buninggha qarita waqtida zörür toghrilash élip barmighanda rohimizni jemiyetni binormalliqqa bashlaydu. xitay da'irilirining türlük basturush siyasetliri hemde medeniyet hujumlirining tesirige uchrash jeryanida, yéqinqi yillardin buyan uyghur jemiyitidimu kishilerdiki psixik normalsizliqtin kélip chiqiwatqan yaman aqiwetler uyghurlarda psixika saghlamliqqa qarita diqqet qozghimaqta. elwette psixika normalsizliqni chüshinish, toghra mu'amile qilish we muwapiq dawalash üchün aldi bilen uning kélip chiqishigha seweb bolghan seweb, idiyiwi hemde ijtima'iy amillarni tépip chiqish zörür.
«ghemsizliktin artuq shadliq bolmas, qana'etchanliqtin artuq bayliq bolmas» dégendek, ademler ghem qayghusiz, qana'etchan bolsa özini bextlik hés qilidu, keypiyati yaxshi bolidu bundaq kishiler saghlam kélidu uzun ömür köridu, uyghurlardin néme üchün uzun ömür köridighanliqi üstide tetqiqat élip barghan nurghun tetqiqatchilarning oxshash yekünlirining biri uyghurlarning yashash aditi-étiqad, eneniwi örüp-adet, medeniyet senettin ayrilalmaydu, shungimu sehralardin tartip sheherlergiche hetta ular köchmen bolghan jaylarghiche, uyghurlarning turmushi küchlük örüp adet, exlaq puriqigha ige, shundaqla bolar uyghurlarda bashqa milletlerdin perqlendürüp turidighan, milliy psixikini shekillendürgen. qayghusi hem shadliqini waqtida muwapiq ipade qilishni bilidu, qana'etchan ümidwar. démek uyghurlarning psixika saghlamliqi ularning jismaniy saghlamliqi, uzun ömür körüshining asasi.
emma yéqinqi yillardin buyan uyghurlarning psixika saghlamliqigha da'ir mesililer köpiyishke bashlighan.
psixologiye mesililirige a'it «rohi saghlamliq we psixika» dep atalghan mexsus bir tor bette élan qilinghan bayanlardin melum bolushiche, dunyadiki psixologlarning «psixika saghlamliqini saqlashning shertliri néme?» dégen so'algha qarita ortaq jawabi shuki:
1. toluq bixeterlik tuyghusi bölishi kérek. yeni bixeterlik insanlarning asasi éhtiyaji, yeni insan ijtima'iy muhitning bixeter, tebi'iy muhitning güzel, xizmet muhitining azade, a'ile muhitining bextlik rahet bolushini arzu qilidu bolar bixeterlik tuyghusini shekillendüridu.
2. turmush nishani emeliyetke uyghun bölishi kérek. nawada turmush nishani kötürüsh iqtidaridin éship ketse éship ketkini qanche köp bolsa rohiy bésimimu shunche yuqiri bolidu .
3. özini toluq chüshinish kérek. iqtidarigha toghra höküm qilalmasliq keypiyatigha tesir körsitidu.
4. muhit bilen baghlinishini saqlash kérek. bundaq bolghanda meniwi turmushni béyitqili, muhitqa téximu yaxshi maslashqili bolidu.
5. indiwidu'alliq yeni xasliqni saqlash kérek. insanning yekke gewdilik xasliqni saqlishi uning her qandaq heriket hem rohiy halitining asasi.
6. melum öginish iqtidarini hazirlash kérek. yéngi bilimlerni üzlüksiz ögenmigende yéngi sheyilerni, jemiyet tereqqiyatini qobul qilishi cheklimige uchraydu.
7.yaxshi kishilik munasiwet saqlash kérek. kishilik munasiwet héssiyat amilini asas qilidu. kishilik munasiwetning maslashqan bolush bolmasliqi kishilerning psixika saghlamliqigha tesir körsitidu.
8.keypiyatni ipadilesh we tizginlesh lazim. sirtqi dunyada yüz bergen obyéktip sheyilerning kishilerning könglide xushal bolush, qayghu urush, ghezeplinish, bizar bolushqa oxshash inkas peyda qilishi keypiyat saghlamliqining belgisi. emma bu xil keypiyatlar heriket amilida heddidin ashqan halette ipadilen'gende u yene psixika binormalliqning belgisige aylinidu.
9. qabiliyitini cheklik da'iride jari qilduralishi kérek. bu arqiliq adem özining rolini muhimliqini hés qilalaydu.
10. ademning asasiy éhtiyaji melum derijide qandurulushi lazim. shexsning éhtiyaji qaldurulghanda xushalliq we bext tuyghusigha chömidu bu rohiy hem jismaniy saghlamliqqa oxshashla paydiliq.
halbuki uyghurlarning hazirqi omumiy weziyitidin qarighanda,ular psixika saghlamliqini saqlashning bu shertlirini toluq hazirlash shara'itigha ige emes, beziliri hazirlighan teqdirdimu qismen shertlirini cheklik shara'itta hazirlash muhitigha ige bölishi mumkin. shunga uyghur jemiyitini közitip kéliwatqan kanadadiki ruqiye turdush xanim uyghurlar keskin psixika toqunushi ichidin özini we özlükini saqlash riqabitige duchar bolmaqta deydu.
amérikidiki alem téxnikisi idarisining optika injénéri alim erkin sidiq ependimu yéngi ewlad uyghurlirining xitayning til we medeniyet assimilyatsiyisige uchrighandin kéyinki özgirishlirini közitip yazghan maqaliliride, xitay hökümitining uyghur yash ewladlirini psixologiyilik ang özgertish élip bériwatqanliqini körsitip, xitay uyghurlarning könglini bashqidin programmilimaqta, dep yekünligen idi. erkin sidiq ependimu uyghurlarni psixika binormalliq hadisilirige sel qarimasliqqa shundaqla buning téximu selbiy tesirlerni élip kélishining aldini élishqa chaqirdi.
adettiki kishilerning normal psixik halet bilen binormal psixik haletni perqlendürelishi unche asangha toxtimaydu. emma nöwette yüzeki halda psixik normalliq bilen binormalliqning ölchemliridin özini bahalash, ölchimi, psixik sinaq ölchimi, késellik sewebi we patologiyilik türge ayrish ölchimi sirttin baha bérish ölchimi, jemiyetke maslishish sinaq ölchimi qatarliqlar bar.
psixik saghlamliqigha sel qarashqa bolmaydu. saghlamliq saghlam ten saghlam rohtin pütidu. hemmimizge xushal keypiyat we saghlamliq yar bolsun!