឋមន្ត្រីមកត្រឹមពីរណាត់ ដែលក្នុងមួយអាណត្តិមានរយៈពេល ៥ឆ្នាំ។ ការស្នើសុំនេះ គឺលោកចង់បង្ហាញទៅដល់អ្នកគាំទ្ររបស់លោកថា លោកបានធ្វើនូវអ្វីដែលលោកបានសន្យានៅក្នុងការឃោសនាបោះឆ្នោតកាលពីឆ្នាំ២០១៨ ដែលលោកអះអាងថា បើលោកឈ្នះឆ្នោតគឺលោកនឹងកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញឱ្យនាយករដ្ឋមន្ត្រីដឹកនាំប្រទេសបានតែពីរអាណត្តិ។
ការប្រកាសប្ដេជ្ញាចិត្តធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់លោក មហាធៀ នៅពេលនោះ គឺជាការទាក់ទាញមួយពីពលរដ្ឋម៉ាឡេស៊ី នៅខណៈពលរដ្ឋម៉ាឡេស៊ីកំពុងតែមិនពេញចិត្តនិងទង្វើដឹកនាំរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី លោក ណាជីព រ៉ាហ្សាក់ (Najib Razak) ដែលប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ បក្ខពួកនិយម នឹងបើកឱ្យឈ្នួញចិនច្រើនលើសលប់ចូលវិនិយោគនៅក្នុងប្រទេសនេះ ដែលអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីរូបនេះ ទទួលបានផលប្រយោជន៍ជាច្រើនពីក្រុមអ្នកវិនិយោគចិន មិនខុសពីអ្វីដែលចិនកំពុងតែវាយលុកនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នឡើយ។
អ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថ្មី លោក មហាធៀ មហាំម៉ាត់ ក្រោយពីជាប់ឆ្នោតនោះ លោកបានចាប់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី លោក ណាជីព រ៉ាហ្សាក់ និងភរិយា ដាក់ពន្ធនាគារ ដែលជាប្រវត្តិសាស្ត្រសម្រាប់ប្រទេសនៅក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក ដែលមេដឹកនាំប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយត្រូវបានផ្ដន្ទាទោស ពីបទប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយតាមរយៈការកិបកេងក្នុងគម្រោងមួយ ដែលលោក ណាជីព រ៉ាហ្សាក់ បានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៩ ដើម្បីទាក់ទាញអ្នកវិនិយោគបរទេសឈ្មោះថា គម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ម៉ាឡេស៊ី បារហាដ (1 Malaysia Development Berhad Scandal or 1MDB scandal) ក្នុងទំហំទឹកប្រាក់ប្រមាណ ៤ពាន់លានដុល្លារ។
នៅក្នុងរបបដឹកនាំដោយ អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី ម៉ាឡេស៊ី លោក ណាជីព រ៉ាហ្សាក់ នេះ គណៈកម្មការសភាបានរកឃើញថា ក្រុមគ្រួសាររបស់លោក ពិសេសភរិយារបស់លោកបានប្រើប្រាស់សម្ភារៈទំនើបៗ រួមមាន គ្រឿងអលង្ការ លុយសុទ្ធ កាបូប និងរថយន្តដែលមានតម្លៃថ្លៃៗ ស្រដៀងគ្នានឹង ក្រុមគ្រួសារមេដឹកនាំកម្ពុជាសព្វនេះដែរ។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់អង្គការខុមហ្វ្រែល លោក គល់ បញ្ញា មានប្រសាសន៍ថា មេដឹកនាំដែលដឹកនាំប្រទេសយូរគឺមានឱកាសដើម្បីបង្កើតក្រុមបក្ខពួក និងប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ។ លោកបញ្ជាក់ថា ការធ្វើច្បាប់កំណត់អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រី ក៏ជារនាំងមួយសម្រាប់ទប់ស្កាត់មេដឹកនាំមិនឱ្យហ៊ានបង្កើតក្រុមបក្ខពួក និងប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ ពីព្រោះថា បើសិនជាមេដឹកនាំនោះដឹងច្បាស់ថា ការដឹកនាំរបស់ខ្លួនមិនមានពេលយួរនោះទេ។ លោកថា ការកំណត់ អាណត្តិនេះ ក៏ជំរុញឱ្យមេដឹកនាំខំប្រឹងប្រែងធ្វើការកសាងស្នាដៃរបស់ខ្លួន ធ្វើឱ្យប្រទេសជាតិរីកចម្រើនដែរ៖ «ការកំណត់ឱ្យមានអាណត្តិនេះ ជួយទប់ស្កាត់មេដឹកនាំដឹកនាំផ្ដាច់ការ ដឹកនាំមិនខ្វល់ពីពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន ហើយដឹកនាំកាន់តែអាក្រក់ទៅ»។
លោកគល់ បញ្ញាបន្ថែមថា ប្រទេសមិនកំណត់អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺធ្វើឱ្យមេដឹកនាំញៀននិងអំណាច មិនចង់ចុះចេញ ហើយការដឹកនាំយួរៗទៅ ក្លាយទៅជាមេដឹកនាំផ្ដាច់ការ ដែលមិនចង់ផ្ទេរអំណាចឱ្យអ្នកដទៃទៀត ក៏ប៉ុន្តែមេដឹកនាំទាំងនេះ ទោះជាក្រាញនិងអំណាចយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ទីបំផុតទៅមេដឹកនាំទាំងនោះនៅតែមិនអាចរក្សាអំណាចបានគង់វង្សឡើយ ដូចជា អតីតមេដឹកនាំឥណ្ឌូនេស៊ី ស៊ូហាតូ អតីតមេដឹកនាំហ្វីលីពីន និងមេដឹកនាំផ្ដាច់ការដទៃទៀត លើពិភពលោក នៅទីបំផុត ត្រូវបានពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ពីអំណាចដដែល៖ «ប្រទេសច្រើនណាស់ ដែលដឹកនាំផ្ដាច់ការហើយចុងក្រោយពលរដ្ឋបះបោរផ្ដួលរំលំ ដូចជាប្រទេសសូដង់ អេហ្សីប ហ្សាំបាវេ ជាដើម ហើយការផ្ដួលរលំនេះ ក្រុមនៅក្នុងអំណាចនេះក៏មិនពេញចិត្តនិងមេដឹកនាំដែរ ចុងបញ្ចប់ក៏រួមគ្នានិងពលរដ្ឋផ្ដួលរលំមេដឹកនាំតែម្ដង»។
របបដឹកនាំនៃមេដឹកនាំ ដែលក្រាញអំណាចយូរឆ្នាំ ទាំងលោក ម៉ាកូស អតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនចំរយៈពេល ២១ឆ្នាំ និងលោក ស៊ូហាតូ អតីតប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូណេស៊ីរយៈពេលជាង ៣០ឆ្នាំ។
ការដឹកនាំរបស់លោកសូហាតូ (Suharto Sukarno) មិនខុសពី ម៉ាកូស ដែរ ទោះបីជាប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ និងប្រើកងកម្លាំងយោធា ដើម្បីការពារអំណាចរបស់ខ្លួនយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ ដោយសារកម្លាំងមហាជនពុះកញ្ជ្រោលចង់ផ្លាស់ប្ដូរ ព្រោះតែរងការឈឺចាប់ អត់ទ្រាំ និងការគាបសង្កត់ និងអំពើពុករលួយជាប្រព័ន្ធ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ សូហាតូ មិនបាននោះ ពលរដ្ឋឥណ្ឌូនេស៊ី បានធ្វើបដិវត្តន៍ទម្លាក់មេដឹកនាំផ្ដាច់ការ សូហាតូ។ នៅទីបំផុត លោក សូហាតូ បានបង្ខំចិត្តលាលែងពីតំណែងនៅថ្ងៃទី២១ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៨។
ហ្វីលីពីន គិតចាប់ពីឆ្នាំ១៩៨៣ ពលរដ្ឋហ្វីលីពីន (Philippine) នាំគ្នាងើបបះបោរតវ៉ាប្រឆាំង និងការដឹកនាំរបស់ ហ្វើឌីណង់ ម៉ាកូស (Ferdinand Marcos)។ នៅពេលនោះ ម៉ាកូស បានប្រើកងកម្លាំងទ័ព និងបញ្ជាឱ្យបង្ក្រាបទៅប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន។ ការដឹកនាំរបស់ ម៉ាកូស នេះ គឺជារបបដឹកនាំផ្ដាច់ការ និងគ្រួសារនិយម ខណៈប្រទេសនេះ មិនមានច្បាប់កំណត់អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ តែទោះជាបែបនេះក្ដីមហាជន បាននាំគ្នាងើបប្រឆាំង ទម្លាក់មេដឹកនាំរួបនេះទាល់តែបាន។
សម្រាប់នៅកម្ពុជាវិញ នៅស្របពេលកម្ពុជាគ្មានច្បាប់កំណត់នាយករដ្ឋមន្ត្រីផងនោះ លោក ហ៊ុន សែន បានដឹកនាំប្រទេសប្រមាណ៤០ឆ្នាំមកនេះ បង្កើតឱ្យមានអំពើពុករលួយជាប្រព័ន្ធ និងបក្ខពួកនិយម និងរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាព។ របាយការណ៍របស់អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិឱ្យដឹងថា កម្ពុជាមានអំពើពុករលួយកម្រិតខ្ពស់។ បញ្ហានេះ អ្នកវិភាគនយោបាយលោក គឹម សុខ ដែលតែងរិះគន់លោក ហ៊ុន សែន ឥតសំចៃមាត់ មានប្រសាសន៍ថា បើសិនជារបបលោក ហ៊ុន សែននៅតែរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពកាន់ខ្លាំងថែមទៀតនោះ ពលរដ្ឋកម្ពុជាក៏នឹងងើបបះបោរនៅពេលខាងមុខជាមិនខាន៖ «លោក ហ៊ុន សែន ខ្លាចពលរដ្ឋដឹងការពិត ការពិតថា លោកហ៊ុន សែន កំពុងដឹកនាំបំផ្លាញប្រជាពលរដ្ឋខ្លួនឯង ហើយនៅពេលនោះ ពលរដ្ឋនឹងងើបបះបោរប្រឆាំងនឹងលោក ហ៊ុន សែន»។
អ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយលើកឡើងថា ការបង្កើតច្បាប់កំណត់អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រឹម ២អាណត្តិ ឬ ១០ឆ្នាំ គឺជាព្រំដែនមួយជួយទប់ស្កាត់មេដឹកនាំមិនឱ្យបប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់ និងជួយលំបំបាត់ ឬកាត់បន្ថយអំពើកិបកេងពុករលួយ។ សេចក្តីព្រាងច្បាប់កំណត់អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោក មហាធៀ មហាម៉ាត់ នៃប្រទេសម៉ាឡេស៊ីនេះ អាចនឹងសភាយកមកប្រជុំដើម្បីអនុម័តនៅខែមីនាឆ្នាំ២០២០ ខាងមុខ ដែលត្រូវការសំឡេងគាំទ្រពីរភាគបី នៃសមាជិកសភា ២២២នាក់ ដើម្បីអាចអនុម័តបាន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។