Awstraliyede “Uyghurlarning köchmen bolush sewebliri” namliq ilmiy muhakime yighini ötküzüldi

“Uyghurlarning köchmen bolush sewebliri” namliq ilmiy muhakime yighinidin körünüsh. 2015-Yili 16-may, awstraliye.

16-May awstraliyening sydiné shehiridiki chanaqqel'e türk meschitining yighin zalida “Uyghurlarning wetinidin ayrilip, köchmen bolushining sewebliri” namliq ilmiy muhakime yighin ötküzüldi.

Yighin awstraliyede pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur jama'itidin teshkillen'gen “Izden'güchiler”guruppisi teripidin uyushturulghan.

Mezkur söhbet yighini bashlinishtin ilgiri aldi bilen méhmanlargha Uyghurche ta'amlar tartilghan we qur'an tilawet qilin'ghan.

Yighinda asasliqi jenubiy awstraliye islam diniy jem'iyitining re'isi, diniy alim abdusalam alim, awstraliye sherqiy türkistan jem'iyitining katipi nurmuhemmet türkistani shundaqla jama'et erbabi bextiyar ependiler söz qilghan.

Diniy alim abdusalam alimning taylandtiki Uyghur musapirlar mesilisi heqqide bergen doklatidiki, yéqinda taylandta wapat bolghan kichik musapir abdullaning ölümining aldi keynidiki jeryanlar shundaqla abdusalamning abdullani öz qoli bilen yerlikige qoyushidin ibaret bu paji'elik weqe yighin qatnashquchilirini yighlitiwetken.

Yighin'gha awstraliyede pa'aliyet élip bériwatqan türk teshkilatliri we shundaqla bir qisim musulmanlar teshkilatining wekillirimu qatnashqan we söz qilghan.

Doklat sözlesh yighini kech sa'et yettide bashlinip toqquz yérimgha qeder dawamlashqan bolup, yighin'gha yüzge yéqin kishi ishtirak qilghan.

Biz bu munasiwet bilen mezkur yighin heqqide tepsiliy melumatqa érishish üchün yighin uyushturghuchilardin biri, jama'et erbabi bextiyar ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq.

Muxbir: essalamu'eleykum eleykum hörmetlik bextiyar ependi, sydinéda ötküzülgen bügünki söhbet yighini heqqide qisqiche uchur bérip ötken bolsingiz?
Bextiyar: weleykum essalam. Bügün sydinédiki türklerning eng katta jamisi bolghan chanaqqel'e jamisi dégen meschitning yénidiki chong bir yighin zalida “Uyghurlarning wetinidin ayrilip, köchmen bolushining sewebliri” dégen témida doklat bérish söhbet yighini uyushturduq. Buninggha adilayt shehiridin abdusalam alim, nurmuhemmet türkistani kélip qatnashti. Ular mushu söhbet yighinida asasiy jehettin söhbet qatnashquchilirigha Uyghurlarning bügünki ehwali shundaqla sherqiy türkistan 1949-yili qizil xitay teripidin bésiwélin'ghandin tartip bügün'giche, xitaylarning élip barghan qirghinchiliq, milliy kemsitish, Uyghurlarning dinini, tilini we milliy medeniyitini yoq qilishtek jinayetlirini emeliy ispatlar we resimler, wédi'olar bilen janliq qilip körsetti.

Muxbir: bügünki yighinda Uyghurlarning yurtidin ayrilishidiki seweb heqqide toxtalghanda asasliq néme mesililer heqqide toxtilip ötüldi?
Bextiyar: bügünki bu ilmiy muhakime yighinda mesilen, nurmuhemmet türkistani birleshken döletler teshkilatining milliy kemsitish, milliy qirghinchiliq qilish, xelqlerning,milletlerning diniy erkinliki, din'gha ishinish-ishenmesliki, milletlerning, xelqlerning yurttin-yurtqa köchüsh, erkin heriket qilishi, erkin halda öz tilini sözlesh,ishlitish, özining milliy örp-adetlirini emelyleshtürüsh, dawamlashturush dégendek mesililerge munasiwetlik xelq'ara qanunlarni birmu-bir körsitip ötti. Mesilen, 1946-yili munu-munu qanunlar birleshken döletler teshkilati teripidin testiqlinip qobul qilin'ghan. Mushu qanun boyiche éytqanda, xitaylarning mesilen, ademlerni mejburiy köchürüshi birleshken döletler teshkilatining qanunida insanlarni mejburiy bir yerdin bir yerge köchürüsh milliy kemsitish we milliy yoqitish élip bérish dep qarilidighanliqini shundaqla bu xelq'araliq qanun boyiche jinayet hésablinidu dégen qarash boyiche, mesilen, bizning 18 yashtin 25 yashqiche bolghan qizlirimizdin bir milyon'gha yéqin qizlirimizning éshincha emgek küchliri dégen nam bilen öz wetinidin xitay ölkilirige yötkigenlikini körsitip, “Mana bu jinayiti üchün xitay xelq'araliq qanun boyiche sotqa tartilishi kérek” dédi. Ikkinchi, xitay Uyghurlarning diniy erkinlikini boghdi. Mesilen, mana meschitlerning aldigha xitaylar mundaq besh türlük ademlerning meschitke kirishige ruxset yoq dep élan qilghan. Birleshken döletler teshkilatining mushu qanuni boyiche xitay hökümiti we xitay diktatorliri qanun boyiche sotqa tartilishi kérek dégen'ge oxshash mesililerge delil-ispatlarni körsetti shundaqla xitay özi élan chiqarghan, xitaylar özliri teshwiq qiliwatqan, xitaylar özliri mejburiy emeliyleshtürüwatqan bügünki qirghinchiliq, diniy kemsitish qatarliq melumatlarni, xitay özi ispatlighan xitayning xewerliri, teshwiqatliri, höjjetliridin neqil élip körsitish arqiliq ispatlap berdi.

Muxbir: siz we awstraliye Uyghur jama'itining wekilliri yéqinda sherqiy jenubiy asiyadiki yeni tayland qatarliq döletlerdiki Uyghur musapirlarni yoqlash we ulardin hal sorash pa'aliyiti élip bardinglar. Mushu pa'aliyet heqqidimu mushu yighinda qisqiche uchur bérip öttünglarmu?
Bextiyar: elwette, ötken yili roza héyt we qurban héyt munasiwiti bilen imam abdusalam alim we nurmuhemmet türkistani qatarliqlar mushu yerdiki, adilaytdiki, sidinéydiki jama'etke wekillik qilip u yerge besh-alte qétimdin bérip,u yerdiki musapir qérindashlirimizni, türmidiki musapirlarni yoqlighan we ular bilen körüshken, ularni resimlerge tartip kelgen shu ehwallarni elwette dédi. Men yéqinda özüm taylandqa bérip, türmidikiler bilen körüshüp ularni wédi'ogha élip ulargha mushu yerdiki qérindashlarning xeyr-saxawitini qollirigha yetküzüp, resimlerge élip kelgen. Shu jeryandiki özimizning abdusalam qarim, nurmuhemmet türkistani we men ashu yerde igiligen birinchi qol matériyallarni resimliri bilen ularning awazliri bilen, ularning wédi'oliri bilen kishilerge chüshendürduq shundaqla abdusalam qarim shu türmide yétip kéyin késel sewebidin balnéstta yétip 50 kündin kéyin wapat bolup ketken kichik musapir abdullaning jinaze namizigha özi biwasite qatniship, ashu yerde öz qoli bilen yerlikke qoyup kelgenliki heqqidiki shu tragédiyelik jeryanlarni özlep kishilerni meyüslendürdi, yighin qatnashquchiliri epsuslan'ghan halda közlirige yash aldi.

Muxbir: bügünki yighinda siler Uyghur musapirlar mesilisi heqqide tepsiliy doklat bergendin kéyin, yighin'gha ishtirak qilghan türk teshkilatliri we undin bashqa musulmanlarning teshkilatliri qandaq qarashta boldi we özlirining héssiyatlirini qandaq ipadilep ötti?
Bextiyar: mesilen,bügünki yighilishimizda 40 mingdin artuq ezasi bar chong teshkilatlardin türk-islam teshkilatning re'isi abduraxman dégen kishi sehnige chiqip nahayitimu yaxshi muhim geplerni qildi. Uyghurlar bizning qérindishimiz, bizning qénimiz bir, bizning tariximiz bir, biz shu yerdin kelgen, siler bizning qérindashlirimiz. Biz silerni untup qalmiduq. Silerni tashliwetmiduq. Silerni eslep turduq. Siler üchün qolimizdin kelgen yardemni qilishqa teyyarlinip turduq hem du'a qilip turduq. Emma, epsuslinarliqi, bu Uyghurlarning, silerning ehwalinglarni mushu bügünki silerning doklatinglardin uqqandin kéyin shuni bilduqki, mushu derijide, insaniyet qélipidin chiqqan, diktator astida mushu kün'ge qalghanliqinglardin biz xewersiz qaptuq. Ming epsus, bügündin bashlap men we méning jem'iyitim, jem'iyitimizdiki barliq ezalar siler üchün qolimizdin kelginiche yardemde bolushqa teyyar biz. Buningdin kéyinki pa'aliyetlerde, buningdin kéyinki chong konféranslarda yéqindin yardem qilimiz, bille qilimiz, buningdinmu köp teshwiqatlarni qilimiz, Uyghurlarning tézrek shu zulumdin qutulup, erkinlikke chiqishini allahtin tilep du'a qilimiz. Allahtin tileymiz, dégendek yaxshi geplerni qildi hemde shu chanaqqel'e jamisining imami yighlap turup du'a qilip, bizge yardem qilidighanliqini, shundaqla siydinéydiki yette türk meschitining biz üchün yardem qilishqa teyyar ikenlikini, her qétimliq jüme namizida, qutbe namizida bizge du'a qilidighanliqini bildürdi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatni anglang.