Edep - exlaq we meniwi medeniyet

 Her qandaq bir xil yashash usuli we ijtima'iy tüzüm kishilerning ésil exlaqi we yüksek ish - herikiti bilen mukemmellishidu. Edep - exlaq qurulushi we ijtima'iy ré'alliqning bir pütünlüki her qandaq bir din we her qandaq bir qanunning muhim terkibidur. Xususen musulmanlarning öz exlaqi qurulushi bolmisa, ular étiqad qilip kéliwatqan dinning tüp idiyisi özining meniwi heriketlendürgüch küchi, eqliy yardimi we étiqad kapalitidin mehrum bolidu.

Rohiy terbiyilinish bilen jem'iyetning birliki

Se'udi erebistanining medine munewwere shehiride turushluq alim muhemmed niyaz hajim rohiy terbiye heqqide mundaq dédi:" jem'iyet tereqqiyati jeryanida, maddiy medeniylikning ulghiyishi bilen birge kishiler meniwi medeniyetnimu erkin tallap, özining xilmu- xil riqabet éngini munasip ashuridu, bu obyéktip jehette pütkül jem'iyetning meniwi turmushi mol, köp xil bolghan haletni shekillendüridu, lékin shuning bilen bir waqitta, kishiler maddiy we meniwi jehetlerde tengpungluqni yoqitip qoyidu. Shunga uningdiki halqiliq mesile rohiy terbiyilinish bolup qalidu. Eger insanning rohi öz waqtida yétekchilikke érishelise, mölcherlep bolghusiz ijtima'iy ünüm hasil qilip, muweppeqiyetke érishidu. Roh pak hem toghra bolidiken, tebi'iy halda, jem'iyet tinch - amanliqqa ige qilinip, ijtima'iy ish - heriketlerning hemmisi yaxshilinidu. Shunga qur'an kerimde:' i möminler! özünglarni gunahtin saqlanglar, siler qachaniki toghra yolda bolsanglar, bashqilarning adashqini silerge ziyan yetküzelmeydu,' dep körsitilgen. Buningdin körüwélishqa boliduki, shexslerning rohiy terbiyilinishi ijtima'iy exlaqqa mas kélidighan shexsiy meniwi medeniylik bolup, ular ijtima'iy emeliyet dawamida, uni özining ichki ish - herikitining ölchimi we qimmet nishanigha aylandurup, özlirige xas shexsiy exlaq qilip shekillendüridu. Mana bu rohiy terbiyilinish bilen ijtima'iyliqning birlikidur."

En'enige warisliq qilish bilen ülgilik rolning birliki

Muhemmed niyaz hajimning éytishiche, allah teripidin kelgen dinlar we ijtima'iy qanunlar jem'iyetni yaxshilash meqsitige yétish üchün, kishilerning özlirining ésil en'enilirige warisliq qilishi we ularni jari qildurushigha bekmu ehmiyet béridu. Ulardin kembeghellerni yölep, xéyimxeterge uchrighanlarni qutfuzushni, zorawanlargha qarshi chiqip, ajizlarni yöleshni, keng qorsaq, merdane bolush, kishilerge xoshalliq keltürüsh, hésdashliq rohigha bay bolushtek en'eniwi güzel exlaqlargha warisliq qilish we uni jari qildurushni, özini qurban qilalaydighan pidakarliq rohqa, japa - musheqqettin qorqmaydighan peziletke we ittipaqliship ilgirleydighan idiyige ige bolushni teleb qilidu.

Shunga qur'an kerimde:" siler yaxshi ishqa we teqwaliqqa yardemlishinglar, gunahqa we zulumgha yardemleshmenglar"dep körsitilgen.

Mewjud nuqsanlarni bilish bilen emeliyetchilikning birliki

Tarix shuni ispatlidiki, her qandaq ijtima'iy formatsiyide eng achquchluq nuqsan exlaq - étiqad buhranidur. Terbiye awwal shexs asasiy birlik qilin'ghan exlaq qurulushini aldinqi orun'gha qoyidighan bolghachqa, uningda teshebbuskarliq bilen ijtima'iy medeniylikke maslishish jehette küchlük uyghunlishish iqtidari bardur.

Shunga her qandaq terbiyede meniwi exlaq qurulushini shexsni asas qilip qanat yaydurup, shexsning ichki terbiyilinishige ehmiyet bérilidu. Ijtima'iy emeliyetke ehmiyet bérish her qandaq terbiyining ünüm bérishining asasidur.