Kökbayraq zhurnilida pelestin we sherqi türkistan témisida maqale élan qilindi

Bu maqalini yazghuchi abdullah molla'oghlu yazghan.

Maqale mundaq bashlan'ghan: bügünki künde türkiyide, her kimdin pelestin heqqide soralsa, isra'iliyining bir qanche yildin buyan pelestinliklerge zulum qilghanliqini bildüridu. Her qétimliq diniy murasimlarda pelestin xelqi üchün du'a oqulidu. Yasir erifatni xelq bek yaxshi köridu, netijide türkiye pelestinni yaxshi bilidu, emma sherqiy türkistan'gha nisbeten weziyet bashqiche bolup, sherqiy türkistanni bek az kishi bilidu. Emeliyette sherqiy türkistan uzaq bolsimu, türkiyini eng yaxshi köridighan türklerning diyaridur hemde sherqiy türkistandiki Uyghur tili türk tiligha bek yéqin oxshap kétidu. Sherqiy türkistanliqlar türkiyini bek yaxshi köridu. Hejge barghan her qandaq Uyghur qaytishida türkiyige, bolupmu istanbulgha kelmise, ular hej qilishi kem bolup qalghandek hés qilidu.

Maqalide yene Uyghurlar duch kéliwatqan éghir mesililer üstide toxtilip mundaq déyilgen: xitay 1949-yili ishghal qilghan sherqiy türkistanda nechche yildin buyan insanlargha zulum qiliwatidu. Sot achmastin Uyghurlarni öltüridu. Bu insanlarning pul - mallirini tartiwalidu. Tili we dinigha cheklme qoydi. Türmige qamighanlarni nachar shara'itlar astida éghir ishqa salidu. Uyghurlarning nopusi'ining köpiyip kétishining aldini élish üchün mejburiy pilanliq tughut siyasiti yürgüzmekte. Xitay ölkiliridin her küni nechche minglighan xitaylarni köchürüp ekélip yerleshtürmekte. 60 Yildin buyan bu xil naheqchilikler dawam qiliwatidu. Merhum eysa yüsüp aliptékin qatarliq nurghun kishiler sherqiy türksitan dawasini türkiyige anglitish üchün tirishchanliq körsetti. Emma bu tirishchanliqlar közligen sewiyide tesir körsetmidi.

Maqalide yene Uyghur mesilisining dunya jama'itini özige tartishta intérnétning muhim rol oynighanliqini bildürüp mundaq déyilgen: yéqindin buyan yüz bergen weqeler bilen sherqiy türkistan küntertipke keldi. Sherqiy türkistanning kün tertipke kélishide asasliqi intérnét muhim rol oynidi. Rehimsiz xitay hakimiyiti élan qilishqa hergizmu ruxset qilmaydighan resim we sin'alghu körünüshler intérnét arqiliq dunyagha tarqaldi. Türkiye qatarliq köp sanda döletler weqelerning körünüshlirini körgendin kéyin sherqiy türksitanni téximu yaxshi bilishke bashlidi. Sherqiy türksitan dawasi intérnét arqiliq dunya jama'itige tonulushqa bashlidi. Emma bu weziyet bizning xataliqlirimizni kechürüm qilmaydu. Burun intérnét yoqti shu sewebtin sherqiy türksitanni bilelmiduq, déyishmu mentiqqa uyghun emes. Pelestinde yüz bergenlerge türkiyining qarshi chiqishining sewebliridin biri, pelestinlikler bilen oxshash bir din'gha étiqad qilghanliq idi. Bosiniye we chichenistan üchünmu shu sewebler asasi rol oynaytti. Emeliyette sherqiy türkistanda yashawatqan insanlar hem diniy hem milliy qérindashlirimiz bolsimu, ulardin toluq xewirimiz yoq idi. Öz özini tar da'ire ichige qapiliwalghan dölitimiz, hökümitimiz, öz sayisidin qorqidighan sistémimiz sewebidin öz insanlirimizni tonuyalmiduq. Sherqiy türkistan mesilisi bügünki kündimu mewjut, yürekni échishturidighan burunqi hali bilen eng kona paji'eliri bilen dawam qiliwatidu.

Maqalining dawamida yene mundaq déyilgen: bügünki künde türkiyining sherqiy türkistandin xewiri bar, Uyghurlarni bilidu, xitayning chégrisi ichide sherqiy türksitan dégen bir ölkining barliqini bilidu, emma bu yéterlik emes, chünki bek yaxshi köridighan diniy qérindashlirimiz ereb dunyasi hazirghiche süküt ichide. Eljezire téléwiziyisining bir qanche qétim programma tarqtishtin sirt ereb dunyasi hazirghiche süküt ichide turmaqta. Ezerbeyjan, qazaqistan, qirghizistan, türkmenistan we özbékistan gherbiy türkistanni teshkil qilidu, emma sherqiy türksitan üchün awazini chiqarmaydu. Iran sherqiy türksitanni qollaydu. Sherqiy türkistanni tonushturush kérek. Bildürüsh kérek. Mushundaq qilish arqiliq dawamliq küntertipte tutush kérek. Mushundaq qilghanda andin xitay ilgirikige oxshash zulum qilalmaydu.

Maqalide yene milliy azadliq herikiti üchün liderning muhimliqi toghrisida toxtilip mundaq déyilgen: tibetmu xitay ishghal astida, emma dalay lamaning meshhur imtiyazi sayiside xitay ilgirikige oxshash tibette ashkara zulum qilalmaywatidu. Her bir erkinlik herikitining bir lideri bolidu. U lider oxshash waqitta shu heriketning simwoli bolidu. Sherqiy türkistan üchün bügünki kündiki eng uyghun lider bolsa rabiye qadir. Nechche yil xitay zindanlirida zulumgha uchrighan bu xush chiray ayal, imkan qeder küntertipte tutulush kérek, tonulushi kérek. Pelestin mesilisining nechche yildin buyan aldinqi qatarda küntertipte turushning birinchi sewebi yasir erafatning jelp qilish küchidur. Yasir erafat qandaq shekilde pelestinni milyonlighan insanlar teripidin bilidighan bir mesilige aylandurghan bolsa, oxshash shekilde rabiye qadirmu bir simwol haligha keltürülüshi mumkin, bügünki künde pelestin mesilisini latin amérikiliqlarmu qollaydu. Pelestin afriqida, amérikidimu oxshash tonuldi. Oxshash shekilde sherqiy türkistanni tonush, qollash imkaniyiti bar.

Maqalide yene sherqiy türkistan mesilisining qaysi nuqtini chiqish yoli qilip turup qedem élishi kérekliki toghrisida toxtilip mundaq déyilgen: bu yerde nahayiti muhim bir nuqta bar, u bolsimu sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichiliklirige xatime bérish mesilisi. Bu bolsa sherqiy türksitan azadliq herikitini bir gewdige aylandurushning aldinqi basquchi hésablinidu. Diniy we milliy qérindashlirimiz bolghan Uyghur qérindashlirimizmu insandur, shuning üchün bu mesile dunya küntertipige keltürülgende aldi bilen kishilik hoquq mesilisi otturigha qoyulushi kérek. Afriqidiki, latin amérikidiki we yaki yawropadiki insanlarning diqqiti bu nuqtigha tartilishi kérek. Irqdashliq we diniy qérindashliqni asas qilghan halda élip bérilghan teshwiqatlarning tesiri az bolidu. Bügünki künde dunyada irqdashliqning, diniy qérindashliqning étibargha élinmaydighanliqi körülmekte. Sherqiy türkistan 1949-yildin buyan, pelestin 1948-yildin buyan qanighan yara bolup kelmekte. Bügünki künde pelestin ilgirikige qarighanda yaxshi weziyette bolup, bu ehwali bilen pelestin sherqiy türkistan üchün yaxshi bir ülge bolalaydu. Bezi waqitlarda qoral bilen hel bolmighan mesilini, ijtima'iy xelq herikiti, bir namayish we yaki bir yürüsh qilish bilen hel qilalaydu. Isra'iliyini arqigha chékindürüshning sewebliridin biri, pütkül dunyadiki pelestin teshwiqatining küchi, mushuninggha oxshash bir xizmet xitaynimu tesirge uchritalaydu. Yéqin zaman'ghiche sherqiy türksitan mesilisi toghrisida asasen söz qilmighan xitay hakimiyiti yéqindin buyan bayanat bermekte, chüshenche bermekte. Weqelerning kélip chiqish sewebliri toghrisida bahane toqumaqta. Buning sewebliri bolsa, deslepte intérnéttiki we kéyin téléwiziyilerde tarqitilghan körünüshlerdur yeni teshwiqatning küchidur. Türkiyining sherqiy türkistan'gha 60 yilliq bir qerzi bar, hésab kitab ochuq, qilishqa tégishlik xizmet éniq. Emma bu heqte ish qilish insanlarning wijdan- ghururigha, chüshenchilirige baghliq.