លក្ខណៈសម្បត្តិនៃពុទ្ធសាសនិក
2015.09.29
កម្ពុជាគឺជាប្រទេសកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ក្នុងនោះជាង ៩០% នៃប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាពុទ្ធសាសនិក។ តើការដែលចុះក្នុងសំបុត្របញ្ជាក់កំណើត អត្តសញ្ញាណប័ណ្ណ និងលិខិតឆ្លងដែនជាដើម ថាជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា អាចចាត់ទុកបុគ្គលនោះជាពុទ្ធសាសនិកដែរ ឬទេ?
គោលការណ៍គ្រឹះរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាមានចារឹកទុកនៅក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ដែលមានន័យថា កញ្ជើបី ឬល្អីបី គឺព្រះវិន័យបិដក ព្រះសុត្តន្តបិដក និងព្រះអភិធម្មបិដក ក្នុងនោះរួមមានពុទ្ធវចនៈ ឬពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់សម្មាសម្ពុទ្ធចំនួន ៨ម៉ឺន ៤ពាន់ធម្មក្ខន្ធ។
ពុទ្ធវចនៈទាំងអស់បំព្រួញសេចក្ដីមកមានបីប្រការ គឺទី១ កុំធ្វើអំពើបាបទាំងពួង ទី២ ប្រព្រឹត្តតែអំពើជាកុសល និងទី៣ ដុសខាត់ចិត្តរបស់ខ្លួនឱ្យស្អាតបរិសុទ្ធផូរផង់។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតមទ្រង់ត្រាស់សំដែងថា គោលការណ៍ទាំងបីនេះ គឺជាពាក្យពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធគ្រប់ព្រះអង្គ ដែលមានសេចក្ដីជាភាសាបាលីថា "សព្វបាបស្ស អករណំ កុសលស្សូបសម្បទា សចិត្តបរិយោទបនំឯតំ ពុទ្ធាន សាសនំ"។ បុគ្គលទាំងឡាយណាដែលព្យាយាមប្រព្រឹត្តតាមលំអានពុទ្ធវចនៈ ជាប្រទីបបំភ្លឺវិថីជីវិត បុគ្គលទាំងឡាយនោះគឺជាពុទ្ធបរិស័ទ ឬពុទ្ធសាសនិក ដោយមិនកំណត់ជាតិសាសន៍អ្វីឡើយ។
ភិក្ខុសមណត្ថេរ មី ឡែម គង់នៅវត្ត "ត្រៃរតនារាម" ក្នុងរដ្ឋម៉ាស្សាឈូសេត សហរដ្ឋអាមេរិក មានថេរដីកាអំពីលក្ខណៈសម្បត្តិពុទ្ធបរិស័ទ ឬពុទ្ធសាសនិកជន ដែលសំដៅទាំងគ្រហស្ថអ្នកគ្រប់គ្រងផ្ទះ ទាំងបព្វជិតអ្នកបួសក្នុងពុទ្ធសាសនា៖ «ពរ! ដើម្បីឱ្យសមស្របទៅនឹងអត្ថន័យនៃពាក្យពុទ្ធសាសនិក គឺយើងត្រូវយកគុណធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់មកដាក់ក្នុងខ្លួន។ ប្រសិនបើគ្រាន់តែអានគម្ពីរ គ្រាន់តែស្ដាប់ គ្រាន់តែយើងជឿ ហើយសូត្រ ពុទ្ធំសរណំ គច្ឆាមិ [សូមដល់នូវព្រះពុទ្ធជាទីពឹង ទីរលឹក] ហើយយើងអះអាងខ្លួនយើងថា ជាពុទ្ធសាសនិក យើងថា មាត់ខាងក្រៅចេះតែថាបានហើយ ប៉ុន្តែគុណសម្បត្តិ គុណធម៌ បរិមាណដែលយើងមានក្នុងខ្លួនយើង ក្នុងចិត្តយើងអត់មាន។ ដូច្នេះសំខាន់ណាស់ការប្រតិបត្តិ ដើម្បីឱ្យក្លាយទៅជាពុទ្ធសាសនិកពិតប្រាកដ គឺយើងត្រូវប្រតិបត្តិ ក្នុងនោះយើងមានបរិយត្តិ និងបដិបត្តិ មានគន្ថធុរៈ មានវិបស្សនាធុរៈ យើងមានអមិសទាន អមិសបូជា យើងមានបដិបត្តិបូជា។ ទាំងពីរនេះយើងត្រូវដើរឱ្យស្របគ្នា»។
ពាក្យថា "បាប" ដែលខ្មែរយើងប្រើសព្វថ្ងៃនេះ គឺជាភាសាបាលី មានន័យថា ទុគ្គតិ ឬអាក្រក់ លាមក វិនាស មិនចម្រើន។ រាល់ទង្វើទាំងឡាយណាដែលជាបច្ច័យបណ្ដាលឱ្យកើតមានហេតុទាំងអស់នេះ គឺចាត់ជាបាបកម្ម អំពើបាប អំពើអកុសល ឬអកុសលធម៌។ កាលបើបុគ្គលបានលះបង់នូវអំពើបាបទាំងពួង ដោយការរក្សានូវសីលជាដើម នោះឈ្មោះថា បានបំពេញនូវអំពើជាកុសល ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា ជាអភ័យទាន គឺការផ្ដល់នូវសេចក្ដីសុខដល់ជនដទៃ ផ្ដល់នូវសេចក្ដីអាណិតមេត្តាដល់មនុស្សសត្វផងគ្នា។
ក្នុងន័យនេះ ភិក្ខុ សុវណ្ណជោតោ ភួង សុវណ្ណ អាចារ្យបង្រៀនព្រះវិន័យថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៃវត្ត "និគ្រោធវ័ន" រាជធានីភ្នំពេញ មានថេរដីកាបញ្ជាក់ថា ពុទ្ធបរិស័ទ ឬពុទ្ធមាមិកជន ជាអ្នកដល់នូវត្រៃសរណគមន៍ ពោលគឺការយកព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ជាទីពឹងទីរឭក ដោយព្យាយាមបណ្ដុះនូវគុណសម្បត្តិ សីលធម៌ នៅក្នុងខ្លួនផ្ទាល់៖ «ការសមាទានសីល ឬក៏ការប្រកាសខ្លួនដើម្បីបានដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ជាសរណៈនេះ មិនមែនចាំបាច់ទាល់តែថា យើងទៅវត្ត ឬសមាទានពីសំណាក់បុគ្គលណានោះទេ។ បើសិនជាយើងបានយល់ដឹងអំពីគុណរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ យល់ពីពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ យើងនៅទីណាកន្លែងណាក៏យើងអាចតាំងចិត្តដើម្បីដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាសរណៈបាន។ គ្រាន់តែថាបើយើងអាចមានឱកាសបានទៅកាន់ទីវត្តអារាម ឬក៏យើងសមាទាននូវកុសលធម៌ ឬការដល់នូវព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ជាសរណៈពីព្រះសង្ឃ ឬក៏ពីគ្រហស្ថក៏ដោយ ឬក៏ជាអ្នកដែលមានសីលប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់ ដែលយើងគិតថា គួរបាននូវការសមាទាននូវសេចក្ដីល្អពីគាត់ ក៏យើងអាចសុំសមាទានបានដែរ»។
ការសំអាតចិត្តឱ្យបរិសុទ្ធជាកត្តាសំខាន់ណាស់ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធគ្រប់ព្រះអង្គ គឺគាថាបទទី៣ "សចិត្តបរិយោទបនំ"។ បុគ្គលម្នាក់អាចមានការយល់ដឹងយ៉ាងច្បាស់ថា អាត្មាអញតោងធ្វើតែអំពើល្អ ហើយត្រូវចៀសវាងកុំធ្វើអំពើបាប ដែលនឹងនាំឱ្យមានទុក្ខទោសដល់ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃ។ ប៉ុន្តែជាញឹកញយណាស់ ខណៈដែលចិត្តពាល់ត្រូវដោយគ្រឿងសៅហ្មងផ្សេងៗ មានលោភៈ គឺក្តីលោភលន់ ឬទោសៈ កំហឹងនិងការស្អប់ខ្ពើមជាដើម បុគ្គលនោះរមែងត្រូវគ្របសង្កត់ជាប់ដោយមោហៈ គឺក្តីភ័ន្តភាំងមិនដឹងការពិត វង្វេងមិនស្គាល់ខុសត្រូវ ហើយក៏ប្រព្រឹត្តនូវអំពើជាអកុសលទាំងពួងបានដោយងាយ។
ត្រង់ប្រការនេះ ភិក្ខុ សមណត្ថេរ មី ឡែម គង់នៅវត្ត "ត្រៃរតនារាម" ក្នុងរដ្ឋម៉ាស្សាឈូសេត សហរដ្ឋអាមេរិក មានថេរដីកាអំពីសារសំខាន់ក្នុងការសិក្សារៀនសូត្រធម៌វិន័យដែលជាទ្រឹស្ដី និងការបដិបត្តិ ដែលជាការអនុវត្តជាក់ស្ដែងក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ នូវពុទ្ធសាសនា ជាពាក្យប្រៀនប្រដៅនៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដែលមានចារឹកទុកអស់កាល ២៥៥៩ឆ្នាំមកហើយនេះ៖ «ចំណុចដែលជាមូលដ្ឋាន គឺដើម្បីក្លាយជាពុទ្ធសាសនិក យើងត្រូវរក្សាសីល៥ រក្សាសីល៨ រក្សាសីល១០ ក៏ប៉ុន្តែដូចអាត្មាចំរើនពរពីខាងដើមអ៊ីចឹង បើសិនយើងគ្រាន់តែអញ្ជើញទៅវត្ត យើងទទួលសីល៥ ទទួលសីល៨ ទទួលសីល១០ រួចហើយ យើងមកផ្ទះវិញ ក៏ប៉ុន្តែចិត្តយើងអត់ទោរទន់ ចិត្តយើងអត់ដូចដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សំដែង យើងអត់បានអប់រំចិត្ត។ ដូចសម្ដេច ដាឡៃឡាម៉ា លោកមានសង្ឃដីកាថា យើងកុំព្យាយាមលាបឈ្មោះដាក់ឈ្មោះយើងថា ជាពុទ្ធសាសនិក ហើយយើងត្រូវធ្វើយ៉ាងណាឱ្យដូចព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទោះបីជាមិនបាន ១០០% ក៏យើងបានដំណើររបស់យើងដូចព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែរ។ ដូច្នេះដើម្បីឱ្យគុណធម៌ដែលកើតក្នុងចិត្តយើងវិញ គឺយើងត្រូវប្រតិបត្តិ ប្រតិបត្តិ ពរ! គឺការធ្វើដូចយើងថា ចម្រើនសមាធិ ធ្វើអានាបា ធ្វើវិបស្សនានេះជាដើម»។
ចំពោះសំណួរថា តើការដែលចុះក្នុងសំបុត្របញ្ជាក់កំណើត អត្តសញ្ញាណប័ណ្ណ និងលិខិតឆ្លងដែនជាដើម ថាជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា អាចចាត់ទុកបុគ្គលនោះ ជាពុទ្ធសាសនិកដែរ ឬទេ?
ភិក្ខុសុវណ្ណជោតោ ភួង សុវណ្ណ អាចារ្យបង្រៀនព្រះវិន័យថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៃវត្ត "និគ្រោធវ័ន" ភ្នំពេញ មានថេរដីកាបញ្ជាក់ថា ពុទ្ធបរិស័ទ ពុទ្ធមាមិកជន ឬពុទ្ធសាសនិក គឺជាអ្នកដែលប្រកបដោយសេចក្ដីព្យាយាមក្នុងការឱ្យទាន រក្សាសីល ចម្រើននូវសមាធិមេត្តាភាវនា និងការអប់រំសំអាតចិត្តឱ្យស្ថិតក្នុងកុសលធម៌ ជាប់ជាប្រចាំ៖ «ជាលក្ខណៈសម្បត្តិរបស់ពុទ្ធបរិស័ទពិតប្រាកដនោះ អាត្មាគិតថា មិនអាចដល់ប៉ុណ្ណឹងទេ ពរ! ព្រោះនោះគឺជាចំនួន គ្រាន់តែថា ការរាប់អានព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏ច្រើន គឺតាមប្រពៃណី ឬក៏តាមមាតាបិតាជាអ្នករាប់អានព្រះពុទ្ធសាសនា អ៊ីចឹងខ្លួនឯងក៏ថា ជាអ្នករាប់អានព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុន្តែជួនកាល គឺមិនបានយល់ដឹងអំពីពាក្យទូន្មានប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ឬក៏ការអប់រំរបស់ព្រះអង្គយ៉ាងណានោះ គឺមិនបានយល់ទេ។ អ្នកខ្លះប្រកាសថា ខ្លួនឯងជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុន្តែប្រកបមុខរបរ ជួនកាលសម្លាប់សត្វទៅ ជួនកាលទៅធ្វើនូវជំនួញជួញដូរ ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ហាមឃាត់ថា ជាអំពើបាប ជាអំពើអសីលធម៌ ឬថាជាអំពើអត់មានមេត្តាចិត្ត ឬទឹកចិត្តអនុគ្រោះនោះក៏អត់មាន។ គិតតាមធម៌ គឺមិនអាចរាប់ថា ជាពុទ្ធសាសនិកទេ»។
ក្នុងការសិក្សាមុខវិជ្ជាជីវៈនានា ទោះបីជាបុគ្គលរៀនសូត្រចេះដឹងនៅសាលាបានជ្រៅជ្រះយ៉ាងណាក្តី ប៉ុន្តែបើមិនយកមកអនុវត្តទេ វិជ្ជាទាំងឡាយនោះក៏មិនផ្ដល់ផលប្រយោជន៍អ្វីឡើយ។ ដូចគ្នានេះដែរ បុគ្គលអ្នកសិក្សារៀនសូត្រវិជ្ជាផ្នែកពុទ្ធសាសនា គឺតោងមានការប្រតិបត្តិ ទន្ទឹមគ្នានឹងផ្នែកទ្រឹស្ដី ទើបទទួលបានផលប្រយោជន៍ពេញលេញ ប្រៀបឧបមាដូចជាសត្វបក្សាបក្សី ដែលត្រូវការស្លាបទាំងសងខាងឱ្យមានទំហំ និងកម្លាំងស្មើគ្នា ដើម្បីមានលំនឹងអាចហោះហើរទៅមុខបានខ្ពស់លឿនល្អយ៉ាងដូច្នោះដែរ។
ក្នុងពុទ្ធសាសនា ការសិក្សាគន្ថធុរៈ បានដល់ផ្នែកបរិយត្តិ ឬទ្រឹស្ដី និងវិបស្សនាធុរៈ បានដល់ផ្នែកបដិបត្តិ ឬការអនុវត្តជាក់ស្ដែង គឺជាវិស័យពីរដែលមានសារសំខាន់ស្មើគ្នាមិនអាចខ្វះបាន។ ការយល់ដឹងពីទ្រឹស្ដី វិន័យ ក្បួនច្បាប់ នឹងជួយតម្រង់ទិសក្នុងការប្រតិបត្តិឱ្យបានត្រឹមត្រូវ មិនឃ្លាតចាកពីមាគ៌ានៃពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។ ប៉ុន្តែការមានចំណេះដឹងតែផ្នែកទ្រឹស្ដី ដោយមិនបានឈានដើរ សូម្បីតែមួយជំហានលើមាគ៌ានៃការបដិបត្តិដុសខាត់សីល សមាធិ បញ្ញា ឱ្យបានចំរើនឡើងជាលំដាប់ ដើម្បីលះការប្រកាន់ភាពអញនិយម ក្ដីលោភៈ ទោសៈ មោហៈទេនោះ គឺនឹងមិនអាចជួយបុគ្គលឱ្យទទួលបាននូវផលប្រយោជន៍ដ៏ឧត្ដមជាសេចក្ដីសុខទីបំផុតក្នុងជីវិតឡើយ៕