йемәк баһаси өрләвәрсә, хитай-америка мунасивитини қара басамду?

асия тәрәққият банкиси бүгүн йеңи деһлидин елан қилған санлиқ мәлуматларда, йемәк баһаси өрләп кетишниң сәвәблирини көрсәтти вә мәсилини һәл қилиш чарилирини оттуриға қойди.

ئاسىيا تەرەققىيات بانكىسىنىڭ 2006-يىلىدىن 2011-يىلىغىچە بولغان يېمەكلىك باھاسى توغرىسىدىكى گرافىكى. 2011-يىلى 26-ئاپرېل.
асия тәрәққият банкисиниң 2006-йилидин 2011-йилиғичә болған йемәклик баһаси тоғрисидики графики. 2011-йили 26-апрел. (AFP)

0:00 / 0:00

асия тәрәққият банкиси бүгүн йеңи деһлидин елан қилған санлиқ мәлуматларға қариғанда, йеқинқи бир нәччә йилдин буян асияда йемәк баһаси һәр йили оттура һесаб билән 10% дин өрләватиду. мөлчәрлинишичә, әгәр бу йил йәнә мушу несбәттә өрлисә, һиндистанда 30 милйон адәмниң, асиядики башқа дөләтләрдә 64 милйон адәмниң турмуш сәвийиси, һәр күнлүк сәрпият иқтидари 1.25 америка доллиридин ашмайдиған интайин намрат адәмләр сизиқиға чүшүп қалиду. пүтүн асияда иқтисадий тәәрққиятму оттура һесаб билән 1.5% төвәнләйду.

асия тәрәққият банкиси бүгүн елан қилған санлиқ мәлуматларда, йемәк баһасиниң өрләп кетиши билән һиндистанда пәйда болғуси ақивәтләр техиму тәпсилий һесаблап чиқилған. униңда ейтилишичә, әгәр бу йил һиндистанда йемәк баһаси йәнила 10% өрлисә, сәһраларда 23 милйон адәм, шәһәрләрдә 6 милйон 680 миң адәм интайин намрат адәмләргә айлиниду; әгәр йемәк баһаси 20% өрлисә, сәһраларда 45 милйон 640 миң адәм вә шәһәрләрдә 13 милйон 360 миң адәм ечинишлиқ күнгә қалиду.

б б с ниң баян қилишичә, асия тәрәққият банкисиниң бүгүнки мәлуматлирида, асияда йемәк баһаси өрләп кетишини асасән оттура шәрқтики сиясий кризисита нефит вә тәбиий газ баһаси өрләп кәткәнлики кәлтүрүп чиқарди; нефит вә тәбиий газ баһасиниң өрләп кетишигә америка доллириниң пахаллашқанлиқи баһанә болди (һазирқи әһвалдин қариғанда, нефит вә тәбиий газ баһаси йәнә давамлиқ өрлиши мумкин). мушу сәвәбләр түпәйлидин асияда йемәк баһаси өрләп кетип, намратлиқ сизиқиға чүшүп қалған 64 милйон адәмниң саламәтликигә капаләтлик қилиши, өсмүрлириниң оқуш расхотини төләп кетәлиши қейин болди.

асия тәрәққият банкисиниң көрситишичә, буниң алдини елиш үчүн, ашлиқ експорт қилишни чәкләватқан дөләт чәклимини бикар қилиши, нефит баһасиниң өрләп кетишигә тақабил туруш үчүн ашлиқтин йеқилғу ишләпчиқиришқа мәҗбур болған дөләтләр бундақ өсүмлүк йеқилғу пиланини қисқартиши, бәлки һәммиси деһқанчилиққа көпләп мәбләғ селиши керәк.

әнглийидә чиқидиған "малийә вақит гезити" бүгүн "йемәк баһаси мушундақ өрләп кетивәрсә, хитай-америка мунасивитини қара басамду?" дәп мавзу қоюп бир обзор елан қилди. "йәр шари сиясити" тор гезитиму "йәр шариниң йемәк мәсилисидики сиясий җуғрапийисигә нәзәр" намлиқ обзор елан қилди.

хитайниң шинхуа агентлиқи, гәрчә дөләт ичидә йемәк баһаси өрләп кетип пәйда болуватқан сиясий мәсилиләрни һәдәп юшуруватсиму, әмма бүгүн хәлқарада төһмәтхор қияпәт билән мәйданға чиқип, бир мақалисидә, америкиниң чикагодики ашлиқ базирида қонақ, буғдай, пурчақ баһаси 2008‏-йилидикидин 78% өрлиди, бу, дуняда йәнә бир ашлиқ кризиси пәйда қиламду дәп соал қоюп адәмдин ағринса, йәнә бир мақалисидә, гуаңдуңда 2 милйон 400 миң мо зираәт қорғақчилиққа учриди, 60 миң адәмниң ичидиған сүйигә тәсир йәтти дәп тәбиәттин ағринди.

йәнә бир мақалисидә, хәлқарада ашлиқ баһаси америка доллири билән һесабланғачқа, америка доллири пахаллашқансири, дуняда йемәк баһаси қалаймиқанлишип кетиватиду, дейиш арқилиқ, әмәлийәттә хитай өзи әркин базар игилики қанунийәтлиригә хилаплиқ қилип, хитай пулиниң обороттики қиммитини йошурун контрол қиливелип, хәлқарадики пул оборотида қалаймиқанчилиқ пәйда қилған маһийәтлик мәсилиниң җавабкарлиқидин өзини қачурмақчи болди.