Maqale: türkiyide xitay medeniyet yili we Uyghur türkliri

Yéqinda türkiyining eng meshhur tor béketliridin biri bolghan xeber7 tor békitide, “Xitay medeniyet yili we Uyghur türkliri” dégen témida bir maqale élan qilindi.
Ixtiyariy muxbirimiz arslan
2011.12.20
xitay-medeniyet-yili-we-uyghur-turkliri-305.jpg Yazghuchi meryem aybek sinanning “Xeber7” tor békitide neshr qilin'ghan maqalisi. 2011-Yili dékabir.
www.Haber7.com diki shu maqalidin élin’gha

Bu maqale yazghuchi meryem aybek sinan teripidin yézilghan. Maqalide 2012‏-yili türkiyide xitay medeniyet yili élan qilin'ghanliqini eyiblesh bilen birge, Uyghurlarning bu heqtiki étirazliri we Uyghurlarning duch kéliwatqan qiyinchiliq mesililirini otturigha qoyghan.

Maqale mundaq bashlan'ghan: ötken künlerde istanbulning topqapi sariyida türkiye medeniyet ministiri ertughrul güney teripidin uyushturulghan axbarat élan qilish yighini bilen “2012‏-Yili türkiyide xitay medeniyet yili” pa'aliyetliri bashlandi. Pa'aliyet qilsa meyli, buninggha héchbir étirazimiz yoq. Xitay uzun zamandin buyan munasiwet qilip kéliwatqan bir dölet. Dunyada eng qedimiy qoshnimiz, qedimidin bashlap duch kelgen qedimiy düshminimiz we yaki dostimiz. Xitay hazir bek uzaqta körünsimu, eslide hazirmu bir-birimiz bilen bolghan mesililirimiz tügimidi. 5000 Yilliq bir sinaq bilen her ikki xelq bir-birini bek yaxshi bilidu we tonuydu.

Aptor maqaliside yene türkiyide xitay medeniyet yili élan qilinishigha qarshi Uyghurlardin uchur kelgenlikini bildürüp mundaq yazghan: méning xet adrésimgha nurghun Uyghurlardin xet keldi. Bularning ichide dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi siyit tumtürk shundaq yazghan: biz medeniyet hemkarliqi munasiwiti bilen türkiyining her qaysi dölet we milletler bilen ikki tereplime élip barghan munasiwetlirini hörmet qilimiz. Bu xitaynimu öz ichige alidu. Emma bu munasiwetler öz-ara semimiyet, hörmet we ishenchni asas qilish kérek. Xitayning yéqindin buyan türkiyide medeniyet pa'aliyetlerni köplep qilishi chongqur menilik bir ish. Bu 2009‏-yili 5‏-iyul ürümchide yüz bergen Uyghur qirghinchiliqidin kéyin buzulghan türkiye , xitay munasiwetlirini yaxshilash we yoqatqan obrazini qayta tiklesh üchün élip bériwatqan bir opératsiyimu? xitay kommunist hakimiyiti pütkül dölet imkaniyetlirini ishqa salghan bolsimu, türkiye xelqi aldida ishghalgha uchrighan, zulum qilin'ghan, omumyüzlük assimilyatsiye qilinishqa duch kelgen sherqiy türkistanliqlarni térrorchi dep körsitishte meghlubiyetke uchridi.

Maqalide yene mundaq déyilgen: ularning tili boyiche ipadilesh kérek bolsa, xitay türkiyidiki xelq ammisi bilen we metbu'at urushida meghlup boldi. 5-Iyul qirghinchiliqning deslepki yillirida türkiyide xitayni tonush nami astida 2010‏-yili bir ayliq bir medeniyet pa'aliyiti ötküzüldi. Bu pa'aliyetning bash rolchiliri sherqiy türkistanliq Uyghur sen'etchiler we milliy muzika etritining ajayip sen'etliri idi. Tiyatir zalidiki liqmu‏-liq insanlar körsitilgen ajayip güzel Uyghur 12 muqamini, Uyghur milliy usulini körüp hayajan'gha chömdi. Sen'et axirlashqanda bolsa zaldiki pütkül insanlar sen'etchilerni hayajandin yash aqqan közliri bilen alqishlidi. Bu nuqtida xitay meqsitige yetken boldi. Chünki xitaylar bu körünüshler bilen türk xelqige Uyghurlarning sherqiy türkistanda rahet, huzur ichide bextlik yashawatqanliqini körsetkendek boldi. Emma türkiye we xelq ammisi bilmigen bir heqiqet bar idi. Uyghur sen'etchilerning hemmisi istanbul atatürk ayrodromigha kirish ishliri béjirilip bolghandin kéyinla, puqrache kiyin'gen xitay saqchiliri teripidin pasportliri qolliridin éliwélin'ghan. Emma türkiyidin kétidighan waqitta yene ayrodromda qoligha bergen. Bu sen'etchilerning türkiyide sayahet erkinliki cheklen'gen'ge oxshash, bir qorsaqtin tughulghan qan-qérindashliri bilenmu uchrishishqa ruxset qilinmighan. Oyun qoyush jeryanida türkiyide yashaydighan Uyghurlardin héchbirining zalgha kirishige ruxset qilinmidi.

Maqalining dawamida yene mundaq déyilgen: xitay kommunist hakimiyiti qénigha singip ketken aditi boyiche yéqindikini ézish, uzaqtiki aldash siyasitini rehimsizlerche ijra qilmaqta. Xitay, türk islam medeniyitining ayrilmas bir parchisi bolghan anadoliye türklirining ata yurti bolghan sherqiy türkistanni ishghal qilghan 1949‏-yilidin bügünki kün'giche 62 yildin buyan assimilyatsiye qilip, medeniyetlirimizni, tarixi yadikarliqlirimizni, tilimizni we dinimizni omumyüzlük yoq qilmaqta. Bu xil qilmishlarni ishlep turup nomussizlarche türkiyide xitay medeniyitini tonutush shara'itigha ige bolmaqta. Bügünki kündimu sherqiy türkistanliq qérindashlirigha eng köp destek bergen türkiyini qérindashliridin uzaqlashturushni közlimekte. Emma ular mexpiy oyunda hergizmu muweppeqiyet qazinalmaydu. Bu sériq halaketke qarshi millitimizni agahlandurimen we millitimge aliy éhtiram bildürimen. Bu maqalidin sherqiy türkistandiki Uyghurlarning xitayning türkiyidiki pa'aliyetliridin bi'aram bolghanliqini chüshiniwalghili bolidu.

Heqiqeten buningdin bir qanche mezgil ilgiri sha'ir niyazi yildirim gench'osman oghlining shé'irida ipadiligen'ge oxshash, milyonlighan musulman Uyghur türkliri bir chong assimilyatsiye qurbani bolup, xazan bahar mewsumida yashimaqta.

Shundaq, sherqiy türkistan dawasini untumastin, u yerdiki musulman türk qérindashlirimiz uchrawatqan naheqchilikke köz yummastin, bu “Medeniyet munasiwetler” mesilisige yéqinlishish téximu toghra bolidu dep qaraymen. Mesilen, ulardin türk islam medeniyitining tunji meschiti bolghan qeshqer héytgah meschitini sorayli. Basturush we assimilyatsiye qilish siyasitining qachan bashlan'ghanliqini we qachan tügeydighanliqini sorayli. Néme üchün sherqiy türkistan démestin shinjang Uyghur aptonom rayoni deydighanliqini sorayli. Xitay türmiliride qanchilik Uyghurning néme jinayetler bilen yétiwatqanliqini sorayli.

Maqalining axirida mundaq déyilgen: u ata yurtimiz tupraqlirida qan yighlawatqan qérindashlirimiz tursa, heq-hoquqliri tartiwélin'ghan mezlum musulman türkliri amalsiz qalghan tursa, méning xitay medeniyitini öginishimning néme paydisi bar? néme menisi bar?

Bu mezlum qérindashlirimizning eng az dégende pelestinliklerge oxshash, xatirilinish we qoghdinish hoquqliri bar we hoquqliri bolushi kérek.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.