Хитай ширкәтлириниң америка пай чеки базиридин чекинип чиқиши һәққидә муназириләр

Мәтбуатларда берилгән бәзи мулаһизиләрдә, хитай ширкәтлириниң хәлқара пай чеки базиридики риқабәткә бәрдашлиқ берәлмигәнлики илгири сүрүлди. Йәнә бир қисим иқтисадшунаслар болса, хитай содигәрлиридики сәмимийәтсизлик, көплигән хитай ширкәтлириниң хәлқара пай чеки базирида инавитиниң чүшүп кетишигә сәвәб болуватқанлиқини тәкитлиди.

Өткән һәптә шаңхәйдики “фокус медиа холдиң” намлиқ елан ширкити америка пай чеки базиридин чекинип чиққанлиқини елан қилди. Хитайдики әң чоң елан ширкәтлириниң бири һесаблинидиған бу ширкәт, техи йеқинда америка пай чеки базиридин чекингән хитайниң “алий баба” ширкитидин кейинки йәнә бир чоң ширкәт. Мәлум болушичә, бу йил киргәндин буян хитайниң бир қисим оттура вә кичик ширкәтлириму арқа-арқидин америка хәлқара пай чеки базиридин чекинип чиқишқа башлиған.

Йеқиндин буян хитай ширкәтлириниң америка қатарлиқ хәлқара пай чеки базарлиридин арқа-арқидин чекинип чиқиши хәлқара мәтбуатларниң диққитини қозғиди. Әнглийә б б с агентлиқи, иқтисад хәвәрлири, америка авази қатарлиқ хәлқара мәтбуатларниң бүгүн дүшәнбә күнидики хәвәрлиридә, йеқиндин буян хәлқара пай чеки базарлиридин чекинип чиқиватқан хитай ширкәтлириниң көпийиватқанлиқи һәққидики мулаһизиләр елан қилинди.

Бу хәвәрләрдә иқтисадшунаслар хитай ширкәтлириниң америка пай чеки базиридин чекинип чиқишидики сәвәбләрниң көп хил амилларға мунасивәтлик икәнликини оттуриға қойған болсиму, әмма улар өз мулаһизилиридә хитай ширкәтлириниң америка пай чеки базиридин чекинип чиқишидики асаслиқ сәвәбләрниң бири, хитай ширкәтлириниң хәлқара өлчәмгә йетәлмигәнлики икәнликини тәкитләп, хитай ширкәтлиридики сәмимийәтсизлик амиллириниң хитай ширкәтлириниң хәлқара базардики инавитини төкүп, хитай ширкәтлириниң хәлқара пай чеки базиридин чекинишигә сәвәб болғанлиқини илгири сүрди.

Вашингтон әқли мүлүк амбири асия иқтисади тәтқиқат мәркизиниң тәтқиқатчиси доктор дерек скиссорс әпәнди бу һәқтә тохтилип, “хитай ширкәтлириниң америка пай чеки базиридин чекинип чиқишидики сәвәбләр көп хил. Бәзи ширкәтләрниң сәмимийәтсизлики уларниң пай чеки базиридики инавитини чүшүрүвәтти. Йәнә бәзи хитай ширкәтлири гәрчә сәмимий болсиму, әмма улар америка пай чеки базиридики тәләпни қандуралмай, базар риқабитигә маслишалмиди” дегән.

Дерик әпәнди йәнә, хитай ширкәтлириниң хәлқара пай чеки базиридин чекинип чиқишиниң хитай иқтисадиниң чекинишидин дерәк беридиғанлиқиниму әскәрткән.

“һазир йүз бериватқан әһвал, хитайниң арқиға чекиниватқанлиқини билдүрмәктә. Хитай ширкәтлири һазир уларға керәклик болған техника һәм мәбләғгә ериштуқ дәп қарап, илгири уларға мәбләғ салған чәтәл ширкәтлиридин айрилип чиқиш арқилиқ, дөләт ичигә йүзләнмәктә. Әмма мениңчә, хитай ширкәтлириниң америка пай чеки базиридин чекинишидики асаси сәвәб йәнила, бу ширкәтләрниң америка базирида яхши тәсир қалдуралмиғанлиқидин болуватиду. Хитай ширкәтлиридики содида ашкара болмаслиқ, һесабатта сахтипәзлик қилиш қатарлиқ амиллар уларни америкида осал һаләттә қалдурди.”

Вашингтон университетиниң иқтисад кәспиниң доктор кандидати пәрһат билгин әпәнди, илгири америка ситәйт стрерит банкисиниң базар анализчиси болуп ишлигән.

Пәрһат әпәндиму хитайниң нөвәттики иқтисадий йүзлиниши һәққидә тохтилип, хитайниң иқтисади тәрәққиятиниң өткән 20 йилдики иқтисадий тәрәққиятида хитайдики әрзан әмгәк күчи, тәбиий байлиқ мәнбәлирини зиядә ечиш шундақла хәлқара мәбләғ өлчимидики 15% лик мәбләғ өлчимидин көп юқири болған 40% әтрапидики зор көләмдә мәбләғ селишқа тайинип, илгирики йилларда һәр йили 10% тин юқири һаләттә иқтисадий өсүш һалитини сақлап кәлгән болсиму, әмма хитайниң бундин кейинки 10 йиллиқ тәрәққиятида хитай базарлиридики әрзан әмгәк күчи мәнбәсиниң азийиши, ички истемалниң төвәнлиши вә хәлқара иқтисадқа маслишишта дуч келидиған бесимлар сәвәбидин, хитай иқтисадий тәрәққиятта давамлиқ төвәнләш болидиғанлиқини илгири сүргән иди.

Дерик әпәнди өз мулаһизисидә йәнә, хитай ширкәтлириниң нөвәттә америка пай чеки базири қатарлиқ хәлқара пай чеки базарлиридин чекинип чиқиши, бу ширкәтләрни нөвәттики қийин шараиттин қутулдуруп, қисқа мәзгиллик пайдиға ериштүрсиму, әмма узун мәзгиллик тәрәққияттин елип ейтқанда, бу хил йүзлиниш хитай ширкәтлириниң бундин кейин хәлқара тавар базириға киришигә еғир тосалғуларни пәйда қилиши мумкинликини оттуриға қойған.

Пәрһат әпәнди болса, хитай иқтисадиниң чекиниши сәвәбидин хитайда йүз бериш еһтимали болған өзгиришләр һәққидә тохтилип, хитайдики иқтисадий чекиниш, хитай пуқралириниң аммиви наразилиқ һәрикәтлириниң көпийишигә сәвәб болидиғанлиқини әскәртти.