Shi jinpingni ussul oynap qarshi alghan atalmish “Bextlik Uyghurlar” heqqidiki xewerler némidin dérek béridu?

Xitay dölet re'isi shi jinpingning 12-iyuldin 15-iyulghiche Uyghur rayonida qilghan ziyariti, xitay we xelq'ara taratqularda diqqet nuqtisi bolmaqta.

Xitayning hökümet xewerliride uning bu qétimqi ziyaritide, rayondiki Uyghurlarni asas qilghan her millet xelqi teripidin naxsha-ussullar bilen qizghin qarshi élin'ghanliqi, we u tekitligen “Uyghur aptonom rayonida jungxu'a milliti ortaq gewdisini berpa qilish” yolyoruqini öginish hem izchillashturush heqqidiki mezmunlar keng yer almaqta.

17-Iyul yekshenbe küni xitayning shinxu'a agéntliqida “Bash sékrétar shi jinping milletler ittipaqliqi her millet xelqining hayatliq yipi ikenlikini tekitlidi” serlewhilik sintliq xewiri élan qilindi. Xewerde shi jinping 13-iyul küni ürümchi tengritagh rayonidiki ahaliler rayonida ziyarette bolghinida, mezkur ahaliler komitétidiki ammining “Partye merkizi hökümitining siyasiti yaxshi” dégen ussulluq naxsha arqiliq özlirining bext tuyghusini ipadiligenliki xewer qilin'ghan.

Mezkur sintliq xewerde shi jinping ziyarette bolghan ahale komitét xadimliri we Uyghurlar tilidin, ularning shi jinpingning ziyaritige bolghan cheksiz minnetdarliqi we her millet xelqi inaq yashawatqan nöwettiki bextiyar, bayashat turmushidin razimenliki bayan qilin'ghan.

Xitay metbu'atlirining teshwiqatlirida namayan bolghan bu körünüshler we bildürülgen ipadiler chet'ellerdiki bir qisim közetküchilerning inkasini qozghidi. Uyghur pa'aliyetchiliridin en'gliyediki rehime mexmut xanimning qarishiche, mexsus Uyghurlarning shi jinpingni qarshi élishqa uyushturulushi, xitay kompartiye tarixida dawamliship kéliwatqan tarixi en'ene iken.

Rehime mexmut xanim yene shi jinpingning etrapidiki atalmish xelq ammisi sépide yash Uyghur erlirining intayin az, hetta yoq déyerlik bolushi, özide Uyghur erliri nege ketti? dégen so'alni peyda qilidighanliqini bildürdi.

Rehime xanim, qérindashliri, uruq-tughqanliri, perzentliri, hetta erliri yaki ayalliri tutqun qilinip, lagérlargha we türmilerge tashlinip, “Irqiy qirghinchiliq” qa uchrawatqan Uyghurlarning shi jinpinggha teshekkürini bildürüshini, gitlér gérmaniyesi mezgilidiki yehudiylar qirghinchiliqidin kéyinki teshwiqat filimliri we diktator hökümdar maw zédong dewridiki acharchiliq we qattiq basturushqa uchrighan xitay xelqining maw zédongni medhiyelesh ehwallirigha oxshash ikenlikini tekitlidi.

Uyghurlarning shi jinpingning bu nöwetlik Uyghur diyari ziyaritige bolghan “Minnetdarliq” tuyghuliri ipadilen'gen xewer we körünüshler, yene xitayning ijtima'iy alaqe munberliridimu Uyghurlarning tili arqiliq bérilgen.

Tik-tok, ündidar qatarliq torlarda özining tor cholpini bolup tonulghanliqini ipadiligen bir Uyghur ayal, bashlan'ghuch mektepte oquydighan oghlining shi jinpingni körüshke muyesser bolghanliq xewirini anglighinida hayajandin yighlap ketkenlikini bildürgen.

Rehime xanimning tekitlishiche, diktatorlarning, jümlidin xitay kommunistlirining özining mustebit siyasitining ézishi, basturushi hetta qirghinchiliqigha uchrighan Uyghurlar we bashqa xelqlerni “Sün'iy haldiki xushalliq keypiyatini ipadileshke mejburlash” tek bu xil siyasiy teshwiqati ularning öz qilmishlirini yoshurushta qollinip kéliwatqan wasitiliri iken

Amérikadiki xitay siyasiti analizchiliridin ma jü ependining bildürüshiche, bu qétim shi jinpingning Uyghur diyarida ziyarette bolushi hergizmu tasadipiy orunlashturulghan ehwal emes.

Uning qarishiche, shi jinping bu qétimqi ziyaritide özining Uyghur qatarliq xitay emes milletlerni “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi” namidiki “Assimilyatsiye qilip xitaylashturup yoqitish siyasiti” ning Uyghur rayonidiki ijra qilinish ehwali we netijisini tekshürüshni meqset qilghan.

Ma jü ependi bu nuqtilarni tekitlep mundaq dédi: “Nurghun kishiler uni tuyuqsiz bardi dep qarashmaqta. Emma emeliyet undaq emes. Nöwette 20-qurultay échilish aldida. Halbuki aldinqi nöwetlik wezipige teyinlen'gen shi jinping iqtisadiy yétekchilik we bashqa nurghun tereplerde, nurghunlighan kishilerde qayilliq we razimenlik tuyghusi qozghiyalmidi, qollashqimu érishelmidi. Emma shi jinping Uyghurlargha we chégra rayon'gha qaratqan siyasitide zor köpchilik xitay emeldarlirining qollishigha érishti. U néme üchün shinjanggha baridu? buningdiki merkizi nuqta men baya déginimdek chégra siyasitini tekshürüsh. Bu qétim shinjanggha barghan peqet ula emes. Siyasiy byuroning bashqa da'imiy hey'etlirimu chingxey, tibet qatarliq kontrol qilish tes bolghan chégra rayonlargha bardi. Mana bu 20-qurultaydin ilgiriki milletler siyasitining ehwalini tekshürüsh we kéler yili 3-ayda échilidighan memliketlik xelq wekiller qurultiyi teyyarliqi üchün, milletler mesilisi we milliy térritoriyelik rayonlarda élip bérilghan hemmini bir gewde qilghan tekshürüp-tetqiq qilish déyishke bolidu. Mana bu shi jinpingning bu qétimqi ziyaritining yadroluq meqsiti.”

Ma jü ependi xitay xewerliride shi jinpingning Uyghur diyari ziyaritige oqulghan medhiye xewerliri heqqide toxtaldi.

Uning qarishiche, shi jinpingni qarshi élish üchün orunlashturulghan Uyghurlar sépide, yash Uyghur erlirining bolmasliqida, aldi bilen shi jinpingning bixeterliki we uning dahiyliq obrazini namayan qilish közde tutulghan bolushi mumkin iken.

Emma ma jü ependining tekitlishiche, yene bir tereptin qarighanda, shi jinpingni qarshi élish sépide yash Uyghur erlirining köp bolmasliqi, 2017-yildin kéyin ewjige chiqqan Uyghurlarni “Lagérlargha qamash”, “Uyghurlarni qul emgekchilirige aylandurush” tek irqiy qirghinchiliqta Uyghur erlirining duch kelgen échinishliq ré'alliqnimu ashkarilap bergen.

Melum bolushiche shi jinpingning bu qétimqi Uyghur diyari ziyariti, uning 2014-yilidiki ziyaritidin 8 yil ötkende, yeni Uyghurlar tarixta misli körülmigen “Irqiy qirghinliq” qa uchrawatqan mezgilde élip bérilghan.

Ma jü ependining bildürüshiche, shi jinping 2014-yili Uyghur diyarida élip barghan 1-qétimliq ziyaritidin kéyin, tengritaghning jenub-shimalidiki Uyghurlar, shi jinping “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi” namida yolgha qoyghan “Xitay bolmighan milletlerni xitaylashturush” siyasitidiki nishanliq yoqitilidighan millet dep belgilen'gen. Bu siyasetni ijra qilish emeliyitide bolsa, Uyghurlar “Irqiy qirghinchiliq” qa uchrawatqan milletke aylan'ghan.

Ma jü ependi shi jinpingning rayonda bergen yolyoruq-körsetmiliri heqqide toxtilip mundaq dédi: “Shi jinpingning bu qétim gherbiy rayonda qilghan sözlirige nisbeten men shundaq qaraymen. U Uyghurlarning barliq serxillirini, ziyaliylirini yoqatqandin kéyin, emdi ular üchün sezgür dep qaralghan bu milletning medeniyitini pütünley süpürüp tashlashni közlewatidu. Méning bu yerde dewatqan ‛süpürüp tashlash‚ déginim, xitay hökümitining bu milletning özige xas bolghan medeniyet alahidiliklirini pütünley yoqitish herikiti közde tutulghan. Halbuki bu yoqitish herikiti üzlüksiz dawamliship mangidu. Bu xitay tarixida bashqa milletler medeniyitini yoqitish emeliyitige oxshaydu. Hazir shi jinping del yuqiri téxnikaliq nazaret sistémisi, saqchilar we yighiwélish lagérlirini tesis qilish, idé'ologiye jehettin kontrol qilish qatarliq köp xil we eng rezil wasitiler arqiliq assimilyatsiyeni emelge ashurup, barliq tosalghularni yoqitip özining impériyesini qurup chiqishni meqset qilghan.”

Ma jüning tekitlishiche, shi jinping ketkendin kéyin, Uyghur diyaridiki ma shingrüy bashliq kompartiye da'irilirining partkomning kéngeytilgen yighinini chaqirip, shi jinpingning “Jungxu'a milliti ortaq gewdisi” yolyoruqini öginish we ijra qilish dolquni qozghishi, emeliyette Uyghurlarni eng téz waqit ichide xitay millitidin perqsiz halgha keltürüp, assimilyatsiye qilishni téz arida emelge ashurushni meqset qilghaniken.