Xitay tili dunya tili bolalamdu?

Xitayning döletlik til we yerlik shéwiler tetqiqat merkizining mutexessisliri shinxu'a torida 13-iyul küni maqale élan qilip “Xitay tili xelq'arada étirap qilin'ghan eng zor tesir küchige ige tillarning ichide altinchi orunda turidu” dep körsetti. Emma bu yekünning qandaq ilmiy tetqiqat yaki tekshürüshke tayinip chiqirilghanliqini tilgha almighan.

Namelum xitay mutexessislerning mezkur maqaliside, xitayda hazir 130 xil til mewjut bolup, bu tillar bir milyard 300 milyon nopusning ichide üzülmey dawamlishish we tereqqiy qilish muhitigha ige dep körsitilgen we yene xitay tili xitaydiki nopusning 95% i ortaq ishlitidighan til, xitay tilidin bashqa 129 xil tilni ishlitidighanlar nopusi bolsa aran ellik sekkiz milyon etrapida dep tekitlen'gen.

Maqalide körsitishiche, xitayning iqtisadi we pen-téxnika tereqqiyatigha egiship xitay tili az sanliq milletlerde téz omumlishishqa bashlighan. Bolupmu qosh tilliq ma'arip siyasitining türtkiside xitay tilining az sanliq milletler arisida qollinilishi téximu sistémiliq rawajlan'ghan. Hazir xitay tili ma'arip tili, téxnika tili, organ tili, memuriyet tili, axbarat tili bolupla qalmay, uni pütün xitaydiki ahalining ortaq tili déyishke bolidiken.

Buning eksiche yeni 2010-yili 12-ayning 21-küni oxshashla shinxu'a torida “Xitaydiki 80% mutexessis xitay tilining ishlitilishi krizisqa duch keldi” dep qaraydu dep maqale élan qilghan idi. Mezkur maqalide bolsa, xitay tilshunas mutexessislirining dunya pen-téxnikisining tereqqiyatigha egiship “Xitayda in'gliz tili xitay tilining ornini igilep kétidu” dep endishe qiliwatqanliqi körsitilgen.

Nöwette xitay mutexessislirining mezkur endishilirining pütünley eksiche, xitay tilining dunyadiki inawitini alahide yuqirilitip teshwiq qilishi, Uyghur tilshunaslirida “Xitay dunya tillirigha riqabet élan qilmaqchimu?” dégen so'allarni peyda qilmaqta.

Bu heqte türkiye egi uniwérsitéti doktori alimjan inayet ependi öz köz qarashlirini otturigha qoyup “Gerche xitay tili bay tillar qatarigha kirsimu, xitay tilining funksiyilik, fonétikiliq jehettiki alahidiliki uning dunya tili bolupmu ilim tili bolalmaydighanliqini belgiligen.” deydu.

Istanbul béykent uniwérsitéti til we tarix penliri dotsénti mexpiret kamal xanim bolsa, xitay hökümiti gerche siyasiti arqiliq Uyghur we bashqa milletlerge xitay tilini mejburlap asasliq tilgha aylanduruwatqan bolsimu, emma iqtisadiy yaki siyasiy tesir küchige tayinip we yaki nopusining köplükige tayinipla bu tilni xelq'araliq muhim tilgha aylanduralmaydighanliqini bildürdi.