Jang chünshyen: '19 - awghust weqesi' bir millet yaki din'gha wekillik qilalmaydu

Etigen sa'et 8 etrapida, aqsu shehiri égerchi yéziliq saqchixanining kocha charlash etriti partlitish hujumigha uchrighan orun körsitilgen xerite. 2010-Yili 19-awghust.

Jang chünshyenning sözide diqqet tartidighan nuqta bolsa u weqeni "birer millet yaki din'gha wekillik qilalmaydu, weqeni peyda qilghuchilar her millet xelqining ortaq düshmini" dégen bolup, ilgiri oxshash xaraktérdiki weqelerde xitay hökümiti weqeni térrorluqqa we térror teshkilatlirigha baghlap kelgen idi.

Közetküchiler bu qétim jang chünshyenning weqeni "zorawanliq weqesi" dep atash arqiliq wang léchu'endin perqliq uslub ishletkenlikini bildürmekte.

Türkiye ege uniwérsitétining oqutquchisi proféssor alimjan inayet ependi bolsa, jang chünshyenning sözige baha bérip, jang chünshyenning weqeni "zorawanliq weqesi" déyishini ijabiy bir ehwal yaki burulush dep qarashqa bolmaydighanliqini alahide eskertti.

Shinjang gézitide chiqqan xewerdin melum bolushiche, jang chünshyen 26 - awghust künide qilghan sözide yene 19 - awghust weqesini "millet mesilisi yaki din mesilisi emes" dégen shundaqla weqeni oxshashla chégra sirtidiki atalmish "üch xil küchler" ge baghlighan. U, "déloning yüz bérishi chégra sirtidiki 'üch xil küch' ke qarshi küreshning uzaq muddetlik, murekkep, keskin küresh ikenlikini, uning bezide nahayiti keskinliship kétidighanliqini, uning iradimizge baqmaydighanliqini yene bir qétim delillidi" dégen.

Alimjan inayet ependi bolsa démokratiye bolmighan rayonlarda kishilerning öz naraziliqini mushundaq yol arqiliq ipade qilidighanliqini, xitay hökümiti Uyghurlargha qaritiwatqan bésim siyasitini özgertmigüche, bundaq weqelerning toxtap qalmaydighanliqini bildürdi.

Uyghur aptonom rayonining sékrétari jang chünshyenning qilghan sözide yene bir diqqet tartidighan nuqta, uning qanun arqiliq bashqurush, tertipke ehmiyet bérishni alahide tekitlishi bolup, u mundaq dégen : "meyli qandaq kishi bolsun, qaysi millettin bolsun, qandaq muddi'ani chiqish qilsun, qanun'gha ri'aye qilishi kérek. Qeyerde jinayetchi bolidiken, shu yerge zerbe bérish kérek. Kim jinayet ötküzidiken, shuninggha zerbe bérish, qandaq mesile bolsa, shu mesilini hel qilishi kérek" dégen.

Közetküchiler jang chünshyenning bu sözlirining ilgiri wang léchu'en qilghan "mingi xata tutulsa tutulsun, biri tordin chüshüp qalmisun" dégen sözidin perqliq ikenlikini bildürmekte.

Alimjan inayet ependining qarishiche, jang chünshyen xelq'ara jama'etning diqqitini qozghap qoymasliq üchün, xelq'aradiki qanuniy ölchem boyiche gep qilishqa tirishqan bolsimu, emma bu peqet uning gep qilish uslubidiki bir özgirish xalas.

Alimjan ependi sözining axirida yene, xitay hökümiti Uyghurlargha yürgüzüwatqan siyasetni özgertmigüche bu xil weqelerning toxtap qalmaydighanliqini eskertti.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.