Түркийә парламент әзаси ридван ялчин әпәнди билән сөһбәт

 Йеқиндин бери түркийә рәһбәрлири билән хитай рәһбәрлири оттурисидики бериш-келишләр көпәймәктә. Болупму, өткән йили 6-айниң 28-күни түркийә президенти абдуллаһ гүлниң үрүмчи зияритидин кейин, хитай баш министири вен җябав түркийини зиярәт қилди.  Бу йил 10-айниң 28-күни түркийә ташқи ишлар министири әхмәт давутоғлу зияритини қәшқәрдин башлиған иди. Бу һәйәт ичидә  түркийә парламентидики һәр қайси сиясий партийиләргә мәнсуп парламент әзалириму бар болуп, булардин бири түркийә милләтчи һәрикәт партийиси парламент әзаси ридван ялчин әпәндидур.  Түркийә парламентидики ишханисида дүня уйғур қурултийи һәйитини қобул қилған ридван ялчин әпәнди қәшқәр, үрүмчиләрдә елип барған зияритидин алған тәсиратлирини сөзләп бәрди.

 У алди билән екискурсийә қилған тарихий җайлар һәққидә мәлумат берип мундақ деди:

 Түркийә ташқи ишлар министири әхмәт давутоғлу билән бирликтә  хитайда елип барған зияритимизниң қәшқәр вилайитидин башлиниши алаһидә бир әһмийәткә игә иди. Биз әнқәрәдин удул қәшқәргә учтуқ. Алди билән қәшқәрдики тарихий җайларни екискурсийә қилдуқ. Түрк мәдәнийитиниң, түрк тилиниң бүгүнгичә давамлишишиға зор төһпиләрни қошқан мәһмут қәшқири, йүсүп хас һаҗипларниң мәқбәрисини зиярәт қилдуқ. Балилиқ чеғимиздин тартип дәрсләрдә бу инсанларниң исмини аңлап кәлгән идуқ. Бу бизләрни бәкла хушал қилди. Үрүмчидә көркәм бир мәсчиттә намизимизни қилдуқ. Пурсәт тапсақла көпрәк уйғурлар билән муңдишишқа тириштуқ. Уйғур қериндашлиримизниң шунчә бесимға қаримастин өз тилини, динини вә өрп ‏- адәтлирини қоғдап қалғанлиқини шундақла биз түркләргә болған сөйгүсини өз көзүм билән көрүп бәкла хурсән болдум.

 Парламент әзаси ридван ялчин әпәнди уйғур дияриниң иқтисади вә сияси әһвали қандақ икән дегән соалимизға мундақ җаваб бәрди:
 Шәрқий түркистан һазир хитайниң әң чоң районлиридин бири болсиму, иқтисадий җәһәттин бәкла кейин қапту. Әмма, бүгүн дуня вәзийити өзгәрди, хитай дуня иқтисадида муһим бир орунға игә. Шәрқий түркистанниң валиси хитай мәркизи һөкүмитиниң бу районға наһайити көп мәбләғ салидиғанлиқини ейтти, бу бизни сөйүндүрди. Биз дунядики милләтләрниң тарихтики орнини қайта елишини арзу қилимиз, әгәр бир милләт тарихтики орнини елиш үчүн күрәш қилмиса, тарих уни җазаландуриду, башқа милләтниң қолиға ташлап бериду. Шуни демәкчимәнки, түрк дуняси өз мәдәнийитини, тилини вә өрп-адәтлирини қоғдап қелиш үчүн күрәш қилиши керәк. 50 Йилдин кейин дуняда немиләрниң өзгиридиғанлиқини һечким биләлмәйду. 50 Йилдин кейин дуняда қанчә дөләт йоқ болуп, қанчә дөләт қурулиду, буни һечким биләлмәйду. Шуңа түркий хәлқләр, болупму уйғурлар тарихтин савақ елип бирлик вә баравәрлик ичидә  һәмкарлашқан тәқдирдә арзуйимизға йетәләймиз.

    Һөрмәтлик парламент әзаси, сиз уйғур диярини зиярәт қиливатқанда хитай мәтбуатлирида түркийә билән хитайниң шәрқий түркистан террорчилириға қарши күрәштә һәмкарлишиш һәққидә тохтамнамә түзгәнлики һәққидә хәвәрләр чиқти, сизчә уйғур  аммивий тәшкилатлири террор тәшкилатиму дегән соалимизға у мундақ җаваб бәрди:

 Мән шуни дейишим лазим, хитай бүгүн 1 милярд 300 милйон нопусқа, һәрбий күчкә,  иқтисадий күчкиму игә бир дөләт. Шәрқий түркистан бесивелинғандин кейин, хитайлар уйғурларға еғир бесим вә зулум сиясити елип барған болсиму, уйғурлар өз мәдәнийитини, өз тилини қоғдап қалалиған болса, у милләткә һөрмәт қилиш керәк. Хитайниң һәрбий күчи қанчә күчлүк болса болсун, уйғурларни һәргизму йоқ қилалмайду. Хитай һөкүмити буни нәзәрдә тутқан һалда, уйғурларниң  дуня өлчимидә  турмуш көчүрүшигә шәрт ‏- шараит яритип бериши керәк. Уйғурларниң һәқ вә һоқуқини бериши керәк. Мән түркийә һөкүмитини, дуня дөләтлирини уйғурларға игә чиқишқа чақиримән. Мән хитайниң уйғурларни ассимилиятсийә қилалмиғанлиқини көрүп уйғурлардин бәкла пәхирләндим.

 Түркийә ташқи ишлар министири әхмәт давутоғлу уйғур дияриниң рәһбәрлири билән учрашқанда, уйғур мәсилиси һәққидә сөзләштиму дегән соалимизға парламент әзаси ридван ялчин әпәнди мундақ җаваб бәрди:

 У йәрдики йәрлик һөкүмәт рәһбәрлири хитай мәркизий һөкүмити тәрипидин бәлгиләнгән кишиләр икән. Рәһбәрләрниң миллити уйғур болған билән хитай түзүми үчүн хизмәт қилидиған кишиләр икән, униң үчүн әпсуски, у йәрдә бу мәсилиләр һәққидә музакирә елип бериш пурсити техи йоқ. Әмма шуни дейәләймәнки, түрк байриқи есилған бир айропиланниң әнқәрәдин удул учуп  шәрқий түркистанға қонуши, бизниң уйғур қериндашлиримиз билән учришишимиз тарихий әһмийәткә игә. Келәчәктә техиму көп уйғур түркийигә, биз у йәргә зиярәткә бериш арқилиқ уйғурларниң турмуш сәвийисини юқири көтүрүшкә тиришимиз. Диктатора түзүм билән хәлқләрни башқуруш дәври өтүп кәтти, хитай һөкүмитиму уйғурларға техиму көп әркинлик бериш, турмуш сәвийисини техиму юқири көтүрүш арқилиқ шәрқий түркистан мәсилисини һәл қилишқа тиришиши керәк.

 11-Айниң 28-күни түркийә ташқи ишлар министири әхмәт давутоғлу билән биллә қәшқәр вә үрүмчиләрдә зиярәттә болған парламент әзаси ридван ялчин әпәнди пүтүн түрк дүнясиниң иптихари болған мәһмут қәшқири вә йүсүп хас һаҗипниң мәқбәрилирини көрүп өзини бәхитлик һес қилиш билән биргә, көңлиниң қаттиқ йерим болғанлиқини, чүнки бу икки мәқбәриниң бәк адди ясилип қалғанлиқини, әслидә түрк дүнясиниң әң һәйвәтлик хатирә сарийиниң бу икки шәхис үчүн селиниши керәкликини ейтти. У сөзидә түрк һөкүмитигә илтимас сунуп, мәһмут қәшқири билән йүсүп хас һаҗипниң мәқбәрисини қайта ясашни тәләп қилидиғанлиқини ейтти.