Afghanistandin qachqan Uyghur musapirlar üchün pakstan “Bixeter” döletmu?

Muxbirimiz gülchéhre
2021.09.02
Kishilik hoquq teshkilatliri we mutexessisler afghanistandiki Uyghurlarni jiddiy qutquziwélishni chaqiriq qildi Afghanistandin chiqip kétish üchün kabul ayrodromigha kelgen xelqler. 2021-Yili awghust.
Oqurmen teminligen

Amérika afghanistandin esker chékindürgendin kéyin, afghanistandin qéchiwatqan minglighan bashqa muspirlargha oxshashla, afghanistandiki Uyghurlarmu jiddiy tallashqa duch kelgen. Xitayning talibanlar bilen ish birliki hasil qilip, afghanistanda öz tesirini kéngeytishi afghanistandiki Uyghurlarni téximu qattiq sarasimgha sélishqa bashlighan. Buning bilen afghanistandiki bir qisim Uyghurlar bashqa musapirlargha oxshashla türlük yollar bilen afghanistandin chiqip kétishke urunmaqtiken.

Uning üstige talibanlarning bayanatchisi 2-séntebir küni italiyining “Jumhuriyet” gézitining ziyaritini qobul qilghanda: “Xitay bizning eng muhim ittipaqdishimiz, shundaqla bizning dunya bazirigha kirishimizdiki yol xétimiz” déyishi, afghanistandiki Uyghurlargha téximu wehimilik kélechektin bisharet bergen.

Nöwette afghanistanda 2 mingdin artuq Uyghur muhajirning qorqunuch we teshwish ichide yashawatqanliqi melum. Talibanlarning béyjing da'iriliri bilen bolghan alaqisi künsayin küchiyiwatqan bügünki künde, afghanistandiki Uyghur muhajirliri özlirining kelgüside talibanlarning qoli bilen xitaygha qayturulush éhtimalliqini hés qilmaqtiken.

“Afghanistandiki Uyghurlarning intayin az bir qismi pakstan'gha kéleligen bolsimu, emma pakstan Uyghurlar üchün yenila xeterlik bir dölet,” deydu pakistandiki “Ömer Uyghur wexpi” ning re'isi ömerxan.

Pakistanning Uyghur mesiliside izchil türde xitayning teripini élishi, shundaqla bir islam döliti bolush süpiti bilen kommunist xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqigha süküt qilishi dunya üchün bir sir emes. 2019-Yili pakistan bash ministiri imran xan ning CNN téliwiziyesining ziyaritini qobul qilghanda, “Uyghurlarning ehwalidin xewirim yoq” déyishi, hetta yéqinqi mezgillerde “Xitay bizge shunche köp yardem qiliwatsa, men qandaqmu xitaygha qarshi gep qilimen?” déyishi dunya taratquliri üchün téximu bir sir emes.

Ömerxan ependi bundaq bir shara'itta pakstan hökümitidin afghanstandin qéchip kelgen musapirlargha ishik échishini kütüsh bihude bir ish ikenlikini eskertti. U hetta birleshken döletler teshkilati muspirlar komitétining pakstandiki ishxanisida xizmet qilidighan xadimlarning pütünley pakistanliqlar ikenlikini, ularning Uyghur musapirlarni qobul qilishta izchil passip pozitsiye tutup kelgenlikini tekitlidi. Uning bildürüshiche, hetta Uyghur diyaridiki lagérlardin qutulup chiqqan musapir Uyghurlarmu ularning tégishliq qoghdishigha érishelmigen iken.

Hazirche nam-sheripini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilghan bir Uyghur ayal, özining 2019-yili pakistanliq érining yol méngishi bilen lagérdin qutulup pakstan'gha kelgenliki, shu yili 10-ayda birleshken döletler teshkilatining musapirlar komitétigha iltimas sun'ghanliqini bildürdi. Uning diyishige qarighanda, u musapirlar komitétining jawabini kütüsh jeryanida, xitay bilen pakistan da'irilirining türlük tehditlirige uchrighan we pakstanda yoshurunup yashashqa mejbur bolghan. U axiri umidini üzüp, özi yol tépip yéqinda türkiyege kelgen iken.

Radiyomiz pakistan we afghanistandiki Uyghurlarning qandaq qilghanda qutquzushqa érisheleydighanliqi heqiqde birleshken döletler teshkilati musapirlar komitétige xet yazghan idi. 2-Séntebir küni ulardin kelgen jawab xette mundaq déyilgen: “Derweqe, biz afghanistandiki nurghun kishiler üchün xeterning küchiyiwatqanliqigha diqqet qiliwatimiz. Hazirqi dawalghup turghan bu pewqul'adde weziyette, biz yéngi hökümet bilen téxiche munasiwet ornatmiduq. Emma bu mezgilde bizning tordiki uchur we alaqimiz dawamliq mewjut.”

24-Awghust küni kabuldin muweppeqiyetlik halda italiyege yétip kelgen bir musapir Uyghur ayal ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Biz qirghinchiliqqa uchrawatqan millet, xitay chet ellerde yashawatqan her qandaq bir Uyghurni xitaygha qayturup kétishke urunmaqta. Bizning weten'ge qaytishimiz intayin xeterlik, men barsammu xitay méni öltürüshi yaki lagérgha qamap qiyin-qistaqqa élishi mumkin, shunga men afghanistandin qachtim.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.