Xitayda démokratiyining istiqbali

Fransiye awazi radi'osining 6 - noyabirdiki “ Xitaydiki démokratik heriket memliketlik kölemge ige ” namliq xewiride mezkur maqalining mezmunidin melumatlar bérilgen. Eserning aptori beyshya parizh siyasiy qanun inistétotining proféssori, xitay siyasiy mesililiri mutexessisi hem xitaydiki démokratik heriket tetqiqatchisi bolup,  ilgiri xitay heqqide köpligen analizlarni otturigha qoyghan.  
 
“ Xitaydiki démokratik heriket memliketlik kölemge ige” namliq maqalide bayan qilinishiche, xitaydiki démokratik heriketler téxi teshkillik, sistémiliq bir basquchqa qedem qoymighan.  Xitay xelqini özlirige egeshtüreleydighan bir siyasiy lider yaki aktip démokratiye pa'aliyetchisi meydan'gha kelmigen. Xitay hakimiyet qatlimidin bundaq ilghar pikirge ige birlirining pat arida otturigha chiqishidinmu ümid yoq. Xitaydiki siyasiy muhit barghansiri nacharlashmaqta. Shundaq bolushigha qarimay, xitaydiki démokratchi zatlar intérnétta bolsimu pikir bayan qilish imkanigha ige. 2008 - Yili, lyu shawboning “ Asasiy qanunning 8 - maddisi” namliq chaqiriqigha imza atqanlarning sani 10mingdin éship ketken. Lyu shawbo qolgha élin'ghanda, uning erkinliki üchün chuqan salghan we imza toplighanlarmu az emes. Xitayda yene ziyaliylar qatlimidin, adwokatlar sahesidin, tor yazarliri sépidin, muxbirlar arisidin démokratiye üchün sözlewatqanlar nahayiti köp. Mana bular, xitayda démokratik küreshning memliketlik bir kölemge ige ikenlikini körsitidu.
 
 Maqalide yene, ereb bahari inqilabining xitaygha melum derijide tesir körsetkenliki, xitay yurtlirining köpligen jaylirida melum sandiki kishilerning tinch kocha yürüshige atlan'ghanliqi, tor betliride xitaydiki heqsizliqlerge qarshi chuqan séliwatqanliqi yézilghan. Biraq, bularning hemmisi cheklimige ige bolup, aptorning qarishiche, xitay hökümiti oxshimighan köz qarashta pikir qilghan, heriket qilghan démokratiye pa'aliyetchilirini birdek qattiq basturmaqta. Hetta mewjut hakimiyetke qarshi chiqish éhtimali bolghanlarmu guman bilen qolgha élinmaqta. Bu, bir tereptin xitayning neqeder ajizliqini körsetse, yene bir tereptin xitayda démokratik heriketning astirttin küchiyiwatqanliqini körsitidu. Xitayning basturushlirigha uchrighan kishilerning hemmisila xelq teripidin söyülmekte hem shöhriti xelq ichide ösüp barmaqta.
 
Xitaydiki démokratiye mesilisi toghrisida xelq'ara qelemkeshler Uyghur merkizining re'isi qeyser özhun ependi köz qarashlirini bildürüp ötti.
 
Aptor “ Xitaydiki démokratik heriket memliketlik kölemge ige” namliq maqaliside yene shundaq bayanlargha orun bergen: 2012 - yili xitayda  hoquq almishish bolidu. Nurghun kishiler bu dewrni xelqni qozghashning yaxshi pursiti dep biliwatidu. Lékin, xitay saqchiliri siyasiy pikir éqimidiki kishilerni, adwokatlarni, kishilik hoquq pa'aliyetchilirini, muxbirlarni tutup solashni kücheytiwatidu. Mehbuslar éghir rohi zerbige uchrapla qalmay, jismaniy zerbilergimu uchrawatidu. Bu mesilide xitay merkizi aparatida pikir ixtilabi bar. Ey wéywéyning qoyup bérilishi xitay hakimiyet qatlimidiki yumshaq -  qattiq ikki xil küchning öz ‏-ara kürishining mehsuli. Xitay merkizidikilerning beziliri peqetla muqimliqni ishqa ashurushta ching turmaqta. Yene bir qismi nispeten keng démokratik muhit berpa qilish terepdari bolmaqta. Némila bolmisun, xitayning yéngi rehberlik qatlimidin siyasiy islahat élip bérishqa pétinalaydighan birlirining otturigha chiqishidin ümid yoq. Bu dégenlik؛ xitayda démokratiye emelge ashmaydu dégenlik emes. Lyu shawbogha nobél mukapatining bérilishi, xitay démokratchiliri üchün zor ilham bolupla qalmastin, xitaydiki démokratik heriketning gherb teripidin étirap qilinishidur.