Wladimir putinning ghayisi- yawro-asiya ittipaqi

Putinning bu idiyisi heqqide türlük inkaslar dawamlashmaqta.

Putinning töt izahati

Wladimir putinning maqalisi “Yawro-asiya üchün yéngi birlishish layihisi- bügün tughuluwatqan kélechek” dep atalghan bolup, putin maqalisining béshida 2012-yili 1-yanwardin étibaren rusiye, bélorusiye we qazaqistanning birleshme iqtisadiy birlik layihisining ish bashlaydighanliqini eskertidu we arqidin sabiq sowét ittipaqidin ayrilip chiqqan döletlerni bir iqtisadiy gewde astigha toplap, yéngidin yawro-asiya ittipaqi dep atalghan tüzülmini qurup chiqishning asasliri, uning ehmiyiti hem roli heqqide sistémiliq toxtilidu.

Putin maqaliside yawro-asiya ittipaqini qurushning töt xil meqsitini otturigha qoyidu. Uning qarishiche, birinchidin bu sowét ittipaqini her qandaq shekilde qayta qurushni meqset qilmaydu. Biz hazirqi zaman dunyasigha qutup bolush qabiliyitige ige we yawropa bilen asiya-tinch okyan rayoni arisida ünümlük belwaghliq roli oynaydighan qudretlik, dölettin yuqiri ittipaq modélini teshebbus qilimiz, dep otturigha qoyidu.

Wladimir putin ikkinchi meqset süpitide chüshenche bérip, “Yawro-asiya ittipaqi yene öz nöwitide téximu ilgiriligen birlishish jeryanlirining merkizi bolidu” dep, uning kélechek mewqesini eskertidu.

Putin özining yawro-asiya ittipaqini qurushtiki üchinchi meqsiti heqqide toxtilip, hazir mewjut boluwatqan musteqil döletler hemdostluqining bu yéngi ittipaq bilen teng mewjut bolup turidighanliqi, bu ikki teshkilatning bir-biri bilen qarshi emeslikini eskertip, “Yawro-asiya ittipaqi bilen musteqil döletler hemdostluqini bir-birige qarshi qoyush bir xataliqtur. Bu tüzülmilerning sabiq sowét zéminlirida her birining öz orni we öz roli bar” deydu.

Uning tötinchi qarishi yawro-asiya ittipaqining xaraktéri we hemkarliq da'irisi we roligha qaritilghan bolup, wladimir putin “Tötinchidin, yawro-asiya ittipaqi bir ochuq layihe bolup, biz buninggha bashqa shériklerning kirishini qarshi alimiz. Bu, döletlerning uzun muddetlik xususiy dölet menpe'etlirige uyghun bolghan, öz aldigha chiqarghan qarari bolushi lazim” dep tekitleydu.

Rusiye bash ministiri putin yene eslide yawro-asiya ittipaqini qurush meqsitining kélip chiqish jeryanliri heqqide toxtilip mundaq yazidu:
“Sabiq sowét zéminlirida birlikke kelgen iqtisadiy hemkarliq qurushqa bolghan intilish 1990-yillarning béshida bashlan'ghan bolup, ‛yawro-asiya ittipaqi‚ dégen bu atalghu qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf teripidin 1994-yili otturigha qoyulghan. 2000-Yili, yawro-asiya iqtisadiy hemkarliqi qurulup, uninggha rusiye, bélorusiye, qazaqistan, qirghizistan we tajikistan qatnashqan. 2010-Yilining axirida kelgüside qurulidighan yawro-asiya ittipaqining terkibini ilgiri tamozhna ittipaqi bolup qurulghan rusiye, bélorusiye we qazaqistan teshkil qilish qarar qilindi”.

Yawro-asiya ittipaqining öz aldigha puli bolidu

Xewerlerdin melum bolushiche, wladimir putinning yawro-asiya ittipaqi 2013-yilidin étibaren resmiy qurulup, ishqa kirishishi mumkin iken.

 Rusiyining “Régnum” uchur torining xewer qilishiche, wladimir putinning axbarat katipi dmitriy péskow 5-öktebir küni bayanat élan qilip, qurulghusi yawro-asiya ittipaqining bir qatar tüzülmisi we xaraktéri heqqide toxtalghanda, yawro-asiya ittipaqining xuddi yawropa ittipaqigha oxshash birlikke kelgen pul we birlikke kelgen tarqitish merkizige ige bolidighanliqini ashkarilidi.

U yene yawro-asiya ittipaqigha eza bolidighan döletlerning öz siyasiy igilik hoquqini saqlap qalidighanliqi, biraq iqtisadiy bashqurushning chong derijidiki birleshme halette bolidighanliqini körsetti. Péskow sözide yene yawro-asiya ittipaqining yawropa ittipaqining modéligha eng yéqin ikenliki, bu pilanning kelgüsi alte yil ichide emelge ashidighan we köp xizmetlerning qilinidighanliqini eskertti.

Rusiye bash ministiri wladimir putinning yawro-asiya ittipaqini qurush idiyisi resmiy yosunda otturigha chiqqandin kéyin, bu nuqta birdinla dunya metbu'atlirining qiziq témisigha aylandi shuningdek bu heqte türlük inkaslar meydan'gha chiqti.

Téxi buningdin bir qanche hepte ilgiri rusiye birliki partiyisining qurultiyida prézidént dmitry médwédéw özining kéler yili bash ministir wladimir putin bilen orun almashturidighanliqi, yeni putinning prézidéntliq namzatliqi békitilip, kéler yili prézidént bolsa, özining bash ministir bolidighanliqini körsetken idi.

Gherbliklerning neziridiki yawro-asiya ittipaqi

Putinning yawro-asiya ittipaqi idiyisi gherb dunyasining türlük inkaslirigha seweb bolghan bolup, buningda putinning sowét ittipaqini qayta meydan'gha keltürüsh we yaki sowét ittipaqigha oxshash rusiyining yéngi bir qudretlik dölet sheklini qurup chiqish arzusigha wekillik qilidighanliqi birdek perez qilin'ghan shuningdek yene mundaq idiyining tughulushidiki sewebler analiz qilin'ghan.

Rusiye metbu'atlirining yekünlishiche, fransiyining “Lé figaro” gézitining analizidiki qarash bashqiche bolup, buningda putinning yawro-asiya idiyisining tüp meqsitining xitaygha bérilgen jawab ikenliki hemde buning xitaygha qarshi turushqa qaritilghanliqi körsitilip,“Buningda sowét impériyisini qayta qurush meqset qilinmaydu, belki xitayning ottura asiyadiki riqabetchilikige jawab bérish meqset qilin'ghan” dep yézilghan.

En'gliyide chiqidighan “Kündilik xetler” gézitining maqalisi bolsa, buning sowét ittipaqigha qaytish ikenliki, chünki, putinning rusiyining bir qisim shérik qoshnilirining gherb bilen bolghan yéqinlishishini xalimaywatqanliqi körsitilgen.

“Maliye waqitliri” géziti bolsa putinning bu idiyisining rusiyining yawro-asiya idiyisini terghib qilghuchisi alimi duginning rusiyining qudretlik yawro-asiya döliti süpitide qed kötürüp, gherbning rusiyini yoq qilish herikitige qarshi turush nezeriyisining ipadisi ikenlikini ilgiri sürgen.

Slowakiyide chiqidighan “Iqtisadiy xewerler” gézitining maqaliside rusiyidiki eng tesir küchke ige shexs putinning bu idiyisining rusiye siyasiy tarixidiki stalin we brézhnéw qatarliqlargha warisliq qilish ikenliki, uning bu idiyini krémilning hoquqini qolgha keltürüsh kürishi üchün qoral süpitide ishletmekchi bolghanliqi otturigha qoyulghan. Maqalide ilgiri sürülüshiche, chünki, hazir rusiyiliklerde sabiq sowét ittipaqining qudritini eslesh xahishi mewjut. Putin ruslar oylighandek qudretlik, hetta sowét ittipaqidinmu qudretlik bolghan hem kishilerge qorqunch ata qilalaydighan bir yéngi impériye qurmaqchi bolghan.

Polshining “Kündilik xatiriler” dep atalghan metbu'at wasitiside bolsa pütünley dégüdek polshining ezeldin rusiye bilen düshmenlishish we rusiyige boysunmasliq idiyisi bilen yughurulghan pikirler otturigha qoyulghan bolup, buningda putinning yawropa ittipaqigha oxshash chong birlik qurush arzusining emelge ashmaydighanliqi hem uning bundaq ittipaqni quralmaydighanliqi, chünki sabiq sowét ittipaqi xelqliri moskwa bilen ortaq qimmet qarishi we meqsetke ige emesliki, hazir moskwaning ajiz ikenliki, shunga putinning bu idiyisining moskwadin bashqa héch kimge kérek emeslikini ilgiri sürülgen.

Qazaqistan yawro-asiya ittipaqining namzati

Melum bolushiche, wladimir putin qurmaqchi bolghan yawro-asiya ittipaqining tunji namzatliri rusiye, bélarusiyidin ibaret ikki slawiyan döliti bilen qazaqistandin ibaret bir türkiy jumhuriyitidur. Bashqa türkiy tilliq jumhuriyetler hemde bashqa sabiq sowét ittipaqidin ayrilip chiqqan jumhuriyetlerning bu ittipaqqa qandaq qaraydighanliqi heqqide resmiy inkaslar yoq. Emma, qazaqistandiki milletchilik éqimidikilerning qazaqistanning yawro-asiya ittipaqigha kirishige qarshi turidighanliqi perez qilinmaqta.