Хитай деһқанлири партлаш алдидики бомбидур

Франсийә ахбарат агентлиқиниң 22-авғуст көрситишичә, болупму хитайдики 220 милйон нопуслуқ муқим кирими болмиған деһқан ишләмчиләр йеридин айрилған сәргәрданлар болуп, улар хитай һакимийити үчүн хәтәрлик бир күч, улар һәрқачан партлаш еһтимали болған дәһшәтлик бир бомбиға охшайду.

Хуаҗуң педагогика университети йеза тәтқиқат институти йеқинда “хитай деһқанлириниң иқтисадий әһвали һәққидә доклат” ни елан қилип, хитайдики деһқанларниң намратлиқта агаһландуруш чекигә йәткәнликини, намрат деһқанларниң һакимийәткә тәһдит пәйда қилидиған йошурун бомба һалитини шәкилләндүргәнликини оттуриға қойди. Хитай 2000-йилидин буян деһқанларниң кирими һәққидә хәлқаралиқ өлчәмләргә аит учурларни елан қилмай кәлгәниди.

Германийә долқунлири вә франсийә авазиниң 21-22-авғуст күнидики мунасивәтлик хәвәрлиридә баян қилишичә, хитайдики бай-кәмбәғәллик пәрқи тарихтики әң юқири сәвийигә йетип, деһқанларниң турмуш сәвийиси хәлқаралиқ өлчәмдики әң төвән чәккә йеқинлашқан. Хәлқара өлчәм болған җини коеффитсентида деһқанларниң кирими 0.4 Лик өлчәмдин төвәнләп кәтмәслики бәлгиләнгән. Әмма хитайдики деһқанларниң кирими һазир бу агаһландуруш сизиқиға йәткән.

Нөвәттә, хитайда шәһәрлишиш қәдими зор дәриҗидә йүксилип, әрзан әмгәк күчлиригә болған еһтияҗни қамдап келиватқан болсиму, хитай нопусиниң үчтин бириниң йәнила муқим иқтисадий кирими йоқ. Униң үстигә, хитай ашлиқта өзини тәминләш иқтидариға игә әмәс. Йиллиқ еһтияҗлиқ ашлиқниң үчтин бирини чәттин импорт қилиду. Әгәр хәлқара базарда ашлиқ баһасида давалғуш йүз бәрсә яки ашлиқ йетишмәйдиған вәзийәт шәкилләнсә, хитайда ачарчилиқ йүз бериду.

Мутәхәссисләрниң қаришичә, хитайдики әң намрат районларниң бири уйғур или болуп, болупму җәнубий уйғур илидики деһқанларниң турмуш сәвийиси һазирму қорсақниң ғемидин һалқип кетәлмигән дәриҗидә. Хитай һөкүмәт орунлири елан қилған әң йеңи мәлуматларға көрә, ичимлик су вә ток мәсилиси техи һәл болмиған уйғур деһқан, чарвичиларниң нопуси 3 милйондин ашиду. Шәһәрләрдә яшларниң мутләқ көп қисми муқим кирими болмиған ишсиз кишиләрдур. Әгәр намратлиқ вә ишсизлиқ һакимийәткә қарши йошурун бомба дәп қаралса, у һалда уйғур елидә бундақ бомбиларниң һесабини елип болуш тәс. Илгирики бирқанчә йилда партлиған вәқәләр буниң мисали. Д у қ яшлар комитети рәиси ғәюр қурбан әпәнди бу тоғрисида көз қарашлирини билдүрүп өтти. У сөзидә, шәрқий түркистандики бу намратлиқниң һаман бир күни ғәзәпкә айлинидиғанлиқини илгири сүрди.

Уйғур көзәткүчиләрниң қаришичә, хитай һөкүмити 2009-йили йүз бәргән 5-июл үрүмчи вәқәсидин кейин, уйғур илиниң тәрәққиятини хитайниң 19 өлкисигә көтүригә бәрди. Уйғур дияриниң җәнуби вә шималидики шәһәрләрдә һәшәмәтлик қурулушлар селинмақта. Хитай һөкүмитиниң тили билән ейтқанда, уйғурлар үчүн наһайити кәң болған иш пурсәтлири яралмақта. Әмма һазирғичә, уйғурларниң бу иш пурсәтлиридин қайси дәриҗидә бәһримән болуватқанлиқи тоғрисида ениқ мәлумат йоқ. Сақал, бурут қоюш вә ромал артиш һәқлириму тартип елинған уйғурларниң асайишлиқ бир һаятқа еришишидин сөз ечиш тәс. Униң үстигә, хитай һөкүмити йезилар үчүн аҗратқан мәбләғ билән шәһәрләр үчүн аҗратқан мәбләғ оттурисида асман-земин пәрқ бар. Йәни, қәшқәр кәби қәдимий уйғур шәһәрлирини чеқип, хитай посунидики шәһәр қияпәтлирини бәрпа қилип, ичкири хитайдин көпләп нопус йөткәватқан болсиму, уйғур деһқанлириниң турмушида өзгиришниң изнасиму йоқ. Хәлқ йәнила намратлиқ ичидә яшимақта.