Xitay oqughuchilar özini “Sherqiy türkistanliq” dégen Uyghurgha tehdit salghan

Amérikidiki melum uniwérsitétta oquwatqan bir Uyghur oqughuchi bir qétimliq derste özini “Sherqiy türkistanliq Uyghur” dep tonushturghini üchün, shu siniptiki xitay oqughuchilarning tehditige uchrighan. Emma u, bu bir top xitay oqughuchigha oxshash usul bilen “Ders” bérip qoyghan.

Bu oqughuchining bildürüshiche, eyni chaghda u özini “Sherqiy türkistanliq Uyghur” dep tonushturghinida shu sinipta oquwatqan birnechche neper xitay oqughuchi derhal inkas qayturup, uni siniptiki bashqa döletlerdin kelgen oqughuchilar aldidila, “Sen musteqilliqni teshebbus qiliwatisen, bölgünchi unsur, séni amérikidiki junggo elchixanisigha melum qilimiz” dep tehdit salghan.

Emma bu Uyghur oqughuchi xitay oqughuchilirining tehditige oxshash usul bilen jawab qayturghan.

U, amérikining bir erkin dölet ikenlikini, her kimning öz qarishi we tallishi boyiche yashaydighanliqini tekitlep, öziningmu bu xitay oqughuchilarning tehdit qilmishini “Amérikining kishilik hoquq erkinlik qanunlirigha xilap ishlarni qildi”, dep amérika hökümet organlirigha erz qilidighanliqini éytqan.

Shu sa'etlik derstiki oqutquchi we bashqilarmu bu Uyghur oqughuchini qollaydighanliqini bildürüp, uninggha tehdit salghan xitay oqughuchilarni eyibligen. Netijide, bu xitay oqughuchilarning démi ichige chüshüp ketken.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi özining bu ishtin xewiri barliqini bildürdi.

Ilshat ependi bayanida xitay oqughuchilarning tehditige uchrighan bu Uyghur oqughuchining amérikining kishilik hoquq qimmet qarishi we qanunigha tayinip özini qoghdashqa tirishqanliqi, hetta chet'ellerde yashawétipmu xitay hökümitining ketminini chapidighan bu xildiki xitay oqughuchilargha ders bérip qoyghanliqini alqishlidi.

Amérikida yashap turuqluqmu, xitay kommunist hökümitining siyasitini aqlaydighan bu xil xitay oqughuchilarning pikir ixtilapi seweblik öz mekteplerdiki Uyghur we bashqa oqughuchilargha tehdit salidighan ehwallarning bar-yoqluqini bilish üchün wiriginiye shtatigha jaylashqan “Élin'gu'a til mektipi” gha téléfon qilduq.

Téléfonimizni alghan xizmetchi xadim mezkur mektepte xitaydin kelgen oqughuchilar bar bolsimu, emma mezkur mekteptiki xitay Uyghur we tibet oqulghuchilar arisida pikir ixtilapi seweblik toqunushup qélish weqeliri yüz bergenlikini anglimighanliqini bildürdi.

Emma, yéqindin buyan amérikidiki taratqularda élan qiliniwatqan xewer-analizlarda jorji washin'gton uniwérsitéti qatarliq uniwérsitétlardiki xitay oqughuchilarning Uyghur we tibet heqqidiki ilmiy muhakime yighinliri, teywen we xongkongluq siyasiy pa'aliyetchiler teklip qilinip uyushturulghan léksiyelerge ashkara qarshiliq qilish weqeliri yüz bergenliki ilgiri sürülgen.

Yuqiriqi sewebler we xitaydin kélidighan her xil bésimlar tüpeylidin Uyghur, tibet, teywen we xongkong mesililiri tetqiqati bilen shughullinidighan tetqiqatchi proféssorlarningmu bezi tosqunluqlargha uchrighanliqi ashkarilan'ghan.

Igilinishiche, nöwette xitay hökümitining atalmish kungzi institutliri arqiliq amérikidiki akadémiye we pikir erkinlikige xilap heriketlerni barghanche kücheytkenliki melum.

Xitayning amérikidiki akadémiye we pikir erkinlikige her xil yollar bilen tosqunluq élip kéliwatqanliqi ilgiri sürülüwatqan bir mezgilde amérika dölet mejlisi istixbarat komitéti ötken hepte xitayning amérikidiki ziyankeshlik heriketliri heqqide bir guwahliq bérish yighini chaqirghan.

Yighinda amérikidiki merkiziy axbarat idarisi (CIA) we fédératsiye tekshürüsh idarisi (FBI) qatarliq 6 chong istixbarat orgini xitayning amérikidiki jasusluq heriketlirining amérika hökümitinila emes, belki yene amérikining ilmiy tetqiqat organlirinimu nishan qilghanliqi, ularning proféssor, ilmiy tetqiqatchi we oqughuchilarni jasusluq üchün ishlitidighanliqini tekitligen.

Uningdin bashqa amérika dölet mejlisi ezasi marko rubi'o yéqinda amérikidiki kungzi institutlirining amérika uniwérsitétlirida pikir erkinlikige buzghunchiliq qiliwatqanliqini agahlandurghan we ularni taqashni telep qilghan idi.