Besher esed hakimiyiti aghdurulghandin kéyinki xitay-süriye munasiwiti zadi qandaq bolidu?

Mutexessisler, süriyediki diramatik weqelerning xitayning ottura-sherqtiki gé'o-siyasiy pilanini qayta oylishishqa mejbur qiliwatqanliqini, shundaqla buning ikki dölet munasiwitide keskin özgirishlerni peyda qilmaydighanliqini ilgiri sürmekte.

Süriyediki “Sham azadliq teshkilati” hey'et tehriri - el sham (HTS) bashchiliqidiki qoralliq küchlerning besher esed hakimiyitini aghdurup tashlishi, xelq'arada qiziq nuqtigha aylan'ghan bir peytte, yéngi süriye hökümitining ichki we tashqi jehette qandaq yol tutidighanliqi, bolupmu amérika, yawropa we xitay bilen qandaq munasiwette bolidighanliqi diqqet qozghimaqta.

Undaqta, demeshqte yéngi hakimiyet tiklen'gendin kéyin, xitay we süriyening munasiwiti qandaq bolidu?

Xitay we süriye weziyitini yéqindin közitiwatqan tetqiqatchilardin jorji washin'gton uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler kespining piroféssori, doktor shan robérts (Sean R. Roberts) So'alimizgha jawab bérip, mundaq dédi:

“Omumyüzlük qilip éytqanda, xitay besher esed hökümitini qollap keldi, emma xitayning hakimiyet almashqan döletlerde yéngi hökümetlerni tézdin qollaydighan aditimu bar. Méningche, xitay yéngi süriye hökümiti bilen yaxshi munasiwet qurush yollirini izdeydu. Uyghur qoralliqlirining süriyediki herikitini cheklesh üchün, xitay özining tesir küchidin paydilinidu. Undaqta, amérika we yawropa bilen munasiwet qurushqa tirishiwatqan, amérika bilen yawropaning diqqitini jelp qilishqa tirishiwatqan süriyening buningdin kéyin xitay bilen bolghan munasiwiti zadi qandaq bolidu? buni körüsh we közitish heqiqeten qiziqarliq”.

Türkiye hajettepe uniwérsitéti tarix fakultétining dotsénti we enqerediki Uyghur tetqiqat institutining mudiri doktor erkin ekrem, xitay hökümitining yéngi süriye hökümiti bilen munasiwet ornitishqa her jehettin tirishidighanliqini we hemkarliq yolini izdeydighanliqini tilgha aldi. U yene shuning bilen bir waqitta xitayning yéngi süriye hökümiti bilen hemkarliship, amérika bashchiliqidiki gherbke qarshi ittipaq qurushqa tirishidighanliqinimu ilgiri sürdi.

Xitay kompartiyesining bash sékrétari shi jinping téxi ötken yili besher esed bilen béyjingda körüshkende, ikki dölet dostluqining nahayiti chongqur ikenlikini, shundaqla öz'ara istratégiyelik hemkarliq ornitidighanliqini bildürgen idi. Xitay hökümiti 5-dékabir küni bergen bayanatida, özlirining besher esed hakimiyiti terepte turidighanliqini bildürgen bolsimu, emma süriyede esed hakimiyiti aghdurulghandin kéyin, yeni 9-dékabir küni xitay öz pozitsiyesini özgertishke mejbur bolghan. Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi maw ning: “Süriyening istiqbali we teqdirini süriye xelqi belgileydu. Xitayning süriye bilen bolghan dostluqi süriye xelqi üchündur” dégen.

Washin'gtondiki Uyghur tetqiqat merkizining mudiri abdulhakim idris ependi, süriyediki hey'et tehriri - el sham (HTS) bashchiliqidiki qoralliq küchlerning besher esed hakimiyitini aghdurup tashlishi, xitay üchün bir meghlubiyet ikenlikini körsitip ötti: “Gerche hazir süriyeni bashquruwatqan küchler özlirini islami heriket désimu, ular özlirining menpe'eti üchün Uyghurlarni untup, xitay bilen yéqinliship qélish xetiri bar. Men buningdin bek endishe qilimen”.

“Atlantik kéngishi” (Atlantic Council) ning tetqiqatchisi we xitay we ottura sherq mutexessisi jonasén fulton (Jonathan Fulton) “Atlantik kéngishi” torida 18-dékabirda élan qilghan maqaliside, xitay we süriye munasiwitining kelgüsi heqqide söz qilip mundaq dégen:

“Yéqinda, süriyening sabiq pirézidénti besher esed hakimiyitining aghdurulushi bilen xitay özining ottura-sherqtiki muhim hemrahidin ayrilip qaldi déyilgen bolsimu, emma ikki dölet otturisida ehmiyetlik arilishish az boldi. Emeliyet shuki, süriyediki diramatik weqeler xitay üchün istratégiyelik muhitini qaytidin shekillendürüwatidu, emma ikki terep munasiwitide özgirish az bolushi mumkin, yeni chong özgirish bolmaydu”.