Хитайдики булғинишниң сиясий арқа көрүнүши

Франсийә ахбарат агентлиқи 5-декабирдин башлап бейҗиңдики туманлиқ һаварайи сәвәблик 130дин артуқ дөләт-ичи сиртиға қатнайдиған йолучилар айропиланлириниң учуштин тохтиғанлиқини билдүргән иди. Америкиниң бейҗиңдики баш әлчиханиси бейҗиңдики һава булғиниш дәриҗиси тоғрисида өз алдиға тәкшүрүш елип берип елан қилған мәлумат 6-декабирдин башлап хитайда кәскин бәс-муназириләрниң қанат йейишиға сәвәб болди. Америка тәрәпниң мәлумати билән хитай тәрәпниң мәлуматида зор пәрқ бар иди. Хитай тәрәп бейҗиңдики муһит булғиниш дәриҗисини йиллардин буян “кишиләрниң саламәтликигә хәвп йәткүдәк дәриҗидә еғир әмәс, йеник булғиниш” дәп кәлгән болса, америка тәрәп “булғиниш дәриҗиси чәктин ешип кәткән, зиянлиқ тәсири интайин еғир” дегән йәкүнни чиқарған иди. Буниң билән хитай ташқи ишлар министирлиқи америка тәрәпниң бейҗиңдики һава булғинишиға мунасивәтлик санлиқ мәлуматларни елан қилишни тохтитишқа чақирған.

Үрүмчидики булғиниш бейҗиңдикидин еғир

Германийә долқунлири радиосиниң 6-декабирдики хәвиригә көрә, хитай пайтәхтидики аһалиләр бу хил булғанған һавадин узун муддәт нәпәсләнгән тәқдирдә йүрәк тиқилмиси, өпкә яллуғи қатарлиқ түрлүк кесәлләргә муқәррәр гириптар болидикән. Хитай аһалисиниң муһитни пакизлаш тоғрисидики нидалириға бейҗиң һөкүмити изчил ирән қилмиған. Бейҗиң шәһирини көкәртиш пилани һазирға қәдәр әмәлгә ашмиған. Җуңнәнхәйдикиләр өйлиригә вә ишханилириға һава тазилаш үскүнилирини орнитивелип сап һавадин нәпәсләнсиму, бирақ милйонлиған аһалиләр булғанған һавадин нәпәслинип яшашқа мәҗбур болған. Пуқралар бейҗиңни “туманлиқ пайтәхт”, “өпкә кесәллики пайтәхти” дәп атайдиған болған. ялғуз бейҗиңла әмәс, хитайниң нурғунлиған шәһәрлиридә кишиләр күн нурини көп көрәлмәйдиған, сиртқа чиқса маска тақап йүридиған һалға кәлгән. Хитайда хәлқара сәһийә тәшкилатиниң өлчимигә уйғун шәһәрләр йоқ дейәрлик дәриҗигә йәткән. Ундақта уйғур дияридичу? уйғур зиялийси раһилә ханим бу тоғрисида тохтилип, уйғур вәтини тупрақлириниң хитайлар тәрипидин тәбиий байлиқларни қалаймиқан қезиш сәвәбидин еғир дәриҗидә булғиниватқанлиқи, бейҗиңдики һава булғинишиға қариғанда, үрүмчидики булғинишниң техиму яманлиқини тилға елип өтти.

Һәммә нәрсә зәһәрлик

Икки күндин буян бир қисим хитай торбәтлиридә елан қилинип, хитай һөкүмити тәрипидин өчүриветиливатқан инкаслиқ язмиларда “мәркизи комитеттикиләр һава тазилаш үскүниси билән һаят көчүрмәктә. Әгәр улар алди билән виҗданини тазилашқа әһмийәт бәргән болса, җуңголуқларниң мәсилиси асанрақ һәл болатти” дегәндәк пикирләр орун алған. Йәнә безиләр “бүгүн вухәндә банка партлитилди. Чаңчүндә кала сүти зәһәрлик болуп чиқти. Бейҗиңда һава булғанмақта. Биз зади қандақ һаят көчүримиз? бу азаблардин қутулуш үчүн чәтәлгә чиқип кетәйли десәк, я пулимиз яки йолимиз болмиса?” дәп язған. Безиләр “доңбийда кока коладин зәһәрлик мадда байқалди. Гөшму зәһәрлик, унму зәһәрлик, көктатму зәһәрлик, сүтму зәһәрлик, бизгә асанрақ өлүш йоли йоқму” дәп нида қилған.

Бизниң нәпәс еливатқинимиз һава әмәс, бәлки сиясәт

6-Декабир германийә долқунлири радиоси “бизниң нәпәс еливатқинимиз һава әмәс, бәлки сиясәт” намлиқ йәнә бир хәвәр елан қилди. Хәвәрдә бейҗиңда 6-декабир күниму дөләт ичигә қатнайдиған 89 йолучилар айропилани билән дөләт сиртиға қатнайдиған 11 хәлқаралиқ айропилан һава мәсилиси түпәйли учуштин тохтиған. Хитайдики һава булғиниш мәсилисигә нарази болуп хитай тор бәтлиридә чуқан селиватқан хитай пуқралириниң сани икки күн ичидә 6милйон 800 миң кишигә йәткән. “йәршари вақти” тори болса, һазир бир содигәрниң торда күнигә йүз адәмгә һава тазилиғуч үскүниси саталайдиғанлиқини елан қилған.

Муназириләрдә баян қилинишичә, хитайдики бу муһит булғинишиниң асаслиқ җавабкари хитай һөкүмити болуп, хитай пуқралири һөкүмәтниң һәтта ап ашкара һава мәсилисидиму хәлқни ялған мәлуматлар билән алдап келиватқанлиқини, хәлқниң булғанған һавадинла әмәс, алди билән булғанған сиясәттин нәпәс еливатқанлиқини, хитай дөлитиниң һоқуқдарларниңла дөлитигә айлинип қалғанлиқини, хәлқниң өлүмгә мәһкум болуватқанлиқини инкас қилишқан. Улар хитайдики барлиқ мәсилиләрни дүшмән күчләр әмәс, бәлки өз һакимийитиниң пәйда қиливатқанлиқини, барлиқ зиддийәтниң арқа көрүнүшидә җуңнәнхәйниң орун еливатқанлиқини илгири сүрүшкән. Һалбуки хитай һөкүмити түнигүн германийидә чақириливатқан хәлқара килимат йиғинида, хитайниң 2020-йилидин кейин килиматни қоғдаш әһдинамисигә қол қойидиғанлиқини җакарлиди. Йиғин әһли хитайниң йәнә 10 йилдин кейин болсиму бу мәсилигә көңүл бөлүшкә мақул болғанлиқини “һәрһалда азрақ инсапқа кәлгәнлик” дәп қарап алқишлиди.