Норвегийәдә йүз бәргән қәтлиам “көп мәнбәлик мәдәнийәтләр” ниң тәң мәвҗүтлуқ принсипиға тәсир көрситәмду?

Брейвик өзиниң күндилик хатирисидә норвегийә вә явропа, мусулманлар вә шундақла ят мәдәнийәтләрниң ишғалийитигә учрап, христиан мәнбәлик явропа мәдәнийити вә явропа турмуш усули хәвпкә дуч келиватқанлиқини тәкитлигән. У бу әһвални норвегийә вә явропаниң ят мәдәнийәтләргә қойнини ечип, “көп мәнбәлик мәдәнийәтләр” ниң тәң мәвҗутлуқ қиммәт өлчимини өзләштүрүши кәлтүрүп чиқарғанлиқини илгири сүрүп, буниңға марксизмниң җавабкар икәнликини илгири сүргән. Брейвикниң қаришичә, норвегийә вә яропа әллирини “көп мәнбәлик мәдәнийәтләр” қиммәт өлчимидин ваз кечишкә мәҗбурлап, явропа мәдәнийитини ассимилиятсийигә учраштин қоғдап қелишниң бирдин-бир йоли юқириқидәк қәтлиам елип берип, явропа хәлқини ойғитиштин ибарәт. Брейвик 76 адәмниң өлүшини кәлтүрүп чиқарған 22‏-числадики қәтлиамни мәзкур радикал оңчи идийиниң түрткисидә елип барған. Лекин, брейвикниң 22‏-числадики қәтлиамни елип беришиға түрткә болған мәзкур идийә норвегийә һөкүмити тәрипидин рәт қилинди.

Баш министир җинс столтенберг бүгүн ахбарат елан қилип, 22‏-чесла күни йүз бәргән партлаш вә қораллиқ һуҗумдин қорқуп қалмайдиғанлиқини вә норвигийиниң демократийә йолидин ваз кәчмәйдиғанлиқини билдүрди.

Уйғурлар норвегийәдә яшайдиған сан җәһәттин әң аз мусулман көчмәнләр топи болсиму, лекин бу вәқәниң уларни норвегийә хәлқигә охшашла чоңқур қайғуға салғанлиқини ейтишқа болиду. Бирақ бу вәқәниң йәнә көчмәнләр мәсилиси, норвегийә хәлқиниң “көп мәнбәлик мәдәнийәтләр” тәң мәвҗүтлуқ еңиға қандақ тәсир көрситидиғанлиқиға даир бәзи назук соаллар уларни биарам қиливатқанлиқи мәлум иди. Лекин норвегийә баш министири җинс столтенбергниң чаршәнбә күни чақирған ахбарат йиғинидики сөзи бу җәһәттики әндишиләрни пәсәйтишкә қаритилған. У норвигийиниң асаси қиммәт өлчимидә чиң туридиғанлиқини вә бу хил һуҗумларниң өзлирини қорқуталмайдиғанлиқини билдүрди.

Җинс столтенберг мундақ дәйду: “биз бу һуҗумдин хәвпсирәп қалмаймиз яки бу һуҗум бизни қорқуталмайду. Бу һуҗумниң мәқсити қорқунч пәйда қилиш вә әнсизлик яритиш. Бирақ биз буниңға йол қоймаймиз. Биз чоқум өзимизниң қиммәт өлчимини қоғдаш йолида қәтий чиң турушимиз керәк. Норвегийә очуқ -ашкара, кәң қорсақ, мәрданә җәмийәт. Пәқәт очуқ -ашкара муназирила әсәбийлик, тар қосақлиқниң үстидин ғалип келиду. Зораванлиқ һечқачан қобул қилинмайду. Норвегийә зораванлиққа техиму кәң демократийә, техиму кәң очуқ ашкарилиқ вә зор сиясий актипчанлиқ арқилиқ җаваб бериду.”

Норвегийә дүшәнбә күни 22-числадики қәтлиамда өлтүрүлгәнләргә матәм билдүргән. Шу күни пайтәхт ослода матәм билдүрүшкә қатнашқанларниң сани йерим милйонға йәткән иди. Бәзи көзәткүчиләр, норвегийә тарихида мисли көрүлүп бақмиған бу йиғилиш норвегийә хәлқиниң қәтлиамға учриған вәтәндашлириға болған еһтирамини билдүрүпла қалмай, буниң йәнә радикал оңчи идийигә қарши көрситилгән реаксийә икәнликини илгири сүргән. Норвегийә уйғур комитетиниң рәиси пәрһат яқуп әпәнди зияритимизни қобул қилип, бу һәқтики чүшәнчилирини баян қилди.

Хәвәрләрдә, брейвикниң норвегийә һөкүмити тәрипидин террорчилиқ шундақла йәнә, адимиликкә қарши җинайәт садир қилиш қатарлиқ қилмишлар билән әйиблинидиғанлиқи илгири сүрүлмәктә. Брейвик дүшәнбә күни сот мәһкимисигә чиқирилип, җәмийәт вә һөкүмәтниң һалқилиқ фонкитсийисигә бузғунчилиқ қилиш, аһалиләрни вәһимигә селиш билән әйибләнгән. У сотта қилмишини қобул қилған болсиму, бирақ террорлуқ билән шуғулланғанлиқини рәт қилди. Көзәткүчиләр, әгәр униң террорлуқ җинайити муқимлашса, әң көп болғанда 30 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинидиғанлиқини билдүрмәктә. Бирақ, бу вәқәдә норвегийәдики уйғур муһаҗирлириниң диққитини қозғиған нуқтиларниң бири норвегийә әдлийә системисиниң адиллиқи, қанчилик еғир җинайәт садир қилған болмисун, гумандарларниң қануни һоқуқи, кишилик иззәт -һөрмитигә әһмийәт беридиғанлиқидур. Норвегийә уйғур комитетидики пәрһат яқуп буниң хитай әдлийә системисиға нисбәтән рошән селиштурма болалайдиғанлиқини әскәртип, хитайни норвигийидин өгинишкә чақирди. Пәрһат яқуп буз сөзләрни бизгә голландийә пайтәхти аместердамда башланған дуня уйғур әркинлик лоңқисини талишиш мусабиқисигә қатнишиватқан йеридин баян қилди.

Брейвик осло шәһәр мәркизидики һөкүмәт бинаси алдида партлатқан бомба вә шәһәр сиртидики утоя арилида елип барған қәтлиам һакимийәт бешидики сол қанат ишчилар партийисини нишанға алған. У мәхсус ишчилар партийиси утоя арилида тәшкиллигән лагердики яш актипларни өлтүргән иди. Һакимийәт бешидики норвегийә ишчилар партийиси “көп мәнбәлик мәдәнийәт” принсипиға һөрмәт қилидиған либирал партийиләрниң бири. Көзәткүчиләр. Брейвикниң мәзкур партийини нишанға елиши бу партийиниң сиясий принсипи брейвикниң радикал оңчи идийиисигә тамамән зит икәнлики билән мунасивәтлик, дәп көрсәтмәктә. Баш министир җинс столтенбег чаршәнбә күнки ахбарат йиғинида йеңи бихәтәрлик қануни чиқирип, бәзи тәдбирләрни елишқа алдиримайдиғанлиқини әскәртип, “һазир вәқәдә аилә тавабатидин айрилғанлар вә уларниң дост-ярәнлиригә мәдәт беридиған, яриланғанларға ярдәм беридиған вақит” дәп көрсәтти.