Көзәткүчиләр: уйғур яш зиялийлириниң истиқбали “боғда көли пилани”да тунҗуқтурулмақта

“боғда көли пилани” ға хадим қобул қилишни җакарлаш йиғинидин көрүнүш. 2017-Йили 16-март, үрүмчи.

Хитай даирилири 2015-йилидин башлап, уйғур елидики алий мәлуматлиқ иш күтүп турғучи яшларни асасий қатламниң 1-сепидә чениқишқа әвәтидиған “боғда көли пилани” ни оттуриға чиқарған иди. 2017-Йиллиқ “боғда көли пилани”ни бойичә, бу йил 3 миң 200 дин артуқ хадим қобул қилинидиған болуп, даириләр һәр бир кәнттә аз дегәндә бир нәпәр вәзипә өтәватқан алий мәктәп оқуғучиси болушни ишқа ашуруш алдида икән. Бу хил “бир кәнттә бир студент болуш” нишани уйғур аптоном районида иҗтимаий муқимлиқи вә әбәдий әминликини илгири сүрүш еһтияҗини асас қилидиған истратегийилик орунлаштуруш һесаблинидикән. Көзәткүчиләр хитайниң ишқа орунлаштуруш баһанисидә, һәр хил кәсипләрдики алий мәлуматлиқ уйғур яшлирини өзлириниң сиясий мәқсәтлири үчүн хизмәт қилдурушни мәқсәт қилидиғанлиқини тәнқид қилмақта. Мухбиримиз гүлчеһрәдин бу һәқтә мәлуматлар аңлаймиз.

3-Айниң 16-күни үрүмчидә ечилған “шинҗаң уйғур аптоном райони мәмурлар вә алий мәктәпни пүттүргәнләрни ашкара имтиһан билән қобул қилиш вә асасий қатламда чениқтуруш боғда пиланиға таллаш хизмити ахбарат елан қилиш йиғини” дин ашкарилинишичә, уйғур аптоном райониниң 2017-йили ашкара имтиһан елип, җәмийәттин 5435 мәмур хадим вә хизмәтчи хадим қобул қилиш хизмити пат йеқинда башлинидиған болуп наһийә вә йезилардики хизмәт орунлири %80.1 Ни, сиясий-қанун системисидики хизмәт орунлири %24.3 Ни игиләйдикән.

2017-Йили “боғда көли пилани” ға қобул қилинидиған хадим җәмий 3269 нәпәр болуп, буниң ичидә, өткән йили оқуш пүттүргән оқуғучилардин таллинидиғини 2269 нәпәр икән,җәнубтики үч вилайәт вә бир областтин 1984 нәпәр хадим таллинидикән. Улар омумий хадимниң %69 ини игиләйдикән. “боғда көли пилани” ға киридиған оқуғучилар бултур алий мәктәпни пүттүргән толуқ курс оқуғучилири вә униңдин юқири дәриҗилик оқуш сәвийәсигә игә оқуғучилар болуши, 30 яш яки униңдин төвән яшта болуши керәк дегәндәк тәләпләр бойичә мәмурлуқ имтиһан нәтиҗиси вә сиясий арқа көрүнүшини тәкшүрүлгәндин кейин таллинидикән.

Хитай һөкүмити аптоном районда алий мәктәпни күткүзгән оқуғучиларни асасий қатламда тәрбийиләп чениқтуридиған “боғда көли пилани” ни нуқтида синақ қилишни икки йилниң алдида башлиған иди. Һөкүмәт мәтбуат хәвәрлиридә дейилишичә, “боғда көли пилани” ниң аптоном районлуқ парткомниң иҗтимаий муқимлиқ вә әбәдий әминликни илгири сүрүш еһтияҗини асас қилидиған, йеңи йеза қурулуши еһтияҗлиқ болған таянч күчләрни тәрбийәләйдиған, наһийә, йезилардики партийә, һөкүмәт кадирлири мәнбәсини яхшилашни мәқсәт қилидиған истратегийилик орунлаштурма болуп, йил ахириғичә “бир кәнттә бир студент болуш” нишанини асасән ишқа ашурушни пиланлиған.

Уйғур аптоном районлуқ адәм күчи байлиқи вә иҗтимаий капаләт назарити торида көрситилишичә, “боғда көли пилани”ға тизимлитидиған обйектлар, уйғур елидики алий мәктәп пүттүрүп иш күтүп турғучилардин башқа хитай җәмийитигиму йүзләндүрүлгән болуп : алий мәктәпни пүттүргән райондики оқуғучилар; райондики адәттики алий мәктәпләрни пүттүргән ичкири өлкилик оқуғучилар вә ғәрбий районға ярдәм беришни арзу қилидиған студент пидаийлар, “йеза игилики, маарип вә сәһийәгә ярдәм бериш, намратларни йөләш” хадимлири, студент “кәнт әмәлдарлири” қатарлиқ асасий қатлам түрлиригә қатнишиватқан хадимлар; аптоном район йеза-базарларға бир туташ таллап әвәтилгәндин кейин, йәнила йеза-базарларда хизмәт қиливатқан мәмурлар (таллап ишләткән оқуғучиларни өз ичигә алиду) ниң җорилири, бала-чақилири, нишанлиқ ярдәм бериш үчүн кәлгән кадирларниң бала-чақилири, районда турушлуқ қисимларда һәрбий мәҗбурийәт өтәватқан һәрбийләрниң бала-чақилирини өз ичигә алидикән.

Пиланда тонуштурулушичә, “боғда көли пилани” бойичә тәклип қилинидиған иш орунлириға, “аз санлиқ милләтләр” тизимлитишқа болидиған иш орни %67.8 Ни игиләйдикән.

Йеқинда ечилған “уйғур аптоном райони боғда пиланиға таллаш хизмити ахбарат елан қилиш йиғини”да оттуриға қоюлушичә, һазирғичә уйғур аптоном район бойичә 8221 студент кәнт әмәлдарлиқиға таллап тәклип қилинип, һәр бир кәнттә бир студент кәнт кадири болуш асасән ишқа ашурулған. Мәһәллиләргә 10 миңдин артуқ студент таллап тәклип қилинип, һәр бир мәһәллигә оттура һесаб билән алтә студент тоғра кәлгән. Мәһәллиләрдә һәр 100 аилиликкә бир хизмәтчи сәплинип, 11 миң 494 хизмәтчи көпәйтилгән.

Шинҗаң университетини пүттүрүп ақсу вилайитиниң мәлум кәнтигә муқимлиқ кадири болуп чүшүп, бир йилдин буян диний радикаллиқни түгитиш хизмитигә мәсул болуп ишләватқан бир уйғур яш, “боғда көли пилани” бойичә хизмәткә чүшкән кадирларниң кәнттә йетип қопуп хизмәт қилидиғанлиқи, тәшкилниң рухситисиз кәнттин чиқишқиму рухсәт қилмайдиғанлиқини, байрам,дәм елиш күнлириниму кәнттә өткүзүшкә мәҗбур икәнликидәк бесим ичидә хизмәт қиливатқанлиқини билдүрди.

Дуня уйғур қурултийиниң муавин рәиси үмид агаһи хитай һөкүмитиниң “боғда көли пилани” ни тәнқид қилип, “бу хитайниң бир әвлад уйғур зиялийлирини набут қилидиған хәтәрлик сиясәт, бу сиясәт билән кәнтләргә сиясий хизмәткә муқимлиққа чүшкән бу алий мәлуматлиқ яшлар икки йил җәрянида өзлири сөйгән кәсиплиридин айрилипла қалмай уйғур җәмийитиму керәклик ихтисас игилиридин,һәр түрлүк саһә вә кәсипләр лаяқәтлик избасарлардин айрилип қалиду, бу яшларни әң рәзил сиясәтлирини әмәлийләштүрүшкә селип уйғурларни өзиниң йеғида өзиниң гөшини қуруштәк ғәризи үчүн қолланмақта. Набут қилмақта” деди.

2017-Йили хитай бойичә алий мәктәпни пүттүридиған оқуғучиларниң омумий сани 7 милйон 950 миңға йетиду. Хитай адәм күчи байлиқи вә иҗтимаий капаләт министирлиқи йеқинда “2017-йили алий мәктәпләрни пүттүридиған оқуғучиларниң ишқа орунлишиш, игилик тикләш хизмитини яхши ишләш тоғрисидики уқтуруш” ни тарқатти. Уқтурушта оқуш пүттүргәнләрниң шәһәр-йезилардики асаси қатламларға, оттура, ғәрбий қисим районлириға, чәт-яқа җапалиқ районларға, оттура, кичик, микро карханиларға беришиға илһам бериш керәклики тәләп қилинған.

Қәшқәрниң пәйзиват наһийисигә кәнт кадири болуп чүшкән бир уйғур қиз, уйғур студентлар билән хитайдин йөткәп келингән кадирларниң, хизмәт тәқсиматидиму охшимайдиған муамилигә учраватқанлиқидин ағринип, уйғур елигә ярдәмгә кәлгән ихтисаслиқлар сүпитидә йөткәп келингән хитайларниң тил билмәсликни баһанә қилип, һечқандақ хизмәт қилмисиму, шәкилгә ишханиларда олтуруп бикарлиқ мааш елип,бир қанчә айдила үстүрүлүп идарә органларға рәсмий хизмәтләргә орунлаштуруливатқанлиқидин шикайәт қилди.

Дуня уйғур қурултийи яшлар комитетиниң рәиси ғәюр қурбан бу һәқтә пикир баян қилип, “хитай һөкүмити бир қанчә йиллар аввал уйғур яшлирини ешинча әмгәк күчи дәп түркүмләп хитай өлкилиригә йөткәп, уйғур елигә хитайларни йөткәп ишқа орунлаштурған болса, әмдиликтә һәр хил баһаниләр билән алий билим юртлирини пүттүргән оқуғучиларниму асасий қатламға йөткәп, маддий байлиқ вә иқтисадий шараитларни, һалқилиқ иқтисадий орунларни, әмәлий кәспи орунларни хитайлар игиливелип, уйғур зиялийлирини имкансизлиққа вә иқтисадий хараблиққа башлап апарди вә ахирида улардин өзиниң мустәбит һакимийитиниң бир иҗрачиси сүпитидә пайдиланмақта, бу арқилиқ хитайниң йәнә зиялийларни хәлқтин айриштәк сиясий мәқситигә йәтмәкчи икәнликини ашкарилап бериду” деди.

Уйғур аптоном районидики наһийә дәриҗиликтин юқири партийә мәктәплири вә башқа тәрбийиләш аппаратлири кәнт(мәһәллә) партийә ячейкилириниң секретарлирини йилда кәм дегәндә бир қетим тәрбийәлимәктә,униңдин башқа нишанлиқ ярдәм бериш вә “боғда күли пилани” арқилиқму асасий қатламниң биринчи сепидики хизмәт қошуни күчини үзлүксиз зорайтмақта.Даириләр йәнә уйғур елиниң муқимлиқини ишқа ашуруш асасий қатламниң муқимлиқи билән зич мунасивәтлик дәп көрситип, алий мәктәпләрни пүттүргәнләрниң кәнт вә мәһәллиләрдә вәзипә өтүшигә илһам берип, қатму қат системилиқ тәрбийиләп лаяқәтлик болғандин кейин, асаслиқи асасий қатламда ишқа орунлаштурушни қәтий давамлаштуридиғанлиқини көрсәтмәктә.