Чәтәл учур васитилириниң 8‏-айниң 2‏-күни қәшқәр һәққидә елан қилған хәвәрлири

Хитайниң “шинҗаң гезити” вә “биңтуән тор гезити” бүгүн, нур бәкри қәшқәргә матәм тутқили барди дәп хәвәр қилғандин башқа, шинхуа агентлиқи, “хәлқ” гезити қатарлиқлар бүгүн қәшқәр йеңи базар вәқәси һәққидә һечқандақ йеңи учур елан қилмиди.

Әмма тәйвән, хоңкоң қатарлиқ чәтәл учур васитилири бүгүн йәнила “қәшқәр йеңи базар вәқәси” һәққидә йеңи учурларни елан қилди. Бирләшмә агентлиқниң қәшқәрдин хәвәр қилишичә, аләмшумул йипәк йилидики қәшқәр шәһиридә, буниңдин икки күн бурун йәрлик уйғурлар қозғилаң көтүргәндә, аз дегәндә 20 адәм өлгән вәқә йүз бәргән иди. Тәхминән 600 миңдин артуқ нопусниң 80% ни түрк тилида сөзлишидиған уйғурлар игиләйдиған бу шәһәрдә бүгүн, хитайниң мунтизим әскәрлири вә пилимот билән қоралланған запас сақчилири һәммә йол еғизлирини ишғал қиливалди. Йолларда йәрлик хәлқни өткүзмәйдиған бәлгиләрни орунлаштурди. Хитай һөкүмити болса бу шәһәрдә йәнила, “пакистанда тәрбийиләнгән террорчилар хәлқни өлтүрди” дегән тәшвиқатини давамлаштурди.

Франсийә агентлиқиниң баян қилишичә, хитай муқимлиқни сақлиялмайватқан ғәрбий шималдики қәшқәр шәһиридә, буниңдин икки күн бурун йүз бәргән қозғилаң хитай үчүн йәнә бир чоң җиддийлик пәйда қилди. Бу җайдики хитай көчмәнлиридә, хитай һөкүмитиниң қурбани болуп кетиштин әнсирәйдиған вәсвәсә көпәйди.

Тәйвәндики мәркизи агентлиқиниң баян қилишичә, қәшқәр шәһири бүгүн бәкла чөлдәрәп қалди, кочиларда пәқәт зор түркүм қораллиқ сақчиларни, чарлаш елип бериватқан броне қисимлиринила көргили болиду. Гәрчә хитай һөкүмити һазир қәшқәр әң бихәтәр дәватсиму, әмма хитай көчмәнлири буниңға ишәнмәйду, уйғурлар рамзанни өткүзүп болса, вәзийәт йәнә җиддийлишиду, дәп қарайду.

Хоңкоңда чиқидиған “миңбав” гезитиниң хәвәр қилишичә, 8‏-айниң 1‏-күни кәч саәт 10 да, бир нәччә йүз хитай қәшқәрдики хәлқ мәйданиға топлинип,“һаятимиз хәвпкә учриди, һөкүмәт уйғурларға юмшақ қоллуқ қилди, биз бу юртта турушқа җүрәт қилалмаймиз” дәп намайиш қилғанда, топланғанлиқи адәмгә қарита оқ чиқириватқан хитай әскәрлири бу хитай намайишчилириға сүкүт қилди.

Қәшқәрдә туруватқан бир хитай хоңкоң учур васитилиригә ейтқан гәпләрдин мәлум болушичә, хитай һөкүмитиниң, “террорчилар етип өлтүрүлди” дегән хәвәрлири бу шәһәргә кәлгән хитай көчмәнлиригә тәсәлли берәлмигән. Улар, “бу юртта турғили болмайватиду, биз һазир сиртқа чиқсақ қолға калтәк елип чиқимиз, уйғурларниң қачан уштумтут һуҗум қилидиғанлиқини билгили болмайду” дәп дәрд ейтқан.

Тәйвәндики хитай учур агентлиқиниң баян қилишичә, қәшқәрдики мәдәнийәт сарийиниң әтрапи әң бас-бас ават базар иди. Әмма бир нәччә күндин буян, бу җайда дуканлар тақилип кәтти. Бу җайдики қайнақ ават базарлар бүгүн бәкла чөлдәрәп қалди. Һәр күни әтигәндә адәм әң көп келидиған көктат базиридиму, бүгүн херидарлар бәкла шалаң.

Хоңкоңда чиқидиған “миңбав” гезитиниң баян қилишичә, хитайниң шинҗаң уйғур аптоном районлуқ түрмә башқуруш идарисиниң муавин башлиқи җа чәнчав бүгүн, корла иқтисадий районида өткүзүлгән “заманиви түрмә бина қилиш мурасими”ға қатнашти. Байинғолин областлиқ сиясий қанун комитетиниң секретари җа чүнлин буни, “бу районда мәхсус йәрлик мәһбусларни қамайдиған, алий мудапиә иқтидариға егә әң чоң нуқтилиқ қурулушниң бири” дәп җакарлиди.

 Интернет торлирида бүгүнму, қәшқәр йеңи базар вәқәси тоғрисидики муназириләр давамлашти. Хитайпәрәс тор гезити-“довей” хәвәр торида хитай милләтчилики үстүнлүкни игилиди. Униңда, бири, “һазирқи уйғурлар, қәдимки заманда биз билән урушқа һонлар шу, дәп көрсәтсә, йәнә бири, дуняда уйғурларға панаһлиқ бериватқан дөләтләр көпийип қалди, буниңға тақабил туруш керәк” дәп чуқан салди.

Америка авази қатарлиқ учур васитилириниң муназирә бәтлиридә болса, “хитай йиллардин буян уйғурларға төһмәт чаплаватиду, шинҗаңда йүз бәргән вәқәләрни пүтүн дуня ашкара тәкшүрүп ениқлиши керәк” дегән тәшәббуслар үстүнлүкни игилиди.