Xitay puqralirigha rastla démokratiye kérek emesmu?

Uyghurlarning erkinlik yolida élip bériwatqan küreshliri xitay hökümiti teripidin izchil halda térrorluq heriket, az sandiki milliy bölgünchilerning döletni parchilash suyiqesti dégendek namlarda atilip, omumiy Uyghur millitining xitay hökümranliqigha bolghan naraziliqi hem qarshiliqi yalghan'gha chiqirilghandek, tibetliklerning erkinlik küreshlirimu dalay lama guruhining bölgünchilik herikiti dep atilip, omumiy tibet xelqining xitay hökümranliqidin narazi emesliki ilgiri sürülgen idi. Emdi xitay hakimiyitining axbarat wasitiliri özliri élan qilghan xelq rayi netijisini inkar qilip, xitay puqralirining démokratiye telipinimu yalghan'gha chiqirip, omumiy xitay xelqining kommunistik hakimiyettin razi ikenlikini bazargha salmaqta. Bu sewebtin, xitayning yershari waqti géziti bilen fransiyining azadliq géziti arisida qelem kürishi peyda bolmaqta.

Xitayning yershari waqti tori 3-ayning 12-küni élan qilghan ray sinash netijisi gherb axbarat sahesining diqqitini jelp qilghan idi. Fransiyide chiqidighan azadliq géziti 13-mart küni bu ray sinash netijisige bina'en, 63% xitay xelqining gherbche démokratiyige telpünidighanliqini, 49% xitay xelqining yéngi bir inqilab arqiliq weziyetni özgertishni xalaydighanliqini yekünlep élan qilghan. Buning bilen yershari géziti muherriri wang wén derhal reddiye élan qilip, fransiye azadliq gézitini haqaretlik ibariler bilen tenqid qilghan. Uning éytishiche, azadliq géziti nomussizlarche aqni qarigha özgertip, xelq'arada qaymuqturush élip barghan.

Fransiye awazi radi'osining 20-marttiki xewirige asaslan'ghanda, xitay élip barghan ray sinash netijiside 37% xitay xelqi siyasiy islahatni qollighan. 30% Xitay xelqi ijtima'iy islahatni qollighan. Yene 26.6% Xitay xelqi iqtisadiy islahatni qollighan. Yershari waqti gézitining muherriri wang wénning bildürüshiche, ray sinashta 47.9% Adem gherbche démokratiyige qarshi emeslikini, 15.7% Adem gherbche démokratiyini qollaydighanliqini bildürgen. Azadliq géziti bolsa ijtima'iy islahat bilen siyasiy islahatni qollighuchilar sanini birleshtürüp yaki gherbche démokratiyini qollaydighanlar bilen qarshi turmaydighanlarning sanini birleshtürüp 60% tin artuq xitay xelqining gherbche démokratiyige telpünidighanliqini otturigha qoyghan.

20-Mart fransiye awazida élan qilin'ghan “Xitaydiki köp sanliq xelqning démokratiye telipi yalghanmu?” namliq maqalide körsitilishiche, xitay kompartiyisining zuwani bolghan yershari waqit torida élan qilin'ghan bu ray sinash netijisi xitay merkizi komitétidikilerni bi'aram qilghan. Gézitning muherriri wang wénning epsane tillar qollinilghan reddiyisimu derhal öchürüp tashlan'ghan. Maqalide, axbarat yüksek derijide qamal qilin'ghan, xelqning söz erkinliki cheklen'gen, tor betliride pikir qilish xeterlik aqiwetlerge seweb boluwatqan xitayda 15.7% Xelqning gherbche démokratiyini qollaydighanliqini, 47.9% Xelqning gherbche démokratiyige qarshi turmaydighanliqini otturigha qoyalishi xitay xelqining hazirqi mewjut tüzülmidin bizar ikenlikining we démokratiyige telpünüwatqanliqining delili ikenliki ilgiri sürülgen.

Maqalide körsitilishiche, yershari waqti gézitige oxshash xitay axbarat wasitiliri izchil halda gherb démokratiyisini qarilap, kishilik hoquq, erkinlik uqumlirini chong xitaychiliq, milliy esebiylik, shexsiy menpe'etchilik qatarliq sahelerge xizmet qildurup, uni kishi tebi'itini özgertidighan idiyiwi qoralgha aylanduruwalghan. Xitay hakimiyiti bu qoral arqiliq, xelqni peqetla shexsiy menpe'etni köridighan, kishilik qimmet qarishi yolida izdenmeydighan halgha keltürüp, netijide öz menpe'etlirini, özlirining mustebit hakimiyitini, parixorluq hem chirikliklirini qoghdash meqsitige yetmekchi bolghan. Maqalide yene, xitay hökümitining özliri élip barghan bu ray sinash netijisige yüzlinishini, bu pakitni inkar qilmasliqini, xelqning némige mohtaj boluwatqanliqini chüshinishini telep qilghan.

Maqalide azadliq géziti muxbirining xatalashmighanliqi, eksiche xitay terepning bu ray sinash netijisini hezim qilalmighanliqi bayan qilin'ghan. Fransiye azadliq géziti muxbirining bildürüshiche, yershari waqti géziti bu ray sinash tüpeyli xitay hökümitining qattiq jazasigha uchrash xewpige duch kelgen. Bu ray sinash xitayning ichki qismidiki islahatni qollighuchilar bilen uninggha qarshi turghuchilar otturisidiki keskin küreshni eks ettürüpla qalmastin, omumi xitay xelqining xitay kompartiyisige bolghan naraziliqi we démokratiyige bolghan zariqishlirinimu ashkarilap bergen.