អាមេរិកនិងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យធំៗព្រមានកម្ពុជាក្រោយផាត់ភ្លើងទៀនចេញពីការបោះឆ្នោត
2023.05.27
ជំនួបរវាងប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោក ចូ បៃឌិន (Joe Biden) (ឆ្វេង) និងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន (ស្ដាំ) ពេលកម្ពុជាជាម្ចាស់ផ្ទះកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែវិច្ឆិកា ២០២២។
រូប៖ ហ្វេសប៊ុកលោក ហ៊ុន សែន
ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកនិងក្រុមប្រទេសទេសប្រជាធិបតេយ្យធំៗបានប្រតិកម្មចំពោះការរារាំងគណបក្សភ្លើងទៀនចូលរួមការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រក្នុងខែកក្កដាខាងមុខនេះ និងបានទទូចឱ្យរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ងាកមកតាមគន្លងប្រជាធិបតេយ្យនិងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។ អ្នកវិភាគព្រមានថារដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន នឹងទទួលរងសម្ពាធធ្ងន់ធ្ងរពីសហគមន៍អន្តរជាតិ។
រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យធំៗបានសម្តែងការខកចិត្ត និងក្តីបារម្ភជាបន្តបន្ទាប់នៅសប្តាហ៍នេះចំពោះការធ្លាក់ចុះធ្ងន់ធ្ងរនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា បន្ទាប់ពីក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ និងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតគ.ជ.ប បដិសេធការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតសកលរបស់គណបក្សភ្លើងទៀន។
រដ្ឋាភិបាលជប៉ុនលើកឡើងថា ជប៉ុនកំពុងពិនិត្យតាមដានដោយយកចិត្តទុកដាក់ពីស្ថានការណ៍នយោបាយនៅកម្ពុជានៅមុនការបោះឆ្នោតជាតិនៅខែកក្កដាខាងមុខ។ ស្ថានទូតជប៉ុនបញ្ជាក់ថា ខ្លួនគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាតាមរយៈកិច្ចសន្ទនា ជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគណបក្សកាន់អំណាចនិងគណបក្សប្រឆាំង អង្គការសង្គមស៊ីវិលនិងគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ដោយបានបញ្ចេញទស្សនៈដោយស្មោះត្រង់ និងផ្តល់ជំនួយដល់កម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។
ចំណែករដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសវិញ ក៏បានបង្ហាញជំហរខកចិត្តជាខ្លាំងដែលគណបក្សភ្លើងទៀនមិនអាចចូលរួមប្រកួតប្រជែងការបោះឆ្នោតជាតិខាងមុខ។ អ្នកនាំពាក្យស្ថានទូតអង់គ្លេសប្រចាំកម្ពុជាលោក គ្រិស្ត វីលៀមសុន (Chris Williamson) ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីតាមអ៊ីម៉េលនៅថ្ងៃទី២៦ខែឧសភាថា ការសម្រេចចិត្តរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ និងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតគ.ជ.បដែលបដិសេធការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតរបស់គណបក្សភ្លើងទៀនគឺជាការបិទសិទ្ធិសេរីភាព និងជម្រើសរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរដែលជាម្ចាស់ឆ្នោត។
លោក គ្រិស្ត វីលៀមសុន បញ្ជាក់ថា រដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសមិនគាំទ្របុគ្គលនយោបាយណាមួយឡើយក៏ប៉ុន្តែអង់គ្លេសគាំទ្រដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជា និងសង្ឃឹមមុតមាំថា ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិជ្រើសរើសគណបក្សនយោបាយដែលខ្លួនពេញចិត្ត ហើយស្ថានទូតអង់គ្លេសប្រចាំកម្ពុជានឹងបន្តធ្វើការជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គណបក្សប្រឆាំង និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលដើម្បីលើកស្ទួយលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។
ស្រដៀងនេះដែរ រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលីក៏បានបង្ហាញពីក្តីព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងដែលគណបក្សភ្លើងទៀន ជាគណបក្សប្រឆាំងមួយនេះមិនអាចចុះបញ្ជីឈរឈ្មោះសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រនាពេលខាងមុខ។ អូស្ត្រាលីថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្សគឺតម្រូវឱ្យមានលំហនយោបាយការគោរពច្បាប់ និងស្ថាប័នរដ្ឋនានាហើយត្រូវអនុញ្ញាតឲ្យគ្រប់បក្សនយោបាយអាចចូលរួមនិងប្រកួតប្រជែងដោយយុត្តិធម៌នៅថ្ងៃបោះឆ្នោតជាតិ នៅខែកក្កដាខាងមុខ។ ប្រការដែលគណបក្សណាមួយមិនអាចចុះបញ្ជីឈរឈ្មោះសម្រាប់ការបោះឆ្នោតមិនមែនជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជានោះទេ។
ចំណែកប្រទេសមហាអំណាចអាមេរិក ក៏បានព្រមានពីការធ្លាក់ចុះធ្ងន់ធ្ងរ នៃលំហប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រទេសកម្ពុជាហើយបានប្រកាសធ្វើពហិការមិនបញ្ជូនអ្នកសង្កេតការណ៍របស់ខ្លួន ទៅឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតខែកក្កដាដែលអ្នកជំនាញឯករាជ្យនិងអន្តរជាតិជាច្រើនវាយតម្លៃថា «មិនសេរីឬយុត្តិធម៌» នោះទេ។
អ្នកនាំពាក្យនៃក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកលោក ម៉ាតធ្យូ មីលល័រស៍ (Matthew Millers) លើកឡើងក្នុងសេចក្ដីប្រកាសព័ត៌មាន ចុះថ្ងៃទី២៥ ឧសភា ថា សកម្មភាពគម្រាមកំហែងការយាយីដែលបានបង្កើតឡើង និងការចោទប្រកាន់ពីបទឧក្រិដ្ឋនានាដោយហេតុផលនយោបាយទៅលើគណបក្សប្រឆាំងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យនិងសង្គមស៊ីវិល «កំពុងបំផ្លាញការប្ដេជ្ញាចិត្តរបស់កម្ពុជាជាអន្តរជាតិក្នុងអភិវឌ្ឍលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស» នៅកម្ពុជា។ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជាផ្លាស់ប្ដូរគោលជំហរឡើងវិញ ដើម្បីធានាឱ្យប្រជាពលរដ្ឋអាចចូលរួមក្នុងរបបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរី ពហុបក្ស ស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងការអនុវត្តសិទ្ធិមនុស្សរបស់ពលរដ្ឋដោយសេរីរួមទាំងសេរីភាពក្នុងការបង្កើតសមាគមការជួបប្រជុំប្រមូលផ្ដុំដោយសន្តិវិធី និងការបញ្ចេញមតិដោយគ្មានភាពភ័យខ្លាចចំពោះការសងសឹក។
ឆ្លើយតបទៅនឹងប្រតិកម្មជាបន្តបន្ទាប់ ពីប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យធំៗនិងអង្គការសង្គមស៊ីវិល លោកហ៊ុន សែន និងមន្ត្រីរបស់លោកថា មូលហេតុដែលគ.ជ.បនិងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញសម្រេចមិនឱ្យគណបក្សភ្លើងទៀនចុះឈ្មោះចូលរួមការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រខាងមុខនេះ គឺជាកំហុសរបស់គណបក្សភ្លើងទៀនផ្ទាល់។ ថ្លែងក្នុងពិធីជួបជុំជាមួយកម្មកររោងចក្រក្នុងរាជធានីភ្នំពេញលោក ហ៊ុន សែន លើកឡើងថា វាជាចេតនារបស់គណបក្សភ្លើងទៀនដែលធ្វើឱ្យបាត់គល់បញ្ជីដើមគណបក្ស ដែលជាឯកសារគោលក្នុងការចុះបញ្ជីគណបក្សចូលរួមការបោះឆ្នោតជាតិខែកក្កដាឆ្នាំ២០២៣។
លោក ហ៊ុន សែន៖ «គោលដៅរបស់គេ ដែលខ្ញុំវិភាគនៅកន្លែងនេះគេមិនចង់ឱ្យគណបក្សនេះចូលរួមបោះឆ្នោតទេដោយគេដឹងថា វាចាញ់ប៉ុន្តែអ្វីដែលគេចង់បាន គឺគេយកបរទេសមកគាបកម្ពុជា!មកគាបកម្ពុជា។ វាមិនដែលម៉ែអាណាគ្រាន់តែបញ្ជីជាតិ១សន្លឹក ហើយធ្វើឱ្យបាត់ទេវាមិនដែល។ វាគ្មានបាត់ទៅណាទេ ប៉ុន្តែវាយកទៅលាក់ វាមានគោលដៅនយោបាយរបស់វាជាក់លាក់ គោលដៅរបស់វាជាក់លាក់ថោកទាប! ថោកទាប! មិនមែនអ្នកនៅទីក្រុងភ្នំពេញទេ ខ្ញុំសុំទោស។ ព្រោះអានេះចុះបញ្ជីតាំងពី៩៥(ឆ្នាំ១៩៩៥)៩៦ តាំងពីអី (គណបក្ស)ជាតិខ្មែរតាំងស្អីៗមកឯណោះ»។
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញកាលពីថ្ងៃទី២៥ឧសភាបានសម្រេចយល់ស្របតាមគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គ.ជ.ប) ដែលបានបដិសេធមិនទទួលស្គាល់ឯកសារសុំចុះបញ្ជីចូលរួមការបោះឆ្នោតរបស់គណបក្សភ្លើងទៀន។ លោកប្រាជ្ញ ច័ន្ទ ប្រធានគ.ជ.បបានបញ្ជាក់ក្នុងសេចក្ដីសម្រេចកាលពីថ្ងៃទី១៥ ឧសភា ថា ការបដិសេធនេះគឺដោយសារតែគណបក្សភ្លើងទៀនមិនបានភ្ជាប់ប្រកាសស្ដីពីការចុះឈ្មោះក្នុងបញ្ជីគណបក្សនយោបាយនៅក្រសួងមហាផ្ទៃដែលមានបញ្ជាក់នីត្យានុកូលកម្មដោយរដ្ឋបាលរាជធានីខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌឱ្យបានត្រឹមត្រូវ។ ទោះយ៉ាងណាក្រសួងមហាផ្ទៃកាលថ្ងៃទី៥ ឧសភា ឆ្នាំ២០២៣ បានទទួលស្គាល់គណបក្សភ្លើងទៀនដោយបញ្ជាក់ថា គណបក្សប្រឆាំងមួយនេះជាគណបក្សស្របច្បាប់បានចុះបញ្ជីជាមួយក្រសួងមហាផ្ទៃ។
អ្នកវិភាគ និងឃ្លាំមើលការវិវឌ្ឍនយោបាយក្នុងប្រទេសកម្ពុជាលោកបណ្ឌិត សេង សារី ថ្លែងក្នុងវេទិកាអ្នកស្តាប់អាស៊ីសេរី កាលពីថ្ងៃទី២៦ ឧសភា ថា ការយកលេសនីតិវិធីរដ្ឋបាលដើម្បីទាត់ចោលការចុះឈ្មោះរបស់គណបក្សនយោបាយមួយដែលមានអ្នកគាំទ្រជិត២លាននាក់ គឺពិបាកក្នុងការទទួលយក។ លោកថា ទង្វើរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាកំពុងបង្ហាញពីការដើរចាកឆ្ងាយចេញពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ។
បណ្ឌិត សេង សារី៖ «គ្រាន់តែនីតិវិធីរដ្ឋបាលឯកសារ១សន្លឹក ហើយយើងឱ្យគណបក្សដែលមានសំឡេងគាំទ្រជិត២លាននាក់ដើរចេញសង្វៀន ឬធាក់ចេញពីសង្វៀន វាជារឿងមួយពិបាកទទួលយកបានណាស់នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។ ទោះបីជាមិនមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញមាត្រាណាមួយចែងច្បាស់ថា ត្រូវតែមាន ឬមិនមានគណបក្សប្រឆាំងក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំយល់ថា នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យការប្រកួតប្រជែងរវាងគណបក្សនយោបាយ ដែលមានកម្លាំងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាគឺជាប្រជាធិបតេយ្យដែលមានភាពស្រស់បំព្រង គឺជាប្រជាធិបតេយ្យមួយដែលគ្រប់គ្នាមានមោទនភាពជាមួយដំណើរអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសនោះ»។
ស្រដៀងគ្នានេះអ្នកវិភាគនយោបាយលោក គឹម សុខ ព្រមានរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន និងរដ្ឋសភាថា នឹងអាចទទួលរងសម្ពាធដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ ពីក្រុមប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យនៅក្រោយការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រនៅខែកក្កដាខាងមុខ ដែលគ្មានគណបក្សភ្លើងទៀនចូលរួម។
លោក គឹម សុខ៖ «គោលបំណងរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីដោះសា ពីព្រោះដោះស្រាយមិនចេញ។ កាលណាដោះស្រាយមិនចេញវាមានតែដោះសា!ដោះសាដោយសារតែចំណងនយោបាយហ្នឹងវាសម្លាប់មុខ។ ឆ្លើយមិនរួចនឹងសហគមន៍អន្តរជាតិហើយសម្ពាធរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិហ្នឹង វាធ្ងន់ណាស់រំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិហើយបិទគណបក្សភ្លើងទៀនទៀតយើងចាំមើលទម្ងន់វានឹងធ្លាក់មកជាបន្តបន្ទាប់មកលើរដ្ឋាភិបាល និងរដ្ឋសភាក្រោយពីបោះឆ្នោតហើយមិនស្រាលនោះទេ ខ្ញុំអាចនិយាយប៉ុណ្ណឹងសិន»។
កន្លងទៅសហភាពអឺរ៉ុបក៏បានព្រមានកាត់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA បន្ថែមទៀត ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាល ហ៊ុន សែន មិនស្ដារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនោះទេ។ ចំណែកសហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រកាសថា មិនបន្តប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ ឬ GSP របស់សហរដ្ឋអាមេរិកដល់កម្ពុជាផងដែរ។ ហើយប្រទេសធំៗដែលធ្លាប់បានបញ្ជូនអ្នកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតមកកម្ពុជាក៏បានប្រកាសបដិសេធមិនបញ្ជូនអ្នកសង្កេតការណ៍របស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ដោយសារតែការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាការបោះឆ្នោតមិនគោរពតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងក្លែងបន្លំ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចេញមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិ ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។
អត្ថបទពេញនិយម
RFA
- ពលរដ្ឋ និងសង្គមស៊ីវិលរិះគន់ថា ការផ្ដល់សញ្ជាតិបរទេសមួយចំនួន ដែលប៉ះពាល់កេរ្តិ៍ឈ្មោះជាតិ
- អ្នកជំនាញថា ការលើកឡើងរបស់លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត មិនឆ្លុះការពិតរឿងពាណិជ្ជកម្មជាមួយចិន
- ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស «កាន់តែអាក្រក់» ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត
- អគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធដារព្រមានប្តឹងក្រុមហ៊ុនជិត៤០ទៅតុលាការ ក្រោយពេលបោះឆ្នោត
- កុមារភាគច្រើននៅកំពង់ធំបោះបង់ការសិក្សាដោយសារតែពុំមានសាលារៀនត្រឹមត្រូវ គ្រូមិនមកបង្រៀនទៀងទាត់
អត្ថបទពេញនិយម
នយោបាយ
- ពលករខ្មែរនៅប្រទេសថៃ ស្នើឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិកុំទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត
- មន្ត្រីបក្សប្រឆាំងដែលត្រូវបានគ.ជ.បផាកពិន័យរក្សាជំហរមិនបង់ប្រាក់នោះឱ្យទៅគ.ជ.ប
- លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត អួតអាងថា លោកប្រឹងដើរទាក់ម៉ូយឱ្យមករកស៊ីនៅកម្ពុជាតែមិននិយាយពីការចង់បានប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBAនិងGSP
- ការបែកបាក់ឯកភាពជាតិកាន់តែខ្លាំង ស្របពេល «កម្ពុជា-ចិន» បន្តរឹតចំណងមិត្តភាពកាន់តែស៊ីជម្រៅ
- លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត បានធ្វើដំណើរដល់ប្រទេសចិន ខណៈអ្នកឃ្លាំមើលរិះគន់ថាមេដឹកនាំកម្ពុជាទៅរណបចិន