Amérika-xitay rehberliri néme üchün alyaskada uchrishidu?

Rand siyaset tetqiqat merkizining mutexessisi doktor sikot hérold bilen mexsus söhbet

Amérika tashqiy ishlar ministirliqi aldinqi hepte amérika bilen xitay ikki dölet yuqiri derijilik emeldarlirining alyaska shitatida uchrishidighanliqini élan qilghan idi. Mezkur uchrishish prézidént jow baydén bu yil yanwarda wezipige olturghandin buyan, ikki terep otturisidiki yuqiri derijilik rehberlerning tunji qétim yüz turane uchrishishi bolghanliqi we shundaqla amérika bilen xitay otturisidiki munasiwetler korona wirusi yuqumi, iqtisad, soda, Uyghurlargha yürgüzülüwatqan irqiy qirghinchiliq, xongkong we teywen mesilisi qatarliqlar tüpeyli eng töwen sewiyege chüshüp qalghan mezgilde élip bérilidighanliqtin küchlük diqqet qozghimaqta. Biz bu uchrishishning meqsiti, ehmiyiti we emeliy netijisi heqqide köz qarashlirini élish üchün amérikadiki nopuzluq siyaset tetqiqat orgini bolghan “Rand tetqiqat merkizi” ning pishqedem mutexessisi, doktor sikot hérold bilen mexsus söhbet ötküzduq.

Sikot hérold baydin hökümiti ishqa chüshkendin buyanqi tunji qétimliq yüzturane uchrishishta amérikaning xitaygha bir qanche tereplimilik mesililerde ségnal béridighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Mesilen, bular Uyghurlargha qaritilghan irqiy qirghinchiliqni toxtitish, teywen'ge tehdit sélishni toxtitish, eqliy mülük jasusluqini toxtitish qatarliq bir qatar mesililerni otturigha qoyidu. Uchrishishta amérika xitaygha ‛eger xitay yuqiriqi heriketlirini özgertken teqdirde ikki terep arisida hemkarliq pursetliri bolidighanliqini, eger xitay özgermey, yenila 'amérika soghuq munasiwetler urushi keypiyati bilen ish qiliwatidu, bizni tézginleshke urunuwatidu', deydighan sepsetesini dawam qiliwerse, ikki dölet munasiwetliriningmu ongshalmaydighanliqini ochuq otturigha qoyidu‚”.

Derweqe, aldiqni hepte aqsarayning bayanatchisi we shundaqla tashqiy ishlar ministirliqining bayanatchiliri ayrim-ayrim halda Uyghurlargha yürgüzüliwatqan irqiy qirghinchiliqning bu nöwetlik uchrishishta otturigha qoyulidighan muhim mesililerning biri ikenlikini bildürgen. Shundaqla yene teywen, xongkong we jenubiy déngiz mesilisiningmu amérika tilgha alidighan mesililer arisida barliqini éytqan. Sikot hérold ependining qarishiche, xitay bu uchrishishta amal bar bu négizlik mesililerdin özini qachurushqa urunidiken.

U mundaq deydu: “Menche, xitay terep amérikaning telepliridin amal bar özini qachurushqa urunidu. Bu yighin xitaygha nisbeten dölet ichi siyasiti üchün intayin muhim. Xitayning amérika bilen uchrishishni qobul qilishidin qarighanda, ular bu yighinni dölet ichide qandaqtur shi jinpingning déplomatik ghelibisidek we xitay amérikaning aldida intayin küchlük turghandek teshwiqat qilidighanliqi körünüp turidu. Shunga menche xitay yighindin kéyin ikki terep kélishelmigen mesililerni köprek yorutidu, mesilen, amérikaning kishilik hoquqqa hörmet qilish heqqidiki teklipini ‛amérika bizning ichkiy ishlirimizgha arilashmaqchi boldi‚ dep teshwiq qilidu. Andin yene xitayning bizge yad bolup ketken uslubi boyiche ‛amérika insaniyet teqdirige, dunya xelqining ortaq güllinishige munasiwetlik mesililerde bizning yardimimizni telep qildi‚ dégen jümlilerni qollinidu. Xitay uchrishishta belkim amérikaning ‛töt terep hemkarliqi‚ yighinliridin we uning sherqiy shimaliy asiya, hindi-tinch okyandiki shérikliri bilen munasiwitini kücheytiwatqanliqidin shikayet qilishi mumkin.”

Amérika tashqiy ishlar ministiri bilinkin amérika dölet mudapiye ministiri loyd astin bilen birlikte yaponiye we jenubiy koriye ziyaritini bashlighan bolup, uning bu ziyaritidin kéyinla alyaskada xitay rehberler bilen uchrashmaqchi bolushi zaman we makan jehettin melum menige ige, dep qaralmaqta.

Sikot héroldning qarishiche, amérika bu yighinni alyaskagha orunlashturush arqiliq xitaygha muhim ségnal bergen iken. U mundaq deydu: “Bilginingizdek, baydin hökümiti özining sherqiy-shimaliy asiyadiki shérikliri bilen körüshiwatidu. Arqidinla xitay bilen bolidighan uchrishishning orunlashturulushi waqit jehettin intayin muhim, bu bizge yighinning omumiy ramki'isini chüshendürüp béridu. Yene kélip, bu yighin ya washn'gtonda emes, ya béyjingda emes, alyaskada échilmaqchi. Yighin orun jehettinmu özgichilikke ige. Menche, amérika bu yighinni alyaskagha orunlashturush arqiliq xitay rehberlikige‛qara, bu peqetla bir qoshumche yighin. Biz séni paytextimizge teklip qilmiduq, eksiche her ikki terepke uzaq, xaliy bir yerde uyushturuwatimiz, tashqiy ishlar ministirliqimizda ilgiri bolghandek tentene we kütüwélish murasimliri bolmaydu, ‚ dewatidu. Baydin hökümiti xitaygha ‛sen emeliyette özüng oylighanchilik unche muhim emes, sen biz bilen dawamliq alaqe qilimen déseng, aldi bilen özüngni özgertishing kérek, eger özgertishni xalimaydikensen u halda munasiwitimiz mushundaq qéyinlishp mangidu, ‚dégen ségnalni bériwatidu. Yighinning meqsitimu mana mushu. Emdi xitay irqiy qirghinchiliqni toxtatmisa, teywen'ge tehditsélishni toxtatmisa, xongkongdiki démokratiyege qarshi heriketlirini toxtatmisa, choqum éghir aqiwetlerge yoluqturulidu, dep qaraymen.”

Jow baydin hökümiti irqiy qirghinchiliqni toxtitish qatarliq rayon xaraktérliq we dunya xaraktérliq mesililerde bashqa shérik we hemkarlashquchi döletlerningmu qollishini qolgha keltürüsh arqiliq xelq'arawi heriket qozghashqa yétekchilik qilidighanliqini her pursette tekitlep kelgen idi. Sikot hérold baydin hökümitining bu jehette alliqachan netije qazan'ghanliqini eskertip, sözini “Amérikani xitaygha qarighanda ewzel orun'gha ige, dep qarashqa tamamen bolidu” dep xulasilidi.

U mundaq dédi: “Menche, bu uchrishish xitaygha undaq asan'gha toxtimaydu. Xitay bu nöwet amérikagha asanliqche‛biz dégen bek muhim dölet, shunga xalisang mana, xalimisang ene‚ diyelmeydu. Del eksiche, men amérikani xitay bilen bolghan munasiwetlerde riqabetni eng muhim orun'gha qoyup, shérikliri we hemrahliri bilen birlikte munasiwetlerni riqabet yönilishige qarap tereqqiy qildurush üchün xéli puxta teyyarliqqa ige, dep qaraymen. Hazir amérikani xitay bilen arimizdiki négizlik mesililerni hel qilishta ewzel orun'gha ige, dések ashurwetken bolmaymiz. Chünki baydin hökümitining siyaset yürgüzüshte alliqachan ghelibe qazan'ghanliqini körüwatimiz. Meyli yuqumgha qarshi turushta bolsun, meyli amérika xelqining qollishigha érishishte bolsun we xelq'ara jem'iyetning amérikagha bolghan köz qarishini ongshashta bolsun u belgilik ghelibe qazandi. Xitaymu buni hés qildi, u ichkiy jehette birlikke kelgen we xelq'arada herqaysi ellerning maxtishigha érishken küchlük bir amérikaning, reqiblirige téximu wehime salidighan we riqabetke tolghan bir amérika bolidighanliqini nahayiti obdan bilidu.”

Hörmetlik radiyo anglighuchilar, yuqirida rand tetqiqat merkizining tetqiqatchisi doktor sikot hérold bilen alyaskada échilidighan uchrishish heqqide ötküzgen mexsus söhbitimizni anglidinglar. Buni irade teyyarlidi.