Xelq'ara munasiwette xitay we Uyghurlar heqqide mulahize

Közetküchilerning bildürüshiche, dunya weziyitidiki özgirishler, xelq'araliq térrorluqqa qarshi urush we gherb ellirining iqtisadiy krizis weziyetliridin, xitayning téximu küchlinishige purset yaritip bérish éhtimalliqi körünüwatqan bolsimu, del eksiche, küchi éshiwatqan xitay üchün xelq'ara weziyetning barghanséri nacharlishiwatqanliqi ilgiri sürülmekte.

Dunya weziyitidiki özgirishler xitay üchün qandaq purset yaritip bériwatidu? xitayning xelq'ara döletler bilen bolghan munasiwetliri qandaq kétiwatidu? xelq'ara sehnide xitayning orni qanchilik? Uyghur mesilisi xelq'ara sehnide qaysi basquchta kétiwatidu? bu so'allarning jawabigha érishish üchün, biz türkiye istratégiye chüshenchiler institutining mutexessisi doktor erkin ekrem ependining bu heqtiki pikir-qarashlirigha diqqet qilayli.

Doktor erkin ekrem aldi bilen, xitayning iqtisadi jehette küchliniwatqan bolsimu, gherbtiki iqtisadi krizisning tesiri astida sirtqa mal éksport qilish we tashqi döletlerge meblegh sélish pilanining qiyinlishiwatqanliqini bildürdi.

Doktor erkin ekrem sözide, xitay nopusida yashan'ghanlarning sanining éshishi bilen birlikte, döletke éghir yük we bu mesilige qarita tedbir élishta charisiz qalghanliqi, siyasiy we ijtima'iy mesililerning otturigha chiqishigha seweb bolidighanliqini bildürdi.

Doktor erkin ekrem sözide, xitay jem'iyitide hazir baylar bilen kembegheller otturisidiki perqning bek chong ikenlikini, buninggha tedbir alalmighan teqdirde xitayda siyasiy we ijtima'iy mesile peyda bolidighanliqini, pen - téxnikiliq ammiwi teshwiqat wasitilirining xitaygha chong tehdit bolidighanliqini, xelq'araliq uchur alaqining tesiride we gherb ellirining bésimi bilen erkinlik, barawerlik, insan heqliri we démokratiye uqumlirining xitayning jem'iyitige omumlishishi, xitayning xelq'araliq istratégiyisini tesirge uchritidighanliqini, xitayning xelq'ara döletler we qoshna döletlerge nisbeten tehdit peyda qiliwatqanliqini, xitayning herbiy we mudapi'e küchi ashqanséri amérika we xitayning qoshna döletlirining xitaygha bolghan ishenchining oxshash shekilde yoqqa chiqiwatqanliqini, amérika xitayning qoshniliri bilen birlikte xitaygha qarshi qollan'ghan istratégiyilik bésim xitayning bixeterlikini tesirge uchratqanliqini bildürdi.

Doktor erkin ekrem sözide yene, xitay irqchiliqning barghanséri ulghiyiwatqanliqi, xitaylar chet'elliklerge, Uyghurlargha we tibetlerge düshmen közi bilen qaraydighanliqi, xitayning xelq'aradiki obrazini tiklesh üchün köplep pul xejlewatqan bolsimu, xelq'aradiki selbiy obrazining yoqalmighanliqi we xelq'ara weziyette Uyghurlargha nisbeten yüz bériwatqan özgirishler toghrisida toxtaldi we Uyghurlargha xitay bésimining nechche hessilep éshiwatqanliqini, Uyghur medeniyitining buzghunchiliqqa uchratqanliqini bildürdi.

Doktor erkin ekrem sözide yene, Uyghur mesilisining héchqachan xelq'ara sehnide hazirqidek diqqet tartmighanliqini, Uyghur mesilisining xelq'aradiki köpligen chong döletlerning xitay bilen bolghan munasiwetliride orun élishqa bashlighanliqini, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatlirining héchqachan hazirqidek küchlük bolmighanliqini, ularning xelq'araliq siyasiy sehnilerdin orun éliwatqanliqini, xelq'araliq yighin we pa'aliyetler uyushturuwatqanliqini, chet'ellerdiki teshkilatlarning xelq'araliq pursettin yéterlik derijide paydilinalmay kéliwatqanliqini, xelq'ara weziyetni yüzlendüreleydighan sewiyide emeslikini, Uyghur mesilisining xelq'aralashqanliqini, emma teshkilatning sistémilashmasliq ini we siyasetchilerning mutexessislishishining töwen ikenlikini otturigha qoydi.

Doktor erkin ekrem sözide yene, Uyghurlarning duch kéliwatqan qiyinchiliqlirini tilgha élip, yaramliq kishilerning yéterlik bolmasliqi, iqtisadiy qiyinchiliqlar, istratégiyilik pilanning yoqluqi, weten ichi we chet'ellerdiki teshkilatlarning ortaq heriket qilalmasliqining kemchillik ikenlikini tekitlidi.

Doktor erkin ekrem sözining axirida, Uyghurlarning qilishqa tégishlik muhim xizmetlirini otturigha qoyup mundaq dédi: xelq'ara sewiyide lider yaritish. Xelq'ara sewiyide idé'ologiye peyda qilish. Idé'al istratégiyilik pilanlar tüzüsh. Ijra qilishqa tégishlik heriket pilani, teshkilatlar ara her tereplime hemkarliq ornitish kérek.