Русийә анализчилири: мәркизий асияда “әрәб баһари” ниң тәкрарлиниши мумкинму?

Буниң тәсири сүрийидә әкс етилип, әмди униң садасиниң мәркизий асияда давамлишиш мумкинлики һәққидә һәр хил пикирләр шәкилләнмәктә. Дуня анализчилири мәркизий асиядики вәзийәтниң мурәккәплишишини нато әскәрлириниң афғанистандин елип кетилиши билән бағлаштурмақта. Бу мәсилиниң болупму русийә анализчилириниң даимий муһакимә темисиға айланғанлиқи диққәткә сазавәрдур. Мәлуматларға қариғанда, оттура асиядики вәзийәтниң әткәсчилик, диний радикализм вә террорчи күчләрниң пайдисиға өзгириши қошна русийини биарам қилмақта.

“столетийе ру” тор гезитидә елан қилинған алесандир шустофниң “мәркизий асиядики әрәб баһари вәзийәтниң муқимсизлаштурулушиниң мумкин болған пилани” намлиқ мақалидә нато вә а қ ш әскәрлириниң оттура асиядики мәвқәси көрситилгән болуп, русийә ташқи ишлар министирлиқиниң бу мәсилигә мунасивәтлик билдүрүшлири орун алған. Мақалә апториниң ейтишичә, русийә ташқи ишлар муавини алексей бородавкин дөләт думасиниң мәҗлисидә сөзгә чиқип, нато әскәрлири афғанистандин чиқип кәткәндин кейин а қ ш ниң бу йәрдики һәрбий тәсириниң тохтитилиши керәкликини тәләп қилған. У бу һәққидә мундақ дегән: “афғанистанда террорчилиққа қарши оператсийә тамамланғанда һәм америка һәрбий күчлири мәмликәттин чиқип кәткәндә вә уларни тәминләш һаҗәтлики керәксиз болғанда, әнә шу вақитта америка һәрбий күчлири пүтүнләй мәркизий асиядин кетиши һаҗәт. Биз өз тәлипимиздә туримиз.” а. Шустоф ахирқи вақитларда америка әскәрлириниң афғанистандин вә мәркизий асиядин толуқ чиқирилишини русийиниң тәләп қилмиғанлиқини, илгири а қ ш ниң бу райондин чиқип кетиши керәклики һәққидә рус сиясәтчилири пат-патла билдүргән болса, әмма ахирқи бир йил мабәйнидә бу мәсилиниң өз әһмийитини йоқатқанлиқиниң байқалғанлиқини оттуриға қойған.

А. Шустоф русийә мәвқәсиниң мундақ тез өзгиришини кейинки вақитларда а қ ш вә өзбекистанниң йеқинлишиши билән бағлаштурған һәм пат йеқинда америка һәрбий базисиниң қирғизистандики манастин өзбекистанниң қарши-ханабад райониға йөткилишиниң мумкинликини оттуриға қойған. Мақалидә вашингтон вә ташкәнт мунасивәтлириниң кейинки вақитларда барғансери қоюқлишиватқанлиқи, ташкәнткә қорал сетишқа бәлгиләнгән чәклимиләрниң явропа иттипақи тәрипидин күчидин қалдурулғанлиқи, русийиниң коллектип бихәтәрлик шәртнамиси тәшкилатини мустәқил дөләтләр һәмкарлиқида өзиниң империйилик дәваси қоралиға айландурувалғанлиқини сәвәб қилған өзбекистанниң бу тәшкилат паалийитидин чәтнәватқанлиқи ейтилған. Мақалә аптори русийә ташқи ишлар министирлиқи мәвқәсини мундақ дәп чүшәндүргән: “русийә а қ ш ниң афғанистанда болушини талибандин қоғдаш амили дәп мутләқ һесаблимайду. Он йил мабәйнидә йүргүзүлүватқан “йеңилмәс әркинлик” оператсийисиниң а қ ш ниң афғанистанда әксичә муқимсизлаштуруш ролини ойнаватқанлиқини дәлиллимәктә.” буниң ярқин испати сүпитидә а. Шустоф афған зәһәрлик чекимлик әткәсчиликиниң һәссиләп өсүватқанлиқини һәм а қ ш вә натониң буниң билән күришишни халимайватқанлиқини, зәһәрлик чекимлик әткәсчиликиниң асасән таҗикистан вә қирғизистан арқилиқ өтүватқанлиқини, шундақла қирғизистанда етниклар ара тоқунушларниң келип чиқишиға мана шу зәһәрлик чекимлик әткәсчиликиниң сәвәб болғанлиқини көрсәткән.

Мақалә аптори қазақистандики вәзийәт һәққидә тохтилип, бу йил ичидә ислам радикалчилириниң актиплашқанлиқини тәкитлигән. Униң мәлуматлириға қариғанда, ғәрбий қазақистанда һәрбий оператсийә нәтиҗисидә сәлафитлар җамаәси йоқитилған. Шундақла анализчиларниң пикричә, қазақистанға диний радикализм чегридаш русийиниң шималий кавказ районидин киргән, әмма буниңдин қәтий нәзәр қазақистан җәмийитидә ислам дининиң күчийиш әһвали йүз бәрмәктә. Болупму мәмликәтниң җәнубий вә ғәрбий қисмида исламниң радикал йөнилишигә болған қизиқиш өсмәктә.

А. Шустоф шундақла қазақистан вә өзбәкистандики муқимсизлиқниң йәнә бир тәрипини көрситип мундақ дәп язиду: “аһалиси, йери вә иқтисади җәһәттин райондики икки әң чоң мәмликәтләр һесабланған қазақистан вә өзбәкистан алдида - келәчәктә мәмликәт рәһбәрлириниң алмишиш мәсилиси турмақта. Түркмәнистан тәҗрибиси көрсәткәндәк, бу җәрян ички күчләрниң күриши биләнла чәклинип хатирҗәм өтиду, мумкин таҗикистан вә қирғизистандикигә охшаш қаттиқ тоқунушларға айлинип, униңға бир-биригә қарши қәбилә вә районлар сөзсиз җәлп қилиниду.” анализчи һәр қандақ күчлүк тоқунушларниң, болупму етник-миллий вә диний етиқадларниң мундақ һакимийәт өзгириш җәрянлириға қошумчә хәвп туғдуридиғанлиқини әскәртип, мәркизий асиядики вәзийәткә баһа бериштә буни һесабқа алмаслиққа болмайдиғанлиқини илгири сүргән.