Mishél bachélét wezipisidin ayrilishtin ilgiri Uyghurlar toghrisidiki doklatni élan qilamdu?

Shiwétsariye radi'o-téléwiziye qanilining 27-iyul élan qilin'ghan “B d t diki müshkül xizmet” namliq programmisida bayan qilinishiche, mishél bachélét 8-ayning 31-küni wezipisidin ayrilishtin ilgiri, b d t kishilik hoquq kéngishige aliy komissar teyinlesh xizmiti murekkep bir mesile bolup qalghan. Hazirgha qeder özini namzat körsetken krodiyelik iwan simonowich, awstriyelik wolkér turk, sénigalliq adama ding qatarliqlar küchlük shexsler bolsimu, xelq'aragha tonulmighan kishiler iken. Uningdin bashqa, yene kimlerning bu orun'gha özini namzat körsetkenliki hazirche melum emesken. Namzatlar b d t ning omumiy yighinida maqulluqtin ötkendin kéyin, andin kishilik hoquq kéngishige aliy komissar bolalaydiken.

B d t kishilik hoquq kéngishige aliy komissar bolghan kishi b d t ning tinchliq, tereqqiyat, kishilik hoquqtin ibaret üch tüwrikige mehkem yölen'gen, kishilik hoquqni etrapliq chüshinidighan, yiraqni köreleydighan, mustebit döletlerning bésimlirigha tiz pükmeydighan, b d t ning qimmet qarishigha sadiq bolalaydighan jasaret hem exlaqqa ige bolishi lazimken. Biraq kishilik hoquq kéngishidin ibaret bu murekkep teshkilatni idare qilish, yürüshtürüsh undaq asan wezipe emesken. Bir tereptin b d t da ret qilish hoquqi bolghan xitay we rusiye bilen élishishqa, yene bir tereptin kishilik heq-hoquqliri tajawuzgha uchrawatqan kishilerge ige chiqishqa mejbur bolidiken. Halbuki, b d t kishilik hoquq kéngishige serp qiliniwatqan meblegh b d t omumiy xamchotining aran 3 pirsentini teshkil qilidighan bolup, bu organ yéterlik derijidiki adem amiligha hemde mebleghqe éhtiyajliq iken.

Programmida tilgha élinishiche, mishél bachélétning wezipisidin ayrilishigha uning b d t teripidin hazirlan'ghan Uyghurlar toghrisidiki doklatni élan qilmighanliqi we bu tüpeyli xelq'arada peyda bolghan küchlük naraziliqlar, bésimlar seweb bolghan. Mishél bachélét mezkur doklatning obyékti bolghan Uyghurlarning qattiq naraziliqigha duch kélipla qalmay, xelq'aradiki yüzlerche kishilik hoquq teshkilatliriningmu eyibleshlirige duch kelgen, shundaqla xitayningmu qattiq bésimigha uchrighan. B d t nimu kishilik hoquq mesiliside tarixtiki eng osal ehwalgha chüshürüp qoyghan.

Biraq hazirqi muhim mesile b d t kishilik hoquq kéngishige kimning aliy komissar bolup teyinlinishi emes, belki mishél bachélét xizmitidin ayrilishtin ilgiri, uning Uyghurlar toghrisidiki doklatni élan qilish-qilmasliq mesilisi bolup, xitay hakimiyiti bir tereptin ichkiy qisimda “On minglighan kishi shinjang heqqide sözlesh” pa'aliyitini qanat yaydurup, özining “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” we “Insaniyetke qarshi jinayet” lirige chapan yépishqa urunsa, yene bir tereptin b d t kishilik hoquq kéngishige qattiq bésim ishlitip, Uyghurlar toghrisidiki doklatning élan qilinishigha pütün küchi bilen tosalghu bolmaqta iken.

U halda, hem xelq'araning bésimi, hem xitayning bésimi astida “Perishanchiliq ichide qalghan” mishél bachélét 31-awghust wezipisidin ayrilishtin ilgiri Uyghurlar toghrisidiki doklatni élan qilishqa jür'et qilalamdu?

D u q re'isi dolqun eysa ependi bu so'algha jawab bergende, bir tereptin démokratik döletlerning we gherb qimmet qarishigha sahib bolghan insanlarning bésimigha, yene bir tereptin xitay kebi déktator döletlerning bésimigha ortaq duch kéliwatqan mishél bachélétning nöwette Uyghurlar toghrisidiki doklatni élan qilish-qilmasliq mesiliside éghir sinaqqa duch kéliwatqanliqini, eger u mezkur doklatni élan qiliwetmey wezipisidin ayrilsa, özining hem b d t ning yüzige sürtken qara daghni taziliyalmaydighanliqini ilgiri sürdi.

D u q ning mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi bu heqte toxtalghanda, qosh bésim astida qalghan mishél bachélétning bu doklatni élan qilishining qiyin'gha toxtaydighanliqini, emma bu yil 9-ayda chaqirilidighan b d t kishilik hoquq kéngishining omumiy yighinidin ilgiri, Uyghurlar toghrisidiki doklatning élan qilinishidin ümid kütüshke bolidighanliqini tilgha aldi.

“B d t diki müshkül xizmet” namliq programmida eskertishiche, “Eng batur kishi” dep qaralghan i'ordaniyelik shahzade zeyid el hüseyinmu b d t kishilik hoquq kéngishining aliy komissarliqigha özini namzat körsetken bolup, riqabet jeryanida u namzatliqtin waz kechken. Nöwette namzatlar ichidin aliy komissarni tallash ishi b d t da jiddiy talash-tartish ichide turmaqta iken.