Uyghur pa'aliyetchiler 2016-yili Uyghurlar hayatida yüz bergen weqeler heqqide toxtaldi

“Kommunizm qurbanliri xatire fondi” amérika dölet mejlisi qéshidiki kapitol xil sariyida dolqun eysagha 2016-yilliq “Truman-régan erkinlik médali” teqdim qildi. 2016-Yili 30-mart, washin'gton.

Ilham toxtigha bérilgen martén ennalis mukapatining neq meydan yighini heqqidiki élan. 2016-Yili 11-öktebir, jenwe.

2016-Yilning axirqi aylirida herqaysi dölet hökümetliri, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri we taratqular 2016-yilda yüz bergen zor weqeler heqqide xulase-bayanatlarni élan qilmaqta. Chet'ellerde muhajirette yashawatqan Uyghur pa'aliyetchilirimu ziyaritimizni qobul qilip, 2016-yili xelq'ara taratqularda söz témisi bolghan Uyghurlargha da'ir weqelerni tilgha élip, 2016-yilning Uyghurlar hayatida untulmas xatirilerni qaldurup ketkenlikini bildürdi.

29-Dékabir küni chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchiliridin dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependi we dunya Uyghur qurultiyining teshwiqat ishlirigha mes'ul mu'awin re'isi perhat muhemmet ependiler radiyomizning ziyaritini qobul qilip, 2016-yili xelq'ara taratqularda söz témisi bolghan Uyghurlar heqqidiki weqeler heqqide toxtaldi.

Qurultay bayanatchisi dilshat rishit ependi bayanida, 2016-yili 1-yanwardin bashlap xitay hökümitining “ Térrorluqqa zerbe bérish qanuni” ni éla qilip, Uyghurlargha qaratqan basturushi we tutqun qilish siyasiti kücheygen bolsimu, emma Uyghurlarning qarshiliq heriketliriningmu yüz bérip turghanliqi, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliridin dunya Uyghur qurultiyi qatarliq teshkilatlarning pa'aliyetliri kücheygenliki, xelq'aradiki kishilik hoquq teshkilatliri, hetta gherb démokratik dölet, hökümetliri, b d t, yawropa birliki qatarliqlarning Uyghurlar heqqide muhim qarar we bayanatlarni élan qilin'ghanliqi, amérika hökümitining 2016-yili 30-mart küni dunya Uyghur qurultiyining bash katipi dolqun eysagha troman régan erkinlik mukapati bergenliki, 2016-yili 11-ayda xitay türmisidiki Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxtigha martén ennalist kishilik hoquq mukapati bérilgenliki qatarliqlarni tilgha élip, 2016-yili xitay hökümiti Uyghurlargha qaratqan basturushni kücheytken bolsimu, emma Uyghur dewasining xelq'arada qollashqa érishkenlikini bildürdi.

Dilshat rishit ependi we perhat muhemmet ependilerning bayanlirida 2016-yili xelq'ara taratqularda inkas qozghighan weqelerdin töwendikilerning xelq'ara taratqularning muhim söz témisi bolghanliqi melum boldi.

1. 2016-Yili xitay hökümiti “ Térrorluqqa zerbe bérish qanuni” we yip uchi bilen teminligenlerge bérilidighan mukapat sommisini élan qildi.

2016-Yili 1-yanwardin bashlap, xitay hökümitining 2015-yili 29-dékabir maqullighan “ Térrorluqqa qarshi turush qanuni” ijra qilinishqa bashlidi. Mezkur qanun xelq'aradiki kishilik hoquq teshkilatliri teripidin Uyghurlargha zerbe bérishni nishanliq meqset qilghan qanun dep tenqidlendi. Da'iriler 2016-yili 11‏-aprél küni yene, Uyghur aptonom rayonluq hökümet namida “Zorawan térrorluq jinayetlirini ashkarilighan kishilerni mukapatlash chare tedbiri” élan qilinip, “Térrorluq” herikiti heqqide yip uchi bilen teminligen kishilerge, teminligen uchurning qimmitige qarap, xitay puli hésabigha 200 ming somdin 5 milyon somgha qeder mukapat bérilidighanliqi bildürüldi.

2. Xitayda Uyghurlargha qaritilghan basturushning kücheygenliki we Uyghurlarning qarshiliqining omumiy keypiyatqa aylan'ghanliqi xelq'ara taratqularning söz témisi boldi

14, 15-aprél künliri ijtima'iy taratqularda xitayning melum ölkiside yüz bergen 3 yashliq Uyghur balisining xitay bazar bashqurush xadimlirigha heywe körsetkenliki heqqidiki sin'alghu ijtima'iy taratqularda zor ghulghula qozghidi. Arqidinla ammiwi taratqularda, xitay hökümet da'irilirining, 3 yashliq Uyghur gödekning, xitay bazar bashqurush xadimlirigha tayaq kötürüp, qarshiliq qilghan sin'alghu filimining tarqilishini chekligenliki we bu filimning cheklinishidiki sewebler heqqidiki xewer we analizlar keng yer aldi. Xitay da'iriliri ijtima'iy taratqularda mezkur sin'alghu filimini chekligen bolsimu, emma weqedin kéyin erkin asiya radiyosi teripidin ishlen'gen mezkur sin'alghu heqqidiki in'glizche filimni körüsh qétim sani ikki ay ichide 750 mingdin éship eng köp körülgen xewerler qataridin orun aldi.

2016-Yili 10-ayning axiri Uyghur aptonom rayon da'iriliri pasportni tekshürüsh namida bir türküm Uyghurlarning pasportini omumyüzlük yighiwélish herikiti élip bérishi xelq'ara taratqularning diqqitini qozghap, kishilik hoquq teshkilatlirining qattiq eyiblishige uchridi.

2016-Yili 9-aydin bashlap jenubiy Uyghur diyaridiki qeshqer, xoten qatarliq jaylarda Uyghurlarning meschitlirini elalashturush namida chéqish herikiti bashlandi, radiyomiz deslep igiligen ehwallardin qeshqer we xotende chéqilghan meschitlerning nechche yüzge yetkenliki melum boldi. Bu weqe chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri we kishilik hoquq teshkilatlirining eyiblishige uchridi.

2016-Yili yil axirida Uyghurlarning qarshiliq heriketlirining yene kücheygenliki ashkarilandi

Xitay axbaratining xewer qilishiche, 28-dékabir charshenbe küni chüshtin kéyin shu jay waqti waqti sa'et 2 din 50 minut ötkende xotenning qaraqash nahiyelik partkomi hujumgha uchrighan. Xewerde déyilishiche, 3 neper hujumchi partkom qorusigha aptomobil bilen bésip kirgen we bomba partlatqan. Xewerde déyilishiche, hujumda xitay tereptin ikki kishi ölgen, 2 kishi yarilan'ghan؛ 3 neper hujumchini qoshqanda weqede 5 kishi neq meydanda ölgen.

Melum bolushiche, mezkur weqe 2016-yil 8-ayning axiri yéngi emeldar chén chüen'go textke chiqqandin kéyin sirtqa ashkarilighan ikkinchi chong qanliq weqe bolup, 2016-yili 9-ayda guma nahiyilik saqchi idarisining mu'awin bashliqi öy tekshürüsh dawamida gemidiki bir bomba partlap ölgen idi.

3. Dolqun eysa, ilham toxti qatarliq xelq'arada Uyghur pa'aliyetchilirige xelq'araliq kishilik hoquq mukapatliri bérildi

2016-Yili 30 -mart küni d u q ijra'iye mudiri dolqun eysagha amérika “Kommunizm qurbanliri wexpisi” ning “Truman -régan erkinlik médali” bérildi. 27-Aprél küni jenwediki martén ennal fondi ilham toxtining 2016-yilliq martén annal kishilik hoquq mukapatigha namzat bolup körsitilgenlikini élan qildi, 10-ayning 11-küni ilham toxtining qizi jewher shiwitisariyege bérip dadisigha wakaliten mezkur mukapatni tapshuruwaldi.

Yillardin buyan xitay da'iriliri teripidin xelq'araliq tutush buyruqi chiqirilghan dolqun eysa we xitay türmisidiki ilham toxtigha xelq'araliq kishilik hoquq mukapatlirining bérilishi Uyghur pa'aliyetchiliri we kishilik hoquq teshkilatliri teripidin dolqun eysa, ilham toxtigha oxshash Uyghur pa'aliyetchiliri we Uyghurlarning heqqaniy telepliri we küreshlirining xelq'arada étirapqa érishkenliki dep teriplendi. Emma xitay hökümitini narazi qildi.