Merkiziy asiyada tarixlar urushi dawam qilmaqta

Ilgiri sotsiyalistik we kapitalistik tüzüm otturisida keskin qarimu-qarshiliqlar höküm sürgen bolsa, emdi mundaq qarshiliqlar we riqabetchilik ilgiri bir ittipaqta bolghan jumhuriyetler arisida yenimu dawam qilmaqta. Bu döletlerning siyasiy we iqtisadiy munasiwetliridin tashqiri mundaq qarshiliqlarni tarix tetqiqatliridimu roshen körüshke bolidu, chünki ilgiriki bir pütün sowét xelqi, bir pütün sowét tarixi dégen yasalma chüshenchidin qutulghan bu memliketler emdi öz ötmüsh tarixini qayta qarap chiqish, shu döletlerning asasini teshkil qilghan her bir étnik öz tarixini qayta yézip chiqish mumkinchilikige ige boldi.

Bu, elwette, tebi'iy nerse, chünki ötmüshsiz, tarixsiz we medeniyetsiz xelqning, döletning kélechiki bolmaydu. Ene shuning üchün musteqilliqqa érishken her qandaq memliket, alimlarni shu milliy tarixni, milliy medeniyetni tikleshke seperwer qilishni bash meqsetlerning biri qilip qoydi. Shuni alahide tekitlesh kérekki, bu jeryanda kespiy tarixchilar bilen birlikte heweskar tarixchilarmu köplep peyda bolushqa bashlidi. Ularmu her tereplime izdinishlerni, tetqiqatlarni emelge ashurup, öz emgekliri bilen keng kitabxan ammisining diqqitige sazawer bolmaqta. Emma, ularning emgekliridiki bezi pikirlerning guman tughduruwatqanliqini, heqiqetke mas kelmeydighanliqini éytish kérektur. Buni, mesilen, ilmiy chare-tedbirler, shu jümlidin ilmiy emgekler, maqaliler, alimlarning pikirliri ispatlimaqta.

Yéqinda “Asiya merkizi” tor bétide élan qilin'ghan analizchi nurtay mustafayéfning “Merkiziy asiyadiki tarixlar urushi” namliq maqaliside ene shundaq tarixchilar we ularning maqaliliri heqqide gep qozghalghan bolup, maqale aptori qazaq, özbék, tajik, qirghiz qatarliq bezi étniklarning kélip-chiqishi, ularning ötmüsh tarixi we medeniyiti heqqide yézilghan bezi tarixchilarning emgekliri etrapida öz mulahizilirini élip barghan.

U bügünki kawkaz étnikliri arisida tarixiy mirasqa igidarchiliq qilish, yer dewasi oxshash talash-tartishlarning mewjut ikenlikini éytip kélip, yéngi merkiziy asiya döletlirining, bezi aptorlirigha xas bolghan öz étnikliri tarixini, öz memlikiti tarixini mumkin qeder qedimiy qilip körsitishke urunuwatqanliqini otturigha qoyghan.

U mundaq dep yazidu: “Emma, bu yerde mezkur ehwal honlar, qedimiy türkiyiler mirasi, chinggizxan we tömürleng mirasi üchün küresh sheklige ige bolmaqta. Qazaqistan jem'iyitide, bolupmu yashlar arisida shaxmurat qu'an'ghanof, qasim mesimi, qalibék daniyarof oxshash kespiy emes tarixchilarning arghinlarning, Uyghurlarning, qazaqlarning qedimiyliki, ularning qedimki dewrdiki meshhur tarixiy weqelerdiki roli, qatnishishi heqqide riwayetliri keng ammibabliqqa ige bolmaqta.” n. Mustafayéf bu yerde yuqirida atalghan aptorlarning emgeklirini misalgha keltürüp, ularda kir hem aléksandir makédonskiy dewrliridin melum bolghan arghin we bashqimu türkiy qebililerning qedimiyliki, Uyghurlar memliketliri we ularning bizning éramizghiche bolghan birinchi ming yilliqning otturiliridin tartip yawro'asiya boshluqidiki köchüp-qonushliri, chinggizxanning qazaqlardin kélip-chiqishi heqqidiki pikirlirining qandaqla bolmisun étnikning alahide rolini körsitishke qaritilghanliqini otturigha qoyghan.

Maqale aptori mundaq qarashlarning kespiy tarixchilar teripidin qobul qilinmaydighanliqini shundaqla birer weqe we jeryanni sherhiyleshte ular arisida qarimu-qarshiliqlarning mewjut ikenlikini, bolupmu özbék we tajiklar, qirghiz we özbékler, qazaq we özbékler arisidiki öz-ara munasiwetler tarixini chüshendürüshte qattiq qarshiliqlarning peyda boluwatqanliqini eskertken.

Aptor buningdin tashqiri g. Hidayetof, q. Jumaghulof, n. Nurtazin, m. Éshaliyéf, a, békbalayéf qatarliq özbék, qazaq, qirghiz tarixchiliri arisidiki qarimu-qarshiliqlarni körsitip, merkiziy asiyadiki tarixlar urushining mezkur rayonda jaylashqan memliketlerde puqralar jem'iyitining shekillenmigenliktin, ahali we köpligen tetqiqatchilar arisida taralghan millet, étnik heqqidiki xata chüshenchilerdin kélip chiqiwatqanliqini ilgiri sürgen.