Көкбайрақ журнилида пәләстин вә шәрқи түркистан темисида мақалә елан қилинди

Түркийидә нәшр қилиниватқан көкбайрақ намлиқ қош айлиқ журналниң йеңи санида “пәләстин вә шәрқий түркистан” дегән темида бир мақалә елан қилинди.
Ихтиярий мухбиримиз арслан
2011.11.11
gokbayrak-kitab-305.jpg Түркийидә нәшр қилиниватқан “көкбайрақ” намлиқ қош айлиқ журналниң муқависи. 2011-Йили ноябир.
RFA/Arslan

Бу мақалини язғучи абдуллаһ моллаоғлу язған.

Мақалә мундақ башланған: бүгүнки күндә түркийидә, һәр кимдин пәләстин һәққидә соралса, исраилийиниң бир қанчә йилдин буян пәләстинликләргә зулум қилғанлиқини билдүриду. Һәр қетимлиқ диний мурасимларда пәләстин хәлқи үчүн дуа оқулиду. ясир әрифатни хәлқ бәк яхши көриду, нәтиҗидә түркийә пәләстинни яхши билиду, әмма шәрқий түркистанға нисбәтән вәзийәт башқичә болуп, шәрқий түркистанни бәк аз киши билиду. Әмәлийәттә шәрқий түркистан узақ болсиму, түркийини әң яхши көридиған түркләрниң дияридур һәмдә шәрқий түркистандики уйғур тили түрк тилиға бәк йеқин охшап кетиду. Шәрқий түркистанлиқлар түркийини бәк яхши көриду. Һәҗгә барған һәр қандақ уйғур қайтишида түркийигә, болупму истанбулға кәлмисә, улар һәҗ қилиши кәм болуп қалғандәк һес қилиду.

Мақалидә йәнә уйғурлар дуч келиватқан еғир мәсилиләр үстидә тохтилип мундақ дейилгән: хитай 1949-йили ишғал қилған шәрқий түркистанда нәччә йилдин буян инсанларға зулум қиливатиду. Сот ачмастин уйғурларни өлтүриду. Бу инсанларниң пул - маллирини тартивалиду. Тили вә диниға чәклмә қойди. Түрмигә қамиғанларни начар шараитлар астида еғир ишқа салиду. Уйғурларниң нопусииниң көпийип кетишиниң алдини елиш үчүн мәҗбурий пиланлиқ туғут сиясити йүргүзмәктә. Хитай өлкилиридин һәр күни нәччә миңлиған хитайларни көчүрүп әкелип йәрләштүрмәктә. 60 Йилдин буян бу хил наһәқчиликләр давам қиливатиду. Мәрһум әйса йүсүп алиптекин қатарлиқ нурғун кишиләр шәрқий түркситан давасини түркийигә аңлитиш үчүн тиришчанлиқ көрсәтти. Әмма бу тиришчанлиқлар көзлигән сәвийидә тәсир көрсәтмиди.

Мақалидә йәнә уйғур мәсилисиниң дуня җамаитини өзигә тартишта интернетниң муһим рол ойниғанлиқини билдүрүп мундақ дейилгән: йеқиндин буян йүз бәргән вәқәләр билән шәрқий түркистан күнтәртипкә кәлди. Шәрқий түркистанниң күн тәртипкә келишидә асаслиқи интернет муһим рол ойниди. Рәһимсиз хитай һакимийити елан қилишқа һәргизму рухсәт қилмайдиған рәсим вә синалғу көрүнүшләр интернет арқилиқ дуняға тарқалди. Түркийә қатарлиқ көп санда дөләтләр вәқәләрниң көрүнүшлирини көргәндин кейин шәрқий түркситанни техиму яхши билишкә башлиди. Шәрқий түркситан даваси интернет арқилиқ дуня җамаитигә тонулушқа башлиди. Әмма бу вәзийәт бизниң хаталиқлиримизни кәчүрүм қилмайду. Бурун интернет йоқти шу сәвәбтин шәрқий түркситанни биләлмидуқ, дейишму мәнтиққа уйғун әмәс. Пәләстиндә йүз бәргәнләргә түркийиниң қарши чиқишиниң сәвәблиридин бири, пәләстинликләр билән охшаш бир динға етиқад қилғанлиқ иди. Босинийә вә чичәнистан үчүнму шу сәвәбләр асаси рол ойнайтти. Әмәлийәттә шәрқий түркистанда яшаватқан инсанлар һәм диний һәм миллий қериндашлиримиз болсиму, улардин толуқ хәвиримиз йоқ иди. Өз өзини тар даирә ичигә қапиливалған дөлитимиз, һөкүмитимиз, өз сайисидин қорқидиған системимиз сәвәбидин өз инсанлиримизни тонуялмидуқ. Шәрқий түркистан мәсилиси бүгүнки күндиму мәвҗут, йүрәкни ечиштуридиған бурунқи һали билән әң кона паҗиәлири билән давам қиливатиду.

Мақалиниң давамида йәнә мундақ дейилгән: бүгүнки күндә түркийиниң шәрқий түркистандин хәвири бар, уйғурларни билиду, хитайниң чегриси ичидә шәрқий түркситан дегән бир өлкиниң барлиқини билиду, әмма бу йетәрлик әмәс, чүнки бәк яхши көридиған диний қериндашлиримиз әрәб дуняси һазирғичә сүкүт ичидә. Әлҗәзирә телевизийисиниң бир қанчә қетим программа тарқтиштин сирт әрәб дуняси һазирғичә сүкүт ичидә турмақта. Әзәрбәйҗан, қазақистан, қирғизистан, түркмәнистан вә өзбекистан ғәрбий түркистанни тәшкил қилиду, әмма шәрқий түркситан үчүн авазини чиқармайду. Иран шәрқий түркситанни қоллайду. Шәрқий түркистанни тонуштуруш керәк. Билдүрүш керәк. Мушундақ қилиш арқилиқ давамлиқ күнтәртиптә тутуш керәк. Мушундақ қилғанда андин хитай илгирикигә охшаш зулум қилалмайду.

Мақалидә йәнә миллий азадлиқ һәрикити үчүн лидәрниң муһимлиқи тоғрисида тохтилип мундақ дейилгән: тибәтму хитай ишғал астида, әмма далай ламаниң мәшһур имтиязи сайисидә хитай илгирикигә охшаш тибәттә ашкара зулум қилалмайватиду. Һәр бир әркинлик һәрикитиниң бир лидәри болиду. У лидәр охшаш вақитта шу һәрикәтниң символи болиду. Шәрқий түркистан үчүн бүгүнки күндики әң уйғун лидәр болса рабийә қадир. Нәччә йил хитай зинданлирида зулумға учриған бу хуш чирай аял, имкан қәдәр күнтәртиптә тутулуш керәк, тонулуши керәк. Пәләстин мәсилисиниң нәччә йилдин буян алдинқи қатарда күнтәртиптә турушниң биринчи сәвәби ясир әрафатниң җәлп қилиш күчидур. ясир әрафат қандақ шәкилдә пәләстинни милйонлиған инсанлар тәрипидин билидиған бир мәсилигә айландурған болса, охшаш шәкилдә рабийә қадирму бир символ һалиға кәлтүрүлүши мумкин, бүгүнки күндә пәләстин мәсилисини латин америкилиқларму қоллайду. Пәләстин африқида, америкидиму охшаш тонулди. Охшаш шәкилдә шәрқий түркистанни тонуш, қоллаш имканийити бар.

Мақалидә йәнә шәрқий түркистан мәсилисиниң қайси нуқтини чиқиш йоли қилип туруп қәдәм елиши керәклики тоғрисида тохтилип мундақ дейилгән: бу йәрдә наһайити муһим бир нуқта бар, у болсиму шәрқий түркистандики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлиригә хатимә бериш мәсилиси. Бу болса шәрқий түркситан азадлиқ һәрикитини бир гәвдигә айландурушниң алдинқи басқучи һесаблиниду. Диний вә миллий қериндашлиримиз болған уйғур қериндашлиримизму инсандур, шуниң үчүн бу мәсилә дуня күнтәртипигә кәлтүрүлгәндә алди билән кишилик һоқуқ мәсилиси оттуриға қоюлуши керәк. Африқидики, латин америкидики вә яки явропадики инсанларниң диққити бу нуқтиға тартилиши керәк. Ирқдашлиқ вә диний қериндашлиқни асас қилған һалда елип берилған тәшвиқатларниң тәсири аз болиду. Бүгүнки күндә дуняда ирқдашлиқниң, диний қериндашлиқниң етибарға елинмайдиғанлиқи көрүлмәктә. Шәрқий түркистан 1949-йилдин буян, пәләстин 1948-йилдин буян қаниған яра болуп кәлмәктә. Бүгүнки күндә пәләстин илгирикигә қариғанда яхши вәзийәттә болуп, бу әһвали билән пәләстин шәрқий түркистан үчүн яхши бир үлгә болалайду. Бәзи вақитларда қорал билән һәл болмиған мәсилини, иҗтимаий хәлқ һәрикити, бир намайиш вә яки бир йүрүш қилиш билән һәл қилалайду. Исраилийини арқиға чекиндүрүшниң сәвәблиридин бири, пүткүл дунядики пәләстин тәшвиқатиниң күчи, мушуниңға охшаш бир хизмәт хитайниму тәсиргә учриталайду. Йеқин заманғичә шәрқий түркситан мәсилиси тоғрисида асасән сөз қилмиған хитай һакимийити йеқиндин буян баянат бәрмәктә, чүшәнчә бәрмәктә. Вәқәләрниң келип чиқиш сәвәблири тоғрисида баһанә тоқумақта. Буниң сәвәблири болса, дәсләптә интернеттики вә кейин телевизийиләрдә тарқитилған көрүнүшләрдур йәни тәшвиқатниң күчидур. Түркийиниң шәрқий түркистанға 60 йиллиқ бир қәрзи бар, һесаб китаб очуқ, қилишқа тегишлик хизмәт ениқ. Әмма бу һәқтә иш қилиш инсанларниң виҗдан- ғуруриға, чүшәнчилиригә бағлиқ.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.