Türkiyediki folklorshunaslar merhum abdukérim raxman'gha yuqiri baha berdi

Meshhur folklorshunas, shinjang uniwérsitétining proféssori merhum abdukérim raxman ependining kitabliri.

18-Awghust küni ijtima'iy taratqulardin meshhur folklorshunas, shinjang uniwérsitéti filologiye institutining proféssori abdukérim raxmanning wapatidin xewer tapqan türkiyediki bilim ademliri chongqur qayghurdi we abdukérim raxman toghrisida maqaliler élan qilip unigha yuqiri baha berdi.

Türkiye medeniyet ministirliqi xelq medeniyiti bashqarmisining sabiq mudiri yahya aqsoy ependi türkiyediki “Sonsöz” we “Chamliq” gézitliride élan qilghan “Proféssor abdukérim raxmanning wapati türk dunyasi üchün zor bir yoqitish” serlewhilik maqaliside uninggha yuqiri baha bérip mundaq dep yazidu: “Proféssor abdukérim raxman Uyghur folklorini etrapliq chongqur bayan qilghan ‛Uyghur foklori” namliq kitabi we uning maqaliliri bilen türk medeniyitini, türk kültürini yorutup bergen muhim shexstur”.

Merhum abdukérim raxman türkiyege köp qétim kélip ilmiy muhakime yighinlirigha qatnashqan, kitab we maqaliliri türk tiligha terjime qilin'ghan muhim folklorshunaslardin biri hésablinidu. Biz bu heqte téximu tepsiliy melumat igilesh üchün türkiye medeniyet ministirliqi xelq medeniyiti tetqiqat bashqarmisining sabiq re'isi yahya aqsoy ependi bilen söhbet élip barduq.

U, 1992-yili ürümchige yipek yoli tetqiqati üchün barghinida abdukérim raxman bilen tonushqanliqini, shu kündin tartip abdukérim raxman eserlirining türkiyede bilinishke bashlan'ghanliqini, buningda uning rolining zor bolghanliqini bayan qilip mundaq dédi:

“1992-Yili yipek yoli toghrisida tetqiqat élip bérish üchün ürümchige barduq. U, yerde shinjang uniwérsitétinimu ékskursiye qilduq. Oqutquchilar bilen söhbet yighini ötküzduq. Köp sanda oqutquchi keldi. Ular bilen pikir almashturduq. Men abdukérim raxmanni 1993-yili enqerede chaqirilghan ‛xelq'araliq yipek yoli ilmiy muhakime yighini‚gha teklip qildim. Uningdin kéyin köp qétim türkiyege ilmiy muhakime yighinigha keldi. ‛Uyghur folklori‚ namliq kitabini türkchige terjime qildurup basturduq. U, Uyghurlarning, Uyghur folklorining türkiyede tonulushigha zor töhpe qoshti”.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan folklorshunas, izmirdiki ege uniwérsitéti proféssori alimjan inayet ependi özi doktorluq ilmiy maqalisi yazghan waqtida bolsun, oqutquchiliq qilish jeryanida bolsun merhum abdukérim raxmanning eserliridin köp paydilan'ghanliqini, hazir türkiyediki folklorshunas we xelq edebiyati tetqiq qilghuchilarningmu uning eserliridin paydiliniwatqanliqini otturigha qoydi.

Melumki, ötken esirning 80-yilliridin kéyin türkiyede rawajlinishqa bashlighan Uyghurshunasliq tetqiqatliri 90-yillarning axiridin kéyin zor netijilerge érishti. Bu birinchi nöwette xitayning échiwétish siyasiti, arqidinla ottura asiya türkiy jumhuriyetlirining musteqilliqqa érishishi bilen zich munasiwetlik boldi. Öz nöwitide türkiyediki türk alimlirining Uyghur élidiki tetqiqat merkezliri, uniwérsitétlar bilen alaqe ornitishi, shundaqla abdushükür yalqun, téyipjan éliyof, tursun ayup, abdurop polat we abdukérim raxman'gha oxshash mutexessislerning türkiyede ilmiy muhakime yighinigha qatnishishi, köpligen Uyghurlarning türkiyede doktorluq unwani élip uniwérsitétlarda ishlishi bilen boldi. Türkler Uyghur saheside doktorluq oqushqa, ilmiy maqale yézish üchün Uyghur élige bérishqa bashlandi. Bulardin biri newshehir hajibektash weli uniwérsitéti oqutquchisi doktor adem öger ependi. U, ziyaritimizni qobul qilip, doktorluq üchün oquwatqan mezgildila abdukérim raxmanning eserliri bilen tonushqanliqini, u yazghan eserlerning Uyghur tetqiqati üchün muhim menbeler ikenlikini bayan qildi.

Doktor adem öger ependi 2015-yili ürümchige barghanda abdukérim raxman bilen uchriship köp paranglashqanliqini, uningdin köp nerse ögen'genlikini bayan qildi.

Merhum abdukérim raxman 1940-yili 12-ayning 18-küni qeshqerde tughulghan. 1964-Yili shinjang uniwérsitéti edebiyat fakultétining Uyghur til-edebiyati kespini püttürgen. U Uyghur folklori boyiche tonulghan tetqiqatchi we Uyghur folklori kespi boyiche doktor yétekchisi.

U, 1980-yili dotséntliq unwanigha érishken. 1980-Yillarda edebiyat fakultétining mudirliq wezipisini ötigen. U yene Uyghur folklori tetqiqati boyiche tunji qétim tetqiqatni bashlighan mutexessis hésablinidu.

Proféssor abdukérim raxman 1987-yildin bashlap folklor tetqiqati saheside ilgiri-axir bolup birqanche türküm magistirlar we doktorlarni terbiyilep yétishtürgen. Uning Uyghur medeniyiti we folklor tetqiqatida terbiyilep yétishtürgen rahile dawut, eset sulayman qatarliq nechche onlighan magistir we doktor oqughuchiliri folklor tetqiqatida tonulghan kishilerge aylan'ghan.